1,1 mln Żydów, w tym ponad 200 tys. dzieci. Auschwitz miejscem zagłady

Żydzi trafiali do obozu od początku jego istnienia. Wśród ponad 1 tys. polskich więźniów przywiezionych w czerwcu 1940 r. było ich co najmniej 21, m.in. Dawid Wongczewski, który zmarł w nocy z 6 na 7 lipca. Stał się pierwszą ofiarą Auschwitz.

20 stycznia 1942 r. Główny Urząd Bezpieczeństwa Rzeszy zorganizował w Wannsee na przedmieściach Berlina konferencję. Poświęcona była wcieleniu w życie decyzji o zagładzie 11 mln europejskich Żydów, którą podjął szef SS Heinrich Himmler jeszcze w 1941 r. Obóz Auschwitz stał się jednym z kluczowych miejsc realizacji planu. Po konferencji w Wannsee nastąpiło przyspieszenie działań. Obóz w Bełżcu nadawał się do "użytku" już w następnym miesiącu. W marcu rozpoczęła się budowa obozu w Sobiborze. Równocześnie obozy Auschwitz, na Majdanku i w Treblince zostały przekształcane w obozy zagłady. Hitlerowcy zamierzali objąć akcją Żydów zamieszkałych w Rzeszy, krajach sojuszniczych, terenach okupowanych i neutralnych, a także w krajach koalicji antyhitlerowskiej, które planowali w przyszłości zająć.

Masowe transporty do Auschwitz rozpoczęły się w 1942 r., ale dokładna data ich początku nie jest znana. Część badaczy przyjmuje, że masowe zabójstwa rozpoczęły się w styczniu 1942 r. Najwcześniejszą ustaloną dotąd datą przybycia transportu Żydów do Auschwitz w ramach „ostatecznego rozwiązania” jest 15 lutego. Transport przyjechał z Bytomia. Wszyscy Żydzi zostali zgładzeni.

Do jesieni 1944 r. w transportach zorganizowanych przez Główny Urząd Bezpieczeństwa Rzeszy w ramach tzw. ostatecznego rozwiązywania kwestii żydowskiej, przywieziono co najmniej 1,1 mln Żydów, w tym ponad 200 tys. dzieci. Zdecydowana większość została zgładzona. Historycy Muzeum Auschwitz wskazują, że najliczniejszą grupę Żydów deportowanych stanowiło ok. 430 tys. osób przywiezionych od końca kwietnia do sierpnia 1944 r. z Węgier. Ok. 300 tys. Żydów pochodziło z okupowanych ziem polskich, 73 tys. z Protektoratu Czech i Moraw oraz Słowacji, 69 tys. z Francji, 60 tys. z Holandii, 55 tys. z Grecji, 25 tys. z Belgii, 23 tys. z Niemiec i Austrii, 10 tys. z Jugosławii, 7,5 tys. z Włoch i 690 z Norwegii.

Spośród 1,1 mln przywiezionych do Auschwitz Żydów ok. 200 tys. zostało zarejestrowanych jako więźniowie. Historyk Franciszek Piper określa liczbę zgładzonych w obozie na 1 mln, z czego ok. 100 tys. stanowili zarejestrowani więźniowie. Nie mniej niż 900 tys. zabito w komorach gazowych niemal niezwłocznie po przywiezieniu. Zdaniem innego badacza – Georgesa Wellersa - liczba ofiar sięga ponad 1,35 mln. Niemcy dokonywali masowej zagłady głównie w Auschwitz II-Birkenau. Ofiary mordowano gazem Cyklon B, którego działanie naziści sprawdzali na jeńcach sowieckich i Polakach. Komendant obozu Rudolf Hoess potwierdził jego skuteczność i powiadomił o tym głównego koordynatora "ostatecznego rozwiązania" Adolfa Eichmanna. Postanowili, że ten gaz zostanie użyty do mordowania Żydów.

Niewielka wydajność krematorium w Auschwitz I - w ciągu doby można było spalić 340 ciał - oraz trudności w utrzymaniu tajemnicy, spowodowały, że Niemcy zdecydowali się przeprowadzić Zagładę w Auschwitz II-Birkenau, którego budowa rozpoczęła się w październiku 1941 r. Eichmann podczas pierwszej wizytacji wytypował w pobliżu Birkenau niewielki budynek po wysiedlonym Polaku. Zamurowano w nim okna, wzmocniono i uszczelniono drzwi, a w ścianach wykonano specjalne otwory wrzutowe. Na drzwiach wejściowych umieszczono napis: "Do łaźni". W ten sposób powstała komora gazowa zwana bunkrem 1. Jednorazowo wejść do niej mogło 800 osób. Początkowo nieregularnie, a od lipca 1942 r. stale, Niemcy przeprowadzali selekcje przybywających transportów. Lekarze SS do obozu kierowali zdatnych do pracy. W zależności od zapotrzebowania na siłę roboczą było to od kilku do kilkudziesięciu procent. Pozostali trafiali do komór gazowych. Śmierć w nich następowała w kilka minut. Po przewietrzeniu komory zwłoki przewożono kilkaset metrów dalej i zakopywano w głębokich dołach. Naziści odkopali później ciała i spalili.

Himmler, już po rozpoczęciu masowego uśmiercania Żydów, wydał rozkaz, by wszystkim kobietom obcinać włosy przed śmiercią. Wyrywane miały być także złote zęby oraz zdejmowana biżuteria. Wszystko trafiało do firm w Rzeszy. Usuwaniem zwłok, a także obcinaniem włosów, wyrywaniem zębów i paleniem ciał, zajmowali się więźniowie Sonderkommando. Byli to głównie Żydzi.

Latem 1942 r., gdy coraz więcej transportów docierało do Auschwitz, Niemcy uruchomili drugą komorę gazową, zwaną bunkrem 2. Można w niej było uśmiercić jednorazowo około 1,2 tys. osób. W połowie lipca 1942 r. Himmler wizytował Auschwitz. Efektem tego była decyzja rozbudowy Birkenau. Kompleks miał przyjąć 200 tys. więźniów. Powstać w nim miały urządzeń do masowej zagłady Żydów. Bunkry 1 i 2 funkcjonowały do czasu powstania czterech ogromnych komór gazowych i krematoriów, których budowa trwała od lata 1942 do czerwca 1943 r. Tuż po zakończeniu prac zaczęły one funkcjonować. W nowych krematoriach spopielić można był w ciągu doby niespełna 4,5 tys. ciał. Według członków Sonderkommando wydajność była dwukrotnie wyższa.

Największe nasilenie Zagłady związane było z nadejściem transportów z Żydami węgierskimi. Istniejące krematoria nie wystarczały. Niemcy ponownie uruchomili bunkier 2. Odkopano też doły paleniskowe i wykopano pięć następnych. Pod koniec lata 1944 r. liczba transportów zaczęła maleć. Niemcy postanowili zatrzeć ślady zbrodni. Obozowe gestapo niszczyło dokumentację, w tym imienne wykazy deportowanych Żydów. Od września 1944 r. likwidowano doły z ludzkimi prochami. Od października do końca 1944 r. rozebrano krematorium IV. 2 listopada wstrzymano zabijanie gazem. W listopadzie i grudniu przygotowano do wysadzenia trzy pozostałe krematoria w Birkenau. Zdemontowano w nich urządzenia komór gazowych. Jedynie krematorium V pozostawało gotowe do użycia aż do 26 stycznia 1945 r.

Autor: mtom / Źródło: PAP