Galaktyki – czym są, gdzie występują i ile galaktyk odkryto?

Źródło:
urania.edu.pl, nasa.gov, space.com
Za kilka miliardów lat Andromeda zderzy się z Drogą Mleczną
Za kilka miliardów lat Andromeda zderzy się z Drogą MlecznąNASA
wideo 2/4
Za kilka miliardów lat Andromeda zderzy się z Drogą MlecznąNASA

Galaktyki to duże skupiska gwiazd, planet, gazu międzygwiezdnego, pyłu i ciemnej materii. Mogą mieć różne rozmiary i kształty. Gdzie leżą najbliższe galaktyki, jaką nazwę nosi nasza i ile w przybliżeniu ich jest? 

Galaktyki to ogromnych rozmiarów skupiska gwiazd, mgławic, ciemnych materii, planet.Istnieją różne rodzaje galaktyk, nazywane w zależności od ich kształtu spiralnymi, soczewkowatymi, eliptycznymi i nieregularnymi.Astronomowie wciąż odkrywają nowe galaktyki, dlatego ich dokładna liczba jest szacunkowa, określana na ok. 100-200 milionów galaktyk we wszechświecie. 

Galaktyka – co to jest?

Galaktyki można zdefiniować jako ogromne skupiska gazu międzygwiezdnego, pyłu, planet, ciemnej materii i miliardów gwiazd oraz ich układów słonecznych, utrzymywanych razem przez grawitację. Mogą być różnej wielkości, większość galaktyk – wraz ze swoimi pojedynczymi gwiazdami, ich układami oraz mgławicami – mierzy od kilku do kilku tysięcy lat świetlnych.

Galaktyka Andromedy sfotografowana w podczerwieni przez Kosmiczny Teleskop SpitzeraNASA/JPL-Caltech/K. Gordon (University of Arizona)

Galaktyki ze względu na ich kształt dzielimy na galaktyki nieregularne, soczewkowate, eliptyczne i spiralne. Znanymi galaktykami są m.in. Droga Mleczna, Galaktyka Andromedy, Wielki Obłok Magellana. Najstarszą, odkrytą w 2022 roku, jest HD1, a największą, mierzącą ok. 4 mln lat świetlnych średnicy, jest IC 1101.

Galaktyka HD1Harikane et al.

Jak nazywa się nasza galaktyka?

Naszą galaktyką jest Droga Mleczna o średnicy ok. 100 000 lat świetlnych i grubości ok. 1000 lat świetlnych. Droga Mleczna jest galaktyką spiralną. Czasami nazywana jest też po prostu Galaktyką (pisane wielką literą). Szacuje się, że w Drodze Mlecznej znajduje się od 100 miliardów (na dolnym poziomie galaktyki) do 400 miliardów (na jej górnym końcu) gwiazd.

Przypuszczenia, że w Drodze Mlecznej może znajdować się wiele gwiazd, udowodnił  w XVII wieku Galileusz. W XVII wieku zaczęto podejrzewać, że nasza galaktyka jest wielkim obiektem, na który składają się gwiazdy krążące wokół wspólnego centrum dzięki siłom grawitacyjnym. Jednak dopiero w latach 30. XX wieku obliczono na podstawie analizy położenia gwiazd, obowiązujący bez większych zmian do dziś, aktualny model Drogi Mlecznej. 

Droga Mleczna może być o połowę większa

Nasz Układ Słoneczny oddalony jest o niecałe 30 tys. lat od centrum Drogi Mlecznej i znajduje się w tzw. Ramieniu Oriona. Sam dysk Galaktyki ma średnicę ok. 120 tys. lat świetlnych, a grubość ok. 2–3 tys. lat świetlnych. W skład Drogi Mlecznej wchodzą m.in. mgławice gazowe i pyłowe, gromady otwarte (z młodymi gwiazdami) i ok. 200 kulistych (ze starymi gwiazdami) gwiazd oraz supermasywna czarna dziura Sagittarius A* w jej centrum.

Czarna dziura Sagittarius A*EHT Collaboration

Ile jest galaktyk?

Najprostsza odpowiedź brzmi: nie wiadomo. Jest ich tak wiele, że nie sposób je zliczyć. Dane szacunkowe, zebrane i obliczone dzięki obserwacji nieba przez teleskop Hubble’a, mówią, że we wszechświecie może znajdować się od 100 do 200 miliardów galaktyk.

Rodzaje galaktyk

Galaktyki, za sprawą siły grawitacji, mogą przyjmować różne formy i utrzymywać swój kształt. Klasyfikację galaktyk opracował w 1936 roku Edwin Hubble. Podzielił je za względu na ich kształt na:

Galaktyki spiralne (np. Droga Mleczna) – kształtem przypominają ogromne wiatraki, których ramiona składają się z gwiazd oraz dużej ilości gazu i pyłu. Galaktyki spiralne dzielą się na galaktyki spiralne z poprzeczką i bez poprzeczki. Są jednymi z najjaśniejszych we wszechświecie, dzięki dużej liczbie młodych gwiazd, które są jaśniejsze od innych. Około 60 proc. galaktyk w pobliżu Drogi Mlecznej to właśnie galaktyki spiralne. 

Galaktyka spiralna, znajdująca się w gwiazdozbiorze SmokaNASA

Galaktyki eliptyczne mają kształt rozciągniętych okręgów lub elipsy, bez ramion. Składają się głównie ze starszych gwiazd, zawierają niewiele pyłu i gazu. Są za to największymi i najczęściej obserwowanymi galaktykami, a ok. 20 proc. galaktyk w pobliżu Drogi Mlecznej, to właśnie galaktyki eliptyczne. Przykładem jest Messier 60.

Na parę składają się Messier 60 i NGC 4647

Galaktyki soczewkowate są formą pośrednią pomiędzy galaktykami spiralnymi a eliptycznymi. Jądro galaktyki soczewkowatej przypomina spłaszczoną galaktykę eliptyczną, dysk nie ma ramion spiralnych, sama galaktyka może jednak zawierać poprzeczkę, tak jak galaktyki spiralne. Charakterystyczną cechą galaktyki soczewkowatej jest to, że nie zawiera młodych gwiazd ani pyłu międzygwiezdnego.

Messier 84 (galaktyka soczewkowata w gwiazdozbiorze Panny)NASA

Galaktyki nieregularne nie mają określonego kształtu. To jedne z najmniejszych galaktyk, często wypełnione gazem i pyłem i wieloma młodymi gwiazdami, dzięki czemu są jasnymi galaktykami. One także stanowią ok. 20 proc. najbliższych nam galaktyk.  Przykładem galaktyki nieregularnej jest Wielki Obłok Magellana.

Wielki Obłok Magellana odkryty przez VISTAEuropean Southern Observatory

Jak duże są galaktyki?

Typowa galaktyka może mieć od kilkudziesięciu do ok. 200 tys. lat świetlnych, a masę galaktyk liczy się w miliardach mas Słońca. Uważa się, że dużą część galaktyk stanowi czarna materia, która jest niewidoczna, lecz oddziaływanie grawitacyjne świadczy o tym, że istnieje. W centrum galaktyk znajdują się zazwyczaj supermasywne czarne dziury. W naszej Galaktyce jest to Sagittarius A*

Czarna dziuraNSF

Grupy galaktyk

Galaktyki najczęściej zgrupowane są w grupy lub gromady. Znajdujące się w nich obiekty są ze sobą powiązane za pomocą sił grawitacyjnych. Droga Mleczna należy do Grupy Lokalnej, w której znajduje się ponad 50 innych galaktyk, a cała grupa ma ok. 10 milionów lat świetlnych rozciągłości. Największe galaktyki w Grupie Lokalnej to Droga Mleczna, Galaktyka Andromedy i Galaktyka Trójkąta. Można je zobaczyć na nocnym niebie bez teleskopu astronomicznego. Wokół Grupy Lokalnej znajduje się jeszcze pięć gromad galaktyk, które wraz z Grupą Lokalną i kilkuset innymi gromadami, zawierającymi ok. 100 tys. galaktyk, wchodzą w skład supergromady Laniakea.

Galaktyka Andromedy: czy zderzy się z Drogą Mleczną?

Galaktyki czasami zbliżają się do siebie i zderzają się ze sobą. Naukowcy obliczyli, że za około 3 miliardy lat Droga Mleczna zderzy się z leżącą ok. 2,5 mln lat świetlnych dalej Galaktykę Andromedy (inaczej: Messier 31).

Wizualizacja zderzenia się Drogi Mlecznej z Galaktyką Andromedy (NASA)
Wizualizacja zderzenia się Drogi Mlecznej z Galaktyką Andromedy (NASA)Najnowsze badania wykazały, że do kosmicznej katastrofy dojdzie później niż przypuszczano.NASA Video

Prawdopodobieństwo zniszczenia Układu Słonecznego w wyniku tej kolizji jest jednak małe, ponieważ galaktyki są tak rozległe na swoich końcach, że nawet jeśli dwie z nich zderzą się ze sobą, wcale nie oznacza to, że musi dojść do kolizji gwiazd czy planet.

Autorka/Autor:red.//az

Źródło: urania.edu.pl, nasa.gov, space.com

Źródło zdjęcia głównego: NASA/JPL-Caltech/K. Gordon (University of Arizona)

Pozostałe wiadomości

Za kilka dni w Polsce będzie ponad 20 stopni, a to za sprawą atlantyckiego huraganu Kirk. Jak długo utrzyma się ciepła aura? Sprawdź długoterminową prognozę pogody, przygotowaną przez prezentera tvnmeteo.pl Tomasza Wasilewskiego.

Pogoda na 16 dni: będzie ponad 20 stopni. Jak długo?

Pogoda na 16 dni: będzie ponad 20 stopni. Jak długo?

Źródło:
tvnmeteo.pl

W naszą stronę zmierza Kirk, który obecnie jest huraganem. Na jego trasie znajdzie się Portugalia, Hiszpania, Francja, a w czwartek przemieści w stronę północnych Niemiec i Polski. Cyklon Kirk nie pozostanie bez wpływu na pogodę w naszym kraju.

Huragan Kirk zmierza w naszą stronę. Spowoduje duże zamieszanie w pogodzie

Huragan Kirk zmierza w naszą stronę. Spowoduje duże zamieszanie w pogodzie

Źródło:
tvnmeteo.pl

Kanadyjskie władze odpowiedzialne za opiekę zdrowotną poinformowały o śmierci dziecka z powodu wścieklizny. To pierwszy przypadek tej choroby zakaźnej u człowieka w prowincji Ontario od 1967 roku - podkreślił lekarz cytowany przez lokalne media. W Polsce rocznie notowanych jest ok. 8-10 tys. przypadków pogryzienia ludzi przez zwierzęta podejrzane o wściekliznę. - Odnoszę wrażenie, że zapomnieliśmy o tej chorobie, a zagrożenie cały czas jest realne - podkreślała lubelska konsultant ds. chorób zakaźnych dr n. med. Grażyna Semczuk.

Rodzina "obudziła się z nietoperzem w pokoju". Nie żyje dziecko

Rodzina "obudziła się z nietoperzem w pokoju". Nie żyje dziecko

Źródło:
CBC, PAP

Burza tropikalna Milton przybrała na sile i stała się huraganem pierwszej kategorii w pięciostopniowej, rosnącej skali Saffira-Simpsona. Żywioł zmierza w kierunku Zatoki Tampa na Florydzie. Wywołuje to niepokój w tym stanie i okolicznych regionach, które wciąż odczuwają skutki zniszczeń związane z poprzednim huraganem Helene. Władze zarządziły od poniedziałku nakaz obowiązkowej ewakuacji.

Nadciąga kolejny huragan. "Zachęcam do ewakuacji"

Nadciąga kolejny huragan. "Zachęcam do ewakuacji"

Źródło:
PAP, NHC

Tempo wysychania rzek na całym świecie w 2023 roku było największe od ponad 30 lat - wynika z raportu opracowanego przez Światową Organizację Meteorologiczną (WMO). Zdaniem ekspertów złożyło się na to kilka czynników, jak na przykład to, że ubiegły rok był najcieplejszym w historii pomiarów, a także zmiana wzorca pogodowego z El Nino na La Nino.

Rzeki wysychają najszybciej od ponad 30 lat

Rzeki wysychają najszybciej od ponad 30 lat

Źródło:
The Guardian, WMO

W nadchodzących dniach warto spojrzeć w niebo - przed nami deszcz meteorów, zwanych Drakonidami. Podczas maksimum takiego roju może pojawić się około 10 meteorów na godzinę.

Przed nami noc spadających gwiazd. Kiedy podziwiać Drakonidy?

Przed nami noc spadających gwiazd. Kiedy podziwiać Drakonidy?

Źródło:
livescience.com

IMGW wydał prognozę zagrożeń meteorologicznych. Wynika z niej, że pojawią się gęste mgły, a także silny wiatr. Sprawdź, gdzie aura może być groźna. 

Przed nami wietrzne dni. IMGW wydał prognozę zagrożeń

Przed nami wietrzne dni. IMGW wydał prognozę zagrożeń

Źródło:
IMGW

Powodzie nawiedziły w ostatnich dniach Bałkany. Za skalę zniszczeń odpowiadają nadmierne wycinanie lasów, betonizacja oraz budowa osiedli na nieodpowiednich obszarach - ocenił w niedzielnej rozmowie z chorwacką telewizją N1 profesor Nino Krvavica z Wydziału Hydrotechniki Uniwersytetu w Rijece.

Wycinanie lasów, betonizacja. Dlaczego powodzie są tak niszczycielskie

Wycinanie lasów, betonizacja. Dlaczego powodzie są tak niszczycielskie

Źródło:
PAP

Pogoda na dziś. W poniedziałek 7.10 będzie pochmurno z rozpogodzeniami. W całym kraju odczujemy komfort termiczny, a warunki biometeorologiczne będą neutralne.

Pogoda na dziś - poniedziałek, 7.10. Słońce może wyjrzeć zza chmur

Pogoda na dziś - poniedziałek, 7.10. Słońce może wyjrzeć zza chmur

Źródło:
tvnmeteo.pl

W dotkniętej przez powodzie Bośni i Hercegowinie trwają poszukiwania zaginionych osób. Największe zniszczenia odnotowano w miejscowości Jablanica. Tam woda wyrzuciła w stronę zabudowań kilka tysięcy ton kamieni z pobliskiego kamieniołomu. W związku z prośbą o pomoc wystosowaną przez Bośnię i Hercegowinę, Polska jest gotowa wysłać grupę poszukiwawczo-ratowniczą MUSAR .

Ratownicy przekopują gruzy w poszukiwaniu ocalałych. Polscy strażacy oferują pomoc

Ratownicy przekopują gruzy w poszukiwaniu ocalałych. Polscy strażacy oferują pomoc

Źródło:
Reuters, PAP, BBC

Od piątku w zachodniej Grecji mocno pada. Ulewy spowodowały podtopienia i liczne szkody. Jedna osoba zginęła. Front, który przyniósł obfite opady deszczu, przesuwa się na wschód i powoli słabnie - podkreślili w niedzielę meteorolodzy.

Woda porwała ochroniarza wraz z budką strażniczą. Nie żyje 52-latek

Woda porwała ochroniarza wraz z budką strażniczą. Nie żyje 52-latek

Źródło:
PAP, neoskosmos.com

Jaszczurka Gekko gecko, należąca do rodziny gekonowatych, wykrywa wibracje o niskiej częstotliwości za pomocą woreczka (części ucha wewnętrznego). Według badaczy z University of Maryland, pełni on odrębną, ale uzupełniającą funkcję w stosunku do zwykłego układu słuchowego tych gadów.

Odkryto "szósty zmysł" u jaszczurek. Za co jest odpowiedzialny

Odkryto "szósty zmysł" u jaszczurek. Za co jest odpowiedzialny

Źródło:
phys.org

- Grzyby są znacznie bliżej spokrewnione ze zwierzętami niż z roślinami. Grzyby i zwierzęta mają wspólnego przodka, który wyglądał zapewne jak ameba, był pełzakiem, a rośliny są bardzo, bardzo daleko od niego - powiedziała doktor habilitowana Marta Wrzosek, wykładowczyni na Wydziale Biologii Uniwersytetu Warszawskiego. Dlatego, podobnie jak zwierzęta, grzyby się poruszają, porozumiewają i uprawiają seks.

Grzyby rozmawiają ze sobą i uprawiają seks

Grzyby rozmawiają ze sobą i uprawiają seks

Źródło:
PAP

Jeżeli wszystko pójdzie zgodnie z planem, w czwartek 10 października sonda Europa Clipper wybierze się w długą podróż do Europy - księżyca Jowisza. Zostanie wystrzelona na pokładzie rakiety SpaceX Falcon Heavy z Centrum Kosmicznego im. Kennedy'ego na Florydzie.

Żeby dotrzeć do Europy, musi pokonać miliardy kilometrów

Żeby dotrzeć do Europy, musi pokonać miliardy kilometrów

Źródło:
PAP, NASA

Na północy Peru odkryto kości 43 dzieci, które kilkaset lat temu zostały prawdopodobnie złożone w ofierze bogom - podały peruwiańskie media.

Kości ponad 40 dzieci odnalezione w Peru

Kości ponad 40 dzieci odnalezione w Peru

Źródło:
PAP

Niedźwiedź zaatakował zbierającego grzyby mężczyznę na Słowacji. 63-latek poniósł śmierć - poinformowała w sobotę policja. Do zdarzenia doszło w lesie w okolicach Liptowskiego Mikułasza.

Zbierał grzyby, gdy zaatakował go niedźwiedź. Nie żyje 63-latek

Zbierał grzyby, gdy zaatakował go niedźwiedź. Nie żyje 63-latek

Źródło:
PAP, topky.sk, RDLP

Dziesięć lat temu na pokrytej wieloletnią zmarzliną Syberii pojawiły się tajemnicze kratery. Powstały w wyniku gigantycznych eksplozji. Naukowcy od dawna zastanawiali się, dlaczego takie kratery występują tylko w tym regionie. Wreszcie brytyjskim i hiszpańskim badaczom udało się rozwikłać zagadkę.

Eksplodujące kratery na Syberii. Rozwikłano ich zagadkę

Eksplodujące kratery na Syberii. Rozwikłano ich zagadkę

Źródło:
livescience.com

W tym roku powodzie dotknęły 4,4 mln mieszkańców Afryki Zachodniej i Środkowej - donosi Organizacja Narodów Zjednoczonych. Z ich powodu zginęło co najmniej tysiąc osób. Przedłużająca się pora deszczowa spowodowała też w tej części kontynentu wzrost zachorowań na malarię.

Dwa miesiące i tylko pięć dni bez deszczu. Potworne konsekwencje przedłużającej się pory deszczowej

Dwa miesiące i tylko pięć dni bez deszczu. Potworne konsekwencje przedłużającej się pory deszczowej

Źródło:
PAP, ONZ

W czwartek do Tajwanu dotarł tajfun Krathon. Liczba ofiar śmiertelnych wzrosła do czterech, a około 700 osób zostało rannych. 20 tysięcy domów na wyspie wciąż nie ma prądu. W wyniku ulewnych opadów deszczu powstały osunięcia ziemi.

"Dziwna burza" zabiła cztery osoby

"Dziwna burza" zabiła cztery osoby

Źródło:
PAP, AFP

Trzęsienie ziemi zarejestrowano w niedzielę rano miejscowego czasu w pobliżu Wellington, stolicy Nowej Zelandii - poinformowała rządowa instytucja monitorująca aktywność sejsmiczną GeoNet. Dodała, że miało magnitudę 5,7.

Trzęsienie ziemi w pobliżu stolicy Nowej Zelandii

Trzęsienie ziemi w pobliżu stolicy Nowej Zelandii

Źródło:
Reuters, USGS

Podczas grzybobrania warto pamiętać o pewnych zasadach, które pozwolą nam bezpiecznie wrócić do domu z koszem smakowitych leśnych skarbów. Co zrobić, jeśli nie znamy jakiegoś grzyba, jak się ubrać do lasu i w nim nie zgubić?

"Starajmy się nie popaść w amok grzybobrania"

"Starajmy się nie popaść w amok grzybobrania"

Źródło:
TVN24, tvnmeteo.pl

Zooplankton, czyli niewielkie organizmy zwierzęce zamieszkujące wodne ekosystemy, odżywia się bakteriami. Dlatego amerykańscy badacze chcieli go wykorzystać do walki z bakteriami kałowymi występującymi w wodach słodkich i słonych. Okazało się jednak, że bakterie kałowe nie "smakują" zooplanktonowi.

Zooplankton żywi się bakteriami, ale tych kałowych nie tknie

Zooplankton żywi się bakteriami, ale tych kałowych nie tknie

Źródło:
PAP, journals.asm.org

Półwysep Antarktyczny w ciągu ostatnich blisko 40 lat zazielenił się w dramatycznym tempie - donoszą brytyjscy naukowcy po przeanalizowaniu danych satelitarnych. Tylko w latach 2016-2021 proces ten przyspieszył o ponad 30 procent. Badacze zwracają też uwagę na pilną potrzebę głębszego zbadania tego problemu.

Mapy satelitarne pokazują, jak zazielenia się Antarktyda. "Poważne obawy"

Mapy satelitarne pokazują, jak zazielenia się Antarktyda. "Poważne obawy"

Źródło:
University of Exeter, tvnmeteo.pl

Pogoda w Tatrach w ostatnich dniach jest wymagająca. Ratownicy Tatrzańskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego (TOPR) udzielili pomocy 16 turystom, poszkodowanym między innymi na Rysach. Wysoko w górach szlaki są oblodzone i zalega tam cienka warstwa śniegu.

Seria wypadków w Tatrach. "Nie poradzili sobie ze śniegiem i lodem"

Seria wypadków w Tatrach. "Nie poradzili sobie ze śniegiem i lodem"

Źródło:
PAP, TOPR

Na terenach na południu kraju wciąż usuwane są skutki wrześniowej powodzi. Kataklizm spowodował wiele szkód - czyha tam wiele zagrożeń, także dla naszego zdrowia. Dotyczy to również grzybów. Dlaczego nie powinniśmy ich tam zbierać? Tłumaczyła mykolog doktor habilitowana Marta Wrzosek.

"Szczególnie unikajmy tych miejsc". Gdzie nie zbierać grzybów

"Szczególnie unikajmy tych miejsc". Gdzie nie zbierać grzybów

Źródło:
PAP

Policja z miasta Sterling Heights nieopodal Detroit otrzymała nietypowe wezwanie od pewnej kobiety. Pod jej samochodem znajdował się ponadmetrowy aligator. Zdaniem funkcjonariuszy, gad był trzymany nielegalnie jako zwierzę domowe.

"Wszyscy mówili mi: pod twoim samochodem jest aligator"

"Wszyscy mówili mi: pod twoim samochodem jest aligator"

Źródło:
PAP, UPI, The Detroit News

Schronisko dla słoni, które położone jest w pobliżu miasta Chiang Mai w północnej Tajlandii, zostało całkowicie zalane przez wody powodziowe. Pracownikom rezerwatu udało się uratować większość zwierząt, ale niektóre z nich zostały porwane przez żywioł. Według władz Elephant Nature Park, to najgorsza powódź w historii tego regionu.

"To największa ewakuacja, jaką kiedykolwiek przeprowadziliśmy"

"To największa ewakuacja, jaką kiedykolwiek przeprowadziliśmy"

Źródło:
Reuters, Elephant Nature Park, CNN

Nowe dane dostarczone przez naukowców sugerują, że ekstremalne zjawiska typu El Nino będą w przyszłości dwa razy częstsze. Ostatnie badania nad starożytnym plantkonem potwierdziły to, co wcześniej pokazywały już modele klimatyczne.

Starożytny plankton ma nam coś do powiedzenia o przyszłości El Nino

Starożytny plankton ma nam coś do powiedzenia o przyszłości El Nino

Źródło:
PAP, WWF