Sinice - czym są, jak wyglądają i co powodują? Ile trwa zakwit wody?

Po czym poznać sinice? Kożuch na wodzie i nieprzyjemny zapach.

Sinice często mylone są z makroglonami lub pyłkami roślin.

Kontakt z sinicami jest niebezpieczny dla naszego zdrowia.

Sinice, czyli cyjanobakterie, według najnowszej taksonomii zaliczane są do bakterii. Co ciekawe, należą też do najstarszych organizmów na Ziemi. Znanych jest ponad 1500 gatunków sinic. Niestraszne im są nawet najbardziej niegościnne ekosystemy, ponieważ mają dużą zdolność przystosowywania się. Znaleźć je można nie tylko w morzu czy jeziorze, ale również w glebie, na skałach, a nawet w gorących źródłach. Chociaż kojarzą się nam negatywnie, to jeżeli ich zagęszczenie nie jest zbyt duże, są ważnym składnikiem ekosystemów wód naturalnych - produkują tlen.

Kiedy glony się masowo namnażają, woda zmienia barwę - ten proces nazywamy zakwitem wody. Taki stan, gdy rozwija się i trwa długo, wpływa negatywnie na jakość, użyteczność i wygląd zbiornika wodnego. Wpływ zakwitu przejawia się obniżeniem bioróżnorodności przez dominację jednego lub najwyżej kilku gatunków fitoplanktonowych. Wyróżnić można dwa rodzaje zakwitu sinic: na powierzchni wody i w głębszych jej warstwach.

To wtedy na wodzie pojawia się kożuch sinicowy, a woda staje się mętna. Kożuch może mieć różne kolory: zielonkawo-brązowy, szaro-zielony, niebiesko-zielony, a czasami czerwono-brązowy. Wygląd kożucha zależy od wielu czynników, m.in. gatunku sinic, wieku zakwitu i intensywności światła. Niektóre gatunki wydzielają też nieprzyjemny zapach - stęchły, ziemisty, trawiasty. Czasami przy brzegu pojawia się piana.

Wystarczy, że nad wodą nie będzie wiatru, a sinicowy kożuch będzie unosił się na powierzchni, wyglądem przypominając galaretkę lub rozlaną farbę.

Bardzo często sinice są mylone z makroglonami. Te drugie czasami unoszą się na powierzchni wody przy brzegu jezior czy Morza Bałtyckiego. Mimo że makroglony wyrzucone na plażę również wydzielają nieprzyjemny zapach, same w sobie nie stanowią zagrożenia i nie są źródłem toksyn.

Sinice pomylić można również z dużą ilością pyłków drzew (zwłaszcza sosny). Pyłki przenoszone są przez wiatr na duże odległości i mogą opadać na powierzchnię wody. Fale spychają je na brzeg, gdzie tworzą niezbyt przyjemną dla oka żółtą "pianę".

Sinice kojarzą nam się już od lat z wakacyjnymi miesiącami. Nie bez przyczyny. Czynniki, które wpływają na pojawienie się sinicowych kożuchów, to:

- temperatura wody powyżej 16-20 stopni Celsjusza;

- dostępność soli biogenicznej;

- bezwietrzna pogoda;

- brak opadów;

- niewielkie mieszanie kolumny wody.

Nawet specjalistom trudno jest przewidzieć zakwit wody, ponieważ jest on uzależniony od zmiennych warunków pogodowych. Trudno jest też założyć, jak długo będzie się utrzymywał. W zatoce, która jest osłonięta od wiatru, istnieje większe prawdopodobieństwo, że zakwit utrzyma się dłużej.

W Morzu Bałtyckim za toksyczne zakwity odpowiada gatunek o nazwie Nodularia spumigena. W przybrzeżnych wodach licznie występują również gatunki typowo słodkowodne - z rodzaju Dolichospermum i Microcystis. Oba te gatunki produkują związki toksyczne.

W Polsce - zgodnie z Ustawą z dnia 20 lipca 2017 r. Prawo wodne - sezon kąpielowy trwa od 1 czerwca do 30 września. Jednak dokładny czas funkcjonowania kąpieliska określa jego organizator. Okres ten musi się mieścić w ramach czasowych określonych ustawą.

Jeżeli woda w kąpielisku nie spełnia wymagań określonych w przepisach, w szczególności w przypadku wystąpienia krótkotrwałego zanieczyszczenia lub nadmiernego zakwitu sinic, organizator kąpieliska musi podjąć działania. W razie konieczności wprowadzony zostaje wtedy zakaz kąpieli w danym sezonie kąpielowym albo tymczasowy zakaz.

Przez cały sezon kąpielowy dane dotyczące jakości wody w kąpieliskach na terenie całego kraju sprawdzać można w ogólnopolskim internetowym serwisie Głównego Inspektoratu Sanitarnego.

Sprawdź mapę: zamknięte kąpieliska - sinice

Kontakt z tymi gatunkami sinic, które produkują toksyny, może wywołać wysypkę na skórze i zachorowania po przypadkowym połknięciu wody, na przykład podczas pływania. Zagrożeniem jest nawet wdychanie zawierającego toksyny powietrza nad kąpieliskiem.

Nie wszystkie gatunki sinic produkują toksyny. Niestety, na podstawie samego wyglądu wody niemożliwe jest określenie, czy zakwit jest niebezpieczny, czy nie.

Toksyny sinicowe dzieli się ze względu na miejsce działania:

hepatotoksyny - działają głównie na komórki wątroby. To one odpowiedzialne są za zaburzenia żołądkowe, jelitowe, wątrobowe, gorączkę, wymioty, uszkodzenia wątroby, wysypkę, biegunkę;

neurotoksyny - odpowiedzialne są za zaburzenia funkcjonowania układu nerwowo-mięśniowego. Po zatruciu mogą pojawić się objawy: drżenie mięśni, zachwianie równowagi, dolegliwości brzuszne;

dermatotoksyny - są przyczyną chorób skórnych. Objawy to swędzenie skóry, pieczenie, obrzęk, zaczerwienienie;

pozostałe cytotoksyny.

Po kontakcie z toksycznymi sinicami mogą pojawić się następujące objawy:

- wysypka na skórze;

- bóle mięśni i stawów;

- swędzenie i łzawienie oczu;

- duszności;

- gorączka;

- biegunka;

- wymioty.

Objawy możemy obserwować bezpośrednio po kontakcie z sinicami lub wypiciu wody albo kilka dni później.

Główny Inspektorat Sanitarny radzi, jak uchronić się przed negatywnymi skutkami zakwitu. Należy:

unikać kontaktu z kożuchem sinicowym i wodą o zmiennej barwie oraz nieprzyjemnym zapachu;

nie poić taką wodą zwierząt domowych;

nie używać jej do podlewania warzyw.

Źródło: Główny Inspektorat Sanitarny, Ustawa Prawo wodne, Wiadomości Botaniczne, "Kosmos problemy nauk biologicznych"