Galaktyki – czym są, gdzie występują i ile galaktyk odkryto?

Źródło:
urania.edu.pl, nasa.gov, space.com
Za kilka miliardów lat Andromeda zderzy się z Drogą Mleczną
Za kilka miliardów lat Andromeda zderzy się z Drogą MlecznąNASA
wideo 2/4
Za kilka miliardów lat Andromeda zderzy się z Drogą MlecznąNASA

Galaktyki to duże skupiska gwiazd, planet, gazu międzygwiezdnego, pyłu i ciemnej materii. Mogą mieć różne rozmiary i kształty. Gdzie leżą najbliższe galaktyki, jaką nazwę nosi nasza i ile w przybliżeniu ich jest? 

Galaktyki to ogromnych rozmiarów skupiska gwiazd, mgławic, ciemnych materii, planet.Istnieją różne rodzaje galaktyk, nazywane w zależności od ich kształtu spiralnymi, soczewkowatymi, eliptycznymi i nieregularnymi.Astronomowie wciąż odkrywają nowe galaktyki, dlatego ich dokładna liczba jest szacunkowa, określana na ok. 100-200 milionów galaktyk we wszechświecie. 

Galaktyka – co to jest?

Galaktyki można zdefiniować jako ogromne skupiska gazu międzygwiezdnego, pyłu, planet, ciemnej materii i miliardów gwiazd oraz ich układów słonecznych, utrzymywanych razem przez grawitację. Mogą być różnej wielkości, większość galaktyk – wraz ze swoimi pojedynczymi gwiazdami, ich układami oraz mgławicami – mierzy od kilku do kilku tysięcy lat świetlnych.

Galaktyka Andromedy sfotografowana w podczerwieni przez Kosmiczny Teleskop SpitzeraNASA/JPL-Caltech/K. Gordon (University of Arizona)

Galaktyki ze względu na ich kształt dzielimy na galaktyki nieregularne, soczewkowate, eliptyczne i spiralne. Znanymi galaktykami są m.in. Droga Mleczna, Galaktyka Andromedy, Wielki Obłok Magellana. Najstarszą, odkrytą w 2022 roku, jest HD1, a największą, mierzącą ok. 4 mln lat świetlnych średnicy, jest IC 1101.

Galaktyka HD1Harikane et al.

Jak nazywa się nasza galaktyka?

Naszą galaktyką jest Droga Mleczna o średnicy ok. 100 000 lat świetlnych i grubości ok. 1000 lat świetlnych. Droga Mleczna jest galaktyką spiralną. Czasami nazywana jest też po prostu Galaktyką (pisane wielką literą). Szacuje się, że w Drodze Mlecznej znajduje się od 100 miliardów (na dolnym poziomie galaktyki) do 400 miliardów (na jej górnym końcu) gwiazd.

Przypuszczenia, że w Drodze Mlecznej może znajdować się wiele gwiazd, udowodnił  w XVII wieku Galileusz. W XVII wieku zaczęto podejrzewać, że nasza galaktyka jest wielkim obiektem, na który składają się gwiazdy krążące wokół wspólnego centrum dzięki siłom grawitacyjnym. Jednak dopiero w latach 30. XX wieku obliczono na podstawie analizy położenia gwiazd, obowiązujący bez większych zmian do dziś, aktualny model Drogi Mlecznej. 

Droga Mleczna może być o połowę większa

Nasz Układ Słoneczny oddalony jest o niecałe 30 tys. lat od centrum Drogi Mlecznej i znajduje się w tzw. Ramieniu Oriona. Sam dysk Galaktyki ma średnicę ok. 120 tys. lat świetlnych, a grubość ok. 2–3 tys. lat świetlnych. W skład Drogi Mlecznej wchodzą m.in. mgławice gazowe i pyłowe, gromady otwarte (z młodymi gwiazdami) i ok. 200 kulistych (ze starymi gwiazdami) gwiazd oraz supermasywna czarna dziura Sagittarius A* w jej centrum.

Czarna dziura Sagittarius A*EHT Collaboration

Ile jest galaktyk?

Najprostsza odpowiedź brzmi: nie wiadomo. Jest ich tak wiele, że nie sposób je zliczyć. Dane szacunkowe, zebrane i obliczone dzięki obserwacji nieba przez teleskop Hubble’a, mówią, że we wszechświecie może znajdować się od 100 do 200 miliardów galaktyk.

Rodzaje galaktyk

Galaktyki, za sprawą siły grawitacji, mogą przyjmować różne formy i utrzymywać swój kształt. Klasyfikację galaktyk opracował w 1936 roku Edwin Hubble. Podzielił je za względu na ich kształt na:

Galaktyki spiralne (np. Droga Mleczna) – kształtem przypominają ogromne wiatraki, których ramiona składają się z gwiazd oraz dużej ilości gazu i pyłu. Galaktyki spiralne dzielą się na galaktyki spiralne z poprzeczką i bez poprzeczki. Są jednymi z najjaśniejszych we wszechświecie, dzięki dużej liczbie młodych gwiazd, które są jaśniejsze od innych. Około 60 proc. galaktyk w pobliżu Drogi Mlecznej to właśnie galaktyki spiralne. 

Galaktyka spiralna, znajdująca się w gwiazdozbiorze SmokaNASA

Galaktyki eliptyczne mają kształt rozciągniętych okręgów lub elipsy, bez ramion. Składają się głównie ze starszych gwiazd, zawierają niewiele pyłu i gazu. Są za to największymi i najczęściej obserwowanymi galaktykami, a ok. 20 proc. galaktyk w pobliżu Drogi Mlecznej, to właśnie galaktyki eliptyczne. Przykładem jest Messier 60.

Na parę składają się Messier 60 i NGC 4647

Galaktyki soczewkowate są formą pośrednią pomiędzy galaktykami spiralnymi a eliptycznymi. Jądro galaktyki soczewkowatej przypomina spłaszczoną galaktykę eliptyczną, dysk nie ma ramion spiralnych, sama galaktyka może jednak zawierać poprzeczkę, tak jak galaktyki spiralne. Charakterystyczną cechą galaktyki soczewkowatej jest to, że nie zawiera młodych gwiazd ani pyłu międzygwiezdnego.

Messier 84 (galaktyka soczewkowata w gwiazdozbiorze Panny)NASA

Galaktyki nieregularne nie mają określonego kształtu. To jedne z najmniejszych galaktyk, często wypełnione gazem i pyłem i wieloma młodymi gwiazdami, dzięki czemu są jasnymi galaktykami. One także stanowią ok. 20 proc. najbliższych nam galaktyk.  Przykładem galaktyki nieregularnej jest Wielki Obłok Magellana.

Wielki Obłok Magellana odkryty przez VISTAEuropean Southern Observatory

Jak duże są galaktyki?

Typowa galaktyka może mieć od kilkudziesięciu do ok. 200 tys. lat świetlnych, a masę galaktyk liczy się w miliardach mas Słońca. Uważa się, że dużą część galaktyk stanowi czarna materia, która jest niewidoczna, lecz oddziaływanie grawitacyjne świadczy o tym, że istnieje. W centrum galaktyk znajdują się zazwyczaj supermasywne czarne dziury. W naszej Galaktyce jest to Sagittarius A*

Czarna dziuraNSF

Grupy galaktyk

Galaktyki najczęściej zgrupowane są w grupy lub gromady. Znajdujące się w nich obiekty są ze sobą powiązane za pomocą sił grawitacyjnych. Droga Mleczna należy do Grupy Lokalnej, w której znajduje się ponad 50 innych galaktyk, a cała grupa ma ok. 10 milionów lat świetlnych rozciągłości. Największe galaktyki w Grupie Lokalnej to Droga Mleczna, Galaktyka Andromedy i Galaktyka Trójkąta. Można je zobaczyć na nocnym niebie bez teleskopu astronomicznego. Wokół Grupy Lokalnej znajduje się jeszcze pięć gromad galaktyk, które wraz z Grupą Lokalną i kilkuset innymi gromadami, zawierającymi ok. 100 tys. galaktyk, wchodzą w skład supergromady Laniakea.

Galaktyka Andromedy: czy zderzy się z Drogą Mleczną?

Galaktyki czasami zbliżają się do siebie i zderzają się ze sobą. Naukowcy obliczyli, że za około 3 miliardy lat Droga Mleczna zderzy się z leżącą ok. 2,5 mln lat świetlnych dalej Galaktykę Andromedy (inaczej: Messier 31).

Wizualizacja zderzenia się Drogi Mlecznej z Galaktyką Andromedy (NASA)
Wizualizacja zderzenia się Drogi Mlecznej z Galaktyką Andromedy (NASA)Najnowsze badania wykazały, że do kosmicznej katastrofy dojdzie później niż przypuszczano.NASA Video

Prawdopodobieństwo zniszczenia Układu Słonecznego w wyniku tej kolizji jest jednak małe, ponieważ galaktyki są tak rozległe na swoich końcach, że nawet jeśli dwie z nich zderzą się ze sobą, wcale nie oznacza to, że musi dojść do kolizji gwiazd czy planet.

Autorka/Autor:red.//az

Źródło: urania.edu.pl, nasa.gov, space.com

Źródło zdjęcia głównego: NASA/JPL-Caltech/K. Gordon (University of Arizona)

Pozostałe wiadomości

Pogoda na Boże Narodzenie. W święta aurę w Polsce ma kształtować silny i stabilny wyż. Czeka nas ochłodzenie. Ale czy ośrodek wysokiego ciśnienia przyniesie nam białe święta? Sprawdź w naszej najnowszej prognozie, czy gdzie jest szansa na śnieg.

W Wigilię "warunki w tej części kraju będą bardzo trudne". Najnowsza prognoza na święta Bożego Narodzenia

W Wigilię "warunki w tej części kraju będą bardzo trudne". Najnowsza prognoza na święta Bożego Narodzenia

Źródło:
tvnmeteo.pl

Pierwszy dzień astronomicznej zimy nie jest w tym roku rekordowo ciepły, ale jak zaznaczyła synoptyczka IMGW Ewa Łapińska, widać tendencję do tego, że temperatura w tym okresie jest coraz wyższa. Po odwilży w tym tygodniu śnieg w górach zdążył już spaść, ale i tak jest go mało. W Zakopanem w sobotę leżały cztery centymetry białego puchu.

Cała Polska na czerwono. "Jest tendencja"

Cała Polska na czerwono. "Jest tendencja"

Źródło:
PAP, IMGW, tvnmeteo.pl

Uwaga na trudne warunki pogodowe w południowej Polsce. Na obszarach podgórskich w nocy i w niedzielę będzie mocno wiać, a w rejonie Dolnego Śląska mają pojawić się też intensywne opady śniegu. Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej wydał ostrzeżenia.

Sypnie śniegiem i będzie mocno wiać. Ostrzeżenia

Sypnie śniegiem i będzie mocno wiać. Ostrzeżenia

Aktualizacja:
Źródło:
IMGW

Do pewnej rodziny z amerykańskiego stanu Wirginia zawitał niespodziewany gość. Do domu przez komin wleciała sowa, która usiadła na szczycie choinki. Jej przegonienie nie było łatwe.

Wleciała do domu i usiadła na choince. "Zobaczyłam wielką sowę"

Wleciała do domu i usiadła na choince. "Zobaczyłam wielką sowę"

Źródło:
cbsnews.com, nbcwashington.com

Tysiące osób świętowały w sobotę o świcie przesilenie zimowe, czyli moment rozpoczęcia astronomicznej zimy i zarazem najkrótszy dzień roku na półkuli północnej, na stanowisku archeologicznym Stonehenge w Wielkiej Brytanii.

Najkrótszy dzień roku. Tłumy zebrały się w Stonehenge

Najkrótszy dzień roku. Tłumy zebrały się w Stonehenge

Źródło:
PAP, Reuters, tvnmeteo.pl

Pogoda w niedzielę będzie jesienna i nieprzyjemna. W wielu miejscach czekają nas opady deszczu, a dodatkowo wiatr w porywach mocno się rozpędzi. Termometry wskażą od 2 do 7 stopni Celsjusza.

Pogoda na jutro - niedziela 22.12. Deszczowo i wietrznie

Pogoda na jutro - niedziela 22.12. Deszczowo i wietrznie

Źródło:
tvnmeteo.pl

W słynącym z charakterystycznych czerwonych skał parku stanowym w amerykańskim stanie Utah część z nich została zabarwiona na niebiesko. Według władz prawdopodobnie ktoś użył armaty prochowej. Żeby wyczyścić skały, trzeba było użyć 90 litrów wody.

"Co wolelibyście zobaczyć?". Incydent w parku narodowym

"Co wolelibyście zobaczyć?". Incydent w parku narodowym

Źródło:
Miami Herald, The Sacramento Bee

Smog spowił w sobotę Nowe Delhi, stolicę Indii. Spowodował, że widzialność była mocno ograniczona. Mieszkańcy skarżyli się na trudności z oddychaniem. Jakość powietrza była znacznie powyżej normy.

"Pieką mnie oczy i ciągle kaszlę, brakuje mi tchu"

"Pieką mnie oczy i ciągle kaszlę, brakuje mi tchu"

Źródło:
Reuters

W sobotę 21 grudnia o godzinie 10.20 rozpoczęła się astronomiczna zima. Kalendarzową przywitamy dzień później. Na zimowym niebie będzie można zobaczyć różne gwiazdy i ciekawe zjawiska astronomiczne.

Rozpoczęła się astronomiczna zima

Rozpoczęła się astronomiczna zima

Aktualizacja:
Źródło:
PAP, tvnmeteo.pl

Tydzień temu w Majottę uderzył potężny cyklon Chido. Sytuacja we francuskim terytorium zamorskim jest trudna - wiele domów nie ma prądu, brakuje wody i jedzenia. - Wieczorami, po zachodzie słońca na ulicach robi się dość niebezpiecznie - powiedziała pani Anna, która wysłała nam swoją relację na Kontakt24. Polka mieszka tam od kilku lat.

"Nie ma prądu, dochodzi do kradzieży, słychać wystrzały z broni gazowej"

"Nie ma prądu, dochodzi do kradzieży, słychać wystrzały z broni gazowej"

Źródło:
BBC, Reuters, Kontakt24

Naukowcy z organizacji Conservation International odkryli w peruwiańskiej Amazonii 27 nieznanych dotąd gatunków zwierząt. Najbardziej dziwacznymi są ryby z głowami przypominającymi "wielki, napuchnięty nos", a także wodno-lądowe myszy.

Ryby z "kluchowatymi głowami", pływające myszy

Ryby z "kluchowatymi głowami", pływające myszy

Źródło:
PAP, CNN

Położna z Majotty opowiedziała historię porodu, do którego doszło w noc po uderzeniu cyklonu Chido w wyspy. Jak wspominała, aby dotrzeć do rodzącej, musiała wspinać się i czołgać przez połamane drzewa. Na zdewastowanym przez żywioł terytorium nie ma wody i prądu, co utrudnia pracę szpitalom położniczym.

Czołgała się pod połamanymi drzewami, by odebrać poród. W szpitalu nie ma wody i prądu

Źródło:
Reuters, BBC

Naukowcy z Koreańskiego Instytutu Nauki i Technologii opracowali pływające drony. Wyposażone są one w "hydrofilowe zęby", dzięki którym mogą wychwytywać unoszący się w wodzie mikroplastik.

Pływające drony z "zębami". Nowy sposób walki z mikroplastikiem

Pływające drony z "zębami". Nowy sposób walki z mikroplastikiem

Źródło:
PAP, onlinelibrary.wiley.com

Silny wiatr szalał w piątek nad Włochami. W Como na północy kraju podmuchy przewróciły stojącą na placu choinkę. Trudna sytuacja panowała także na wybrzeżu Ostii, gdzie wiatr uszkodził kilka konstrukcji w porcie i na plaży.

Wiatr przewracał świąteczne dekoracje i budynki na nabrzeżu

Wiatr przewracał świąteczne dekoracje i budynki na nabrzeżu

Źródło:
ANSA, Fiumicino Online

Z raportu opublikowanego przez brytyjską Agencję Ochrony Środowiska wynika, że 6,3 miliona domów i budynków przedsiębiorstw w Anglii może znaleźć się pod wodą na skutek powodzi. W związku ze zmianami klimatu, które zostały po raz pierwszy uwzględnione w takiej analizie, do 2050 roku liczba ta może wzrosnąć nawet do ośmiu milionów.

Ponad sześć milionów nieruchomości w Anglii zagrożonych powodziami. Alarmujący raport

Ponad sześć milionów nieruchomości w Anglii zagrożonych powodziami. Alarmujący raport

Źródło:
The Guardian, gov.uk, independent.co.uk

Kotik południowy odpoczywał na plaży w Rio de Janeiro. Pojawienie się zwierzęcia o tej porze roku jest rzadkością w tych rejonach Brazylii - zazwyczaj są one częstszymi gośćmi na zimę, nie na początku lata. Obecność ssaka wzbudziła spore zainteresowanie ze strony plażowiczów.

Kotik na kultowej plaży. To rzadki widok o tej porze roku

Kotik na kultowej plaży. To rzadki widok o tej porze roku

Źródło:
G1 Globo, Folha do Leste

Najstarsze na świecie szczątki praprzodka ssaków zostały odnalezione na Majorce. Skamieniałość gorgonopsa, szablozębnego drapieżnika, zachowała się w zaskakująco dobrym stanie. Naukowców zdziwiła jeszcze jedna kwestia - szczątki tych zwierząt znajdowano znacznie dalej od równika.

Na Majorce znaleziono szczątki gorgonopsa

Na Majorce znaleziono szczątki gorgonopsa

Źródło:
CNN, ICP

Gdy my szykujemy się do zimy, na półkuli południowej zaczyna się lato. Mieszkańcy Chile mierzą się już z falą upałów. Temperatura znacząco przekracza 30 stopni Celsjusza.

34 stopnie w cieniu. Wydano pierwsze ostrzeżenie

34 stopnie w cieniu. Wydano pierwsze ostrzeżenie

Źródło:
Reuters, tvnmeteo.pl

Naukowcy z Królewskich Ogrodów Botanicznych w Kew w Wielkiej Brytanii opisali w tym roku łącznie 172 nowych gatunków roślin i grzybów i wybrali z nich 10 najciekawszych. Części nowo odkrytych gatunków już nadano status zagrożonych. Jak podkreślają badacze, "trzeba się ścigać z czasem, aby zdążyć je wszystkie odnaleźć".

"Palma widmo", grzyby zębowe, liany o zapachu marcepanu. Oto nowe gatunki opisane w tym roku

"Palma widmo", grzyby zębowe, liany o zapachu marcepanu. Oto nowe gatunki opisane w tym roku

Źródło:
PAP, kew.org

Z powodu ocieplenia warstwa lodu na tatrzańskich jeziorach, w tym na Morskim Oku, jest bardzo cienka. Pracownicy Tatrzańskiego Parku Narodowego apelują do turystów, aby nie wchodzili na zamarznięte stawy, ponieważ lód z łatwością może się załamać.

"Może dojść do tragedii". Apel do turystów

"Może dojść do tragedii". Apel do turystów

Źródło:
PAP

Sporo szczęścia miał kot z Massachusetts, który we wtorek znalazł się na środku zamarzniętego jeziora. W pewnym momencie pod zwierzakiem załamał się lód. Na pomoc ruszyli mu świadkowie, którzy wskoczyli do łódki i w ostatniej chwili wyciągnęli go z lodowatej wody.

Lód pękł pod kotem. To, że żyje, jest "cudem od początku do końca"

Lód pękł pod kotem. To, że żyje, jest "cudem od początku do końca"

Źródło:
CNN, Westford Animal Control

Wysoka temperatura w grudniu sprzyja aktywności kleszczy, dlatego ten niebezpieczny pajęczak może znaleźć się na choince, którą przyniesiemy do domu. Warto przejrzeć swoje zwierzęta, aby sprawdzić czy nie złapały kleszcza, przebywając w pobliżu świątecznego drzewka.

Razem z choinką możemy przynieść do domu nieproszonego gościa. To ryzyko wzrosło

Razem z choinką możemy przynieść do domu nieproszonego gościa. To ryzyko wzrosło

Źródło:
PAP

Potężne tornado przetoczyło się przez miasto Scotts Valley w amerykańskim stanie Kalifornia. Jego niszczycielską siłę widać na nagraniu uchwyconym przez kamerkę samochodową w ciężarówce.

Tornado przewróciło ciężarówkę. Nagranie z wnętrza pojazdu

Tornado przewróciło ciężarówkę. Nagranie z wnętrza pojazdu

Źródło:
CNN

Widok kalifornijskich wiewiórek ziemnych polujących na norniki i zjadających je wprawił w zdumienie grupę amerykańskich naukowców. Dotychczas drapieżne zachowania tych zwierząt były odnotowywane sporadycznie, bo główne składniki ich diety to orzechy, nasiona i zboża. Nietypowe zachowanie zauważono w trakcie badań na przełomie czerwca i lipca tego roku.

"Te badania radykalnie zmieniają nasze postrzeganie wiewiórek"

"Te badania radykalnie zmieniają nasze postrzeganie wiewiórek"

Źródło:
CNN, Cosmos Magazine, Journal of Ethology

58-letni myśliwy zmarł po tym, jak z drzewa spadł na niego niedźwiedź. Zwierzę zostało zastrzelone przez innego mężczyznę. Departament Zasobów Dzikiej Przyrody Wirginii "nie wnosi obecnie żadnych oskarżeń w związku z tym incydentem".

Myśliwy nie żyje po tym, jak z drzewa spadł na niego niedźwiedź

Myśliwy nie żyje po tym, jak z drzewa spadł na niego niedźwiedź

Źródło:
CBS News

Skamieniałość mastodonta została znaleziona w przydomowym ogródku w stanie Nowy Jork. Prehistoryczne szczątki, w tym pełna szczęka, zachowały się w doskonałym stanie. To pierwsze takie znalezisko w tym regionie od ponad dekady.

Z ziemi w ogródku wystawały zęby. Należały do przodka słonia

Z ziemi w ogródku wystawały zęby. Należały do przodka słonia

Źródło:
New York State Museum, AMNH

Renowacja budynku w Alkmaar na północy Holandii doprowadziła do niezwykłego odkrycia. Archeolodzy natrafili na podłogę wykonaną częściowo ze zwierzęcych kości.

Tajemnicza podłoga z kości odkryta w czasie renowacji budynku

Tajemnicza podłoga z kości odkryta w czasie renowacji budynku

Źródło:
alkmaar.nl

Naukowcy obawiają się, że jeden najstarszych i największych gatunków żaby - Calyptocephallela gayi - znajdzie się niedługo na skraju wyginięcia. Z powodu zmian klimatu i działalności człowieka w niepokojącym tempie niszczone są jej siedliska.

Ta żaba przeżyła zagładę dinozaurów. Niebawem to jej może grozić wyginięcie

Ta żaba przeżyła zagładę dinozaurów. Niebawem to jej może grozić wyginięcie

Źródło:
Reuters, Boerenlandvogels