Orki przechodzą menopauzę i sporo na tym zyskują

Naukowcy przeanalizowali dane dotyczące waleni należących do gatunków przechodzących menopauzę i porównali je z danymi dotyczącymi ich kuzynów, u których nie zaobserwowano tego zjawiska. Wśród informacji była długość życia samic, długość okresu reprodukcyjnego oraz liczba potomstwa.

Jak się okazało, samice waleni, które przechodzą menopauzę, żyją około 40 lat dłużej niż ich kuzynki o podobnych rozmiarach, które tego nie robią. Co ciekawe, długość okresu reprodukcyjnego u obu grup zwierząt była bardzo podobna.

- To fascynujące, że dzielimy ten aspekt życia z grupą taksonomiczną, od której tak bardzo się różnimy - powiedział Darren Croft z Uniwersytetu w Exeter, współautor analizy. - Pomimo wszystkich różnic, nasze wyniki pokazują, że ludzie i walenie wykazują zbieżną ewolucję w swojej historii życia. Podobnie jak u ludzi, menopauza u tych zwierząt wyewoluowała po to, aby zwiększyć całkowitą długość życia bez jednoczesnego wydłużania okresu zdolności do reprodukcji.

Oznacza to, że samice waleni przechodzące menopauzę prawdopodobnie dożyją momentu, w którym przynajmniej jeden z ich wnuków dorośnie. Tymczasem zwierzęta, u których zjawisko to nie występuje, przeważnie umierają, gdy ich wnuki są tylko w jednej trzeciej drogi do dorosłości.

Badacze sprawdzili, która spośród dwóch teorii dotyczących ewolucji menopauzy lepiej pasuje do zwierząt. Według "hipotezy babci", zapewnienie przetrwania młodych osobników jest tak samo ważne dla populacji, jak rodzenie potomstwa, dlatego czasami lepszą opcją może być utrata możliwości reprodukcyjnych i skupienie się na opiece nad dziećmi i wnukami. Z drugiej strony "hipoteza konfliktu reprodukcyjnego" sugeruje, że gdy matki i córki mają dzieci w tym samym czasie, ich potomstwo konkuruje o te same zasoby. Jeśli starsza samica zrezygnuje z reprodukcji, konkurencja będzie mniejsza.

Badaczom udało się znaleźć dowody na prawdziwość obydwu tych hipotez. U orek poszukiwanie nowych źródeł pożywienia w szczególnie trudnych okresach to domena starszych, doświadczonych samic. Gdyby zamiast tego orki skupiały się tylko na swoim potomstwie, mogłoby to prowadzić do osłabienia, a nawet śmierci zwierząt ze starszych miotów.

- Samice te nie rozmnażają się po menopauzie, nie konkurują o zasoby z własnymi potomkami. Zamiast tego mogą spędzać więcej czasu ze swoimi wnukami i zapewniać im pomoc międzypokoleniową - wyjaśnił Sam Ellis z Uniwersytetu w Exeter, główny autor badania.

Z ewolucyjnego punktu widzenia menopauza jest nietypowym zjawiskiem. Wszystko, co ogranicza zdolność zwierzęcia do posiadania dzieci, normalnie zostałoby utracone w procesie doboru naturalnego.

- Proces ewolucji faworyzuje cechy i zachowania, dzięki którym zwierzę przekazuje swoje geny przyszłym pokoleniom. Najbardziej oczywistym sposobem, w jaki samica może to zrobić, jest rozmnażanie się przez całe życie - tłumaczył Ellis. - Tak dzieje się u prawie wszystkich gatunków zwierząt. Istnieje ponad 5000 gatunków ssaków, a tylko sześć z nich przechodzi menopauzę.

Na tej podstawie naukowcy przypuszczają, że korzyści, jakie niesie ze sobą menopauza, są odczuwalne tylko wśród społeczności o konkretnej strukturze. U gatunków, w których nie ma bliskiej więzi między starszymi samicami a wnukami, utrata zdolności reprodukcyjnych stanowiłaby zagrożenie dla bezpieczeństwa populacji.

Poza waleniami, na skalę gatunkową menopauza została do tej pory zaobserwowana jedynie u ludzi, jednak proces ten może zachodzić także w mniejszych populacjach. Zespół naukowców badających społeczność dzikich szympansów Ngogo w Parku Narodowym Kibale w zachodniej Ugandzie opublikował w 2023 roku artykuł pokazujący, że samice w tej populacji mogą doświadczać menopauzy i pomagać w wychowywaniu wnucząt.