W latach 2005-2007 w Domasławiu (woj. dolnośląskie) archeolodzy odkryli ponad 800 grobów na cmentarzysku kultury łużyckiej, której członkowie spopielali ciała zmarłych, a pochówki umieszczali w zakopywanych w ziemi popielnicach. Naukowcy uznali, że pochówki z Domasławia pochodzą z okresu halsztackiego (ok. 850–400 p.n.e.). Większość zawierała komplety naczyń wraz z licznymi importowanymi przedmiotami, takimi jak miecze, naczynia brązowe, ozdoby, a nawet przybory toaletowe.
Naukowcy z Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Uniwersytetu Wrocławskiego i Instytutu Archeologii i Etnologii PAN postanowili ponownie zbadać materiały organiczne z części urn odnalezionych w jednym z grobów. Wyniki analiz opublikowali w piśmie Antiquity.
12 całych pancerzy
Badania skremowanych kości wykazały, że w każdej z urn znajdowały się szczątki innej osoby.
Jedna z urn zawierała szczątki osoby dorosłej, nieokreślonej płci, w wieku 20-35 lat. Inna bardzo niewielką liczbę kości ludzkich, co uniemożliwiło ocenę wieku i płci pochowanego.
W kolejnej były kości dziecka w wieku około 9-10 lat wraz ze skremowanymi kośćmi zwierzęcymi należącymi do owcy lub kozy oraz m.in. ozdobną fibulą w kształcie harfy.
Szczególną uwagę badaczy zwróciły znalezione tutaj fragmenty kory brzozowej oraz około 12 całych i pięć fragmentów chitynowych pancerzy chrząszcza Phyllobius viridicollis.
Odnaleziono wyłącznie części owadów zwane przedpleczem. Ich jednolity wygląd sugeruje, że pozostałe części odnóży, a także głowę i odwłok usunięto celowo. Część przedpleczy nawlekano na zachowane źdźbło trawy i ułożono w jednym kierunku, tak, by zachodziły na siebie. Choć przedplecza ściemniały, ich chitynowe powierzchnie utrzymały charakterystyczny połysk. Pancerze najprawdopodobniej zachowały się dzięki impregnacji związkami chemicznymi, które wytrąciły się w procesie naturalnej korozji fibuli.
- Organiczne elementy identyfikowane na cmentarzyskach kultury pól popielnicowych to zwykle jedynie skremowane kości i fragmenty węgla drzewnego, rzadko fragmenty tkanin. Do tej pory nie było jednoznacznych dowodów na wykorzystywanie owadów jako elementów dekoracyjnych przez społeczności prehistoryczne - powiedziała dr Agata Hałuszko z Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Magia czy ozdoba?
Owady odkrywane w miejscach pochówków najczęściej wiązano z praktykami magicznymi i interpretowano jako symbole przemijania życia i śmierci. Te z Domasławia prawdopodobnie umieszczono jako ozdobę, ale ich funkcję trudno jednoznacznie zinterpretować. Być może stanowiły element dekoracji pojemnika z kory brzozowej, fibuli albo były częścią naszyjnika, który jako dar złożono dziecku pochowanemu w urnie.
- Ze względu na kruchość chitynowych pancerzy, ozdoby wykonane ze szczątków owadów ulegają szybkiemu naturalnemu rozpadowi. W związku z tym niezwykle rzadko znajduje się je w materiale archeologicznym, co sprawia, że przedplecza z Domasławia są znaleziskiem wyjątkowym - podkreśliła dr Hałuszko.
Na jednym z fragmentów kory brzozowej we wspomnianej urnie dziecka zidentyfikowano też pyłek, najprawdopodobniej pochodzący od mniszka pospolitego (Taraxacum officinale). Ponieważ grób eksplorowano zimą, naukowcy wykluczyli, że znalazł się w grobie współcześnie.
- Nie jest jednak pewne, czy pyłek mniszka znalazł się tam celowo, na przykład w formie bukietu kwiatów, czy został naniesiony przez wiatr w trakcie pochówku - zaznaczyła dr Agata Hałuszko.
Okres kwitnienia mniszka pospolitego obejmuje zazwyczaj dwie fazy w ciągu roku, od kwietnia do sierpnia. Natomiast dorosłe chrząszcze Phyllobius viridicollis występują zwykle od maja do lipca, okazjonalnie w sierpniu. Według badaczy to sugeruje, że pochówek dziecka z urny pierwszej odbył się najprawdopodobniej późną wiosną lub wczesnym latem.
Autorka/Autor: FC/tok
Źródło: PAP
Źródło zdjęcia głównego: A. Woźniak, A. Hałuszko, za: Hałuszko i in. 2025