Karta Narodów Zjednoczonych – czym jest? Cele i zasady

● Karta NZ została podpisana 26 czerwca 1945 roku w San Francisco. Polska była 51. członkiem założycielskim Organizacji Narodów Zjednoczonych. ● Głównym celem stworzenia Karty było unikanie w przyszłości wojen, ale też podkreślenie wagi praw człowieka. ● Do Karty Narodów Zjednoczonych wprowadzano kilka poprawek.

Jeszcze podczas drugiej wojny światowej podejmowano próby stworzenia nowej organizacji międzynarodowej. W sierpniu 1941 roku powstała deklaracja podpisana przez premiera Wielkiej Brytanii Winstona Churchilla i prezydenta Stanów Zjednoczonych Franklina Delano Roosevelta. Tak zwana Karta Atlantycka podkreślała prawa narodów do posiadania niepodległych państw. Kolejnym krokiem była Deklaracja Narodów Zjednoczonych ze stycznia 1942 roku. Zobowiązywała sygnatariuszy do mobilizacji w walce przeciwko państwom bloku niemiecko-włosko-japońskiego. Została podpisana przez 26 państw, w tym przedstawiciela Polski.  

Pod koniec drugiej wojny światowej trwały już skonkretyzowane rozmowy w sprawie utworzenia nowej organizacji międzynarodowej. W San Francisco 26 czerwca 1945 roku, na zakończenie Konferencji Narodów Zjednoczonych, podpisano Kartę Narodów Zjednoczonych (zwaną również Kartą NZ, Kartą ONZ lub konstytucją ONZ). Weszła w życie 24 października 1945 roku. Wtedy też oficjalnie powołano Organizację Narodów Zjednoczonych.

Kartę ratyfikowało w 1945 r. pięć państw założycielskich: USA, Wielka Brytania, Francja, Związek Radziecki i Chiny oraz większość sygnatariuszy. Ze strony polskiej podpis złożył 16 października 1945 r. w Waszyngtonie Wincenty Rzymowski, minister spraw zagranicznych w Tymczasowym Rządzie Jedności Narodowej. Sygnatariusze zobowiązali się do przestrzegania zapisów zawartych w dokumencie.

Karta NZ jest statutem ONZ. Określa przede wszystkim struktury organizacji i jej kompetencje w ramach działalności międzynarodowej. Przyświeca jej zasada uniwersalizmu, czyli dążenia do objęcia przez działalność Organizacji Narodów Zjednoczonych jak największej liczby państw. Karta składa się z preambuły i dziewiętnastu rozdziałów. Łącznie posiadają one 111 artykułów.

Już w preambule pojawia się główny cel dokumentu – chodzi o uchronienie przyszłych pokoleń od klęsk wojny. By to osiągnąć, sygnatariusze zobowiązują się:

– postępować tolerancyjnie i współżyć w pokoju jak dobrzy sąsiedzi, – zjednoczyć swe siły dla utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa, – zapewnić, aby siły zbrojne były używane tylko we wspólnym interesie, – korzystać z urządzeń międzynarodowych w celu popierania gospodarczego i społecznego postępu wszystkich narodów.

Cele i zasady działania ONZ zawarte są w rozdziale pierwszym. Mowa jest o utrzymaniu międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa poprzez podejmowanie wspólnych działań na rzecz rozwiązywania sporów i kryzysów. A także o zasadzie suwerennej równości wszystkich członków oraz o wykonywaniu w dobrej wierze przyjętych zobowiązań. Państwa zobowiązują się do rozwiązywania sporów środkami pokojowymi i do powstrzymania od stosowania siły przeciwko „[...] integralności terytorialnej lub niezawisłości politycznej któregokolwiek z krajów”.

Organy ONZ i ich uprawnienia są wyszczególnione w rozdziałach od trzeciego do piętnastego. „Jako główne organy Organizacji Narodów Zjednoczonych tworzy się: Zgromadzenie Ogólne, Radę Bezpieczeństwa, Radę Gospodarczą i Społeczną, Radę Powierniczą, Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości (jego status jest załącznikiem do Karty - red.) oraz Sekretariat” , stanowi art. 7 Karty NZ.

Z perspektywy bezpieczeństwa i zachowania pokoju kluczowe są artykuły od piątego do siódmego, które mówią o uprawnieniach Rady Bezpieczeństwa (między innymi sankcje, operacje sił zbrojnych). Z kolei w rozdziale ósmym jest zapis o możliwości powoływania układów regionalnych między państwami, a w kolejnym o  wspieraniu stworzenia „warunków stabilizacji i dobrobytu”. Rozdział dwunasty dotyczy już międzynarodowego systemu powierniczego, który ma umacniać międzynarodowy pokój i dbać o postęp ludzkości.

Już w preambule Karty NZ jest mowa o przywracaniu wiary „w podstawowe prawa człowieka, godność i wartość jednostki, równość praw mężczyzn i kobiet oraz narodów wielkich i małych…”. W kolejnych artykułach pojawiają się między innymi ogólne zapisy o popieraniu praw człowieka i zachęcaniu do ich poszanowania (art. 1), a także o inicjowaniu przez Zgromadzenie Ogólne badań i udzielaniu zaleceń „by wszyscy bez różnicy rasy, płci, języka lub wyznania korzystali z praw człowieka i podstawowych wolności” (art. 13).

Jednak mimo że założeniem Karty jest równość ludzi, to dokument nie definiuje praw człowieka i nie zawiera ich katalogu. Zadanie stworzenia Międzynarodowej Karty Praw Człowieka pozostało w rękach ONZ.

Rozdziały od szesnastego do dziewiętnastego dokumentu odnoszą się do spraw formalnych, ale także opisują zasady ratyfikacji oraz kwestie poprawek. A te – jak podaje Ośrodek Informacji ONZ w Warszawie – były wprowadzane w czterech artykułach:

– w art. 23 rozszerzono skład Rady Bezpieczeństwa do piętnastu członków, – w art. 27 postanowiono, że decyzje Rady Bezpieczeństwa w sprawach proceduralnych będą zapadać większością głosów dziewięciu członków, – w art. 61 rozszerzono skład Rady Gospodarczej i Społecznej do dwudziestu siedmiu członków – w art. 109 zdecydowano, że ogólna konferencja członków w celu rewizji Karty może się odbyć w miejscu i czasie ustalonym większością dwóch trzecich członków Zgromadzenia Ogólnego oraz którychkolwiek dziewięciu członków.

Przydatny link: Tekst jednolity Karty Narodów Zjednoczonych http://libr.sejm.gov.pl/tek01/txt/onz/1945-r2.html