Z zewnątrz znają je niemal wszyscy, ale teraz będzie można zobaczyć, co kryje się pod nimi

Zwiedzanie podziemi pomnika organizuje Poznańska Grupa Eksploracyjna. Pod krzyże będzie można wejść w godzinach od 10 do 18. Znajduje się tam 85 metrów korytarzy. To pomieszczenia techniczne pomnika i pozostałości po szczelinie przeciwlotniczej z okresu II wojny światowej.

Podczas wycieczek zobaczyć będzie można krzyże od środka – wewnątrz pomnika znajdują się drabiny, po których można wspiąć się w górę i konserwować jego konstrukcję.

OGLĄDAJ TVN24 W INTERNECIE NA TVN24 GO>>>

Szczeliny przeciwlotnicze to rodzaj schronów dla ludności cywilnej, schronów niebojowych przeciwlotniczych budowanych pod koniec wojny światowej na rozkaz Niemców przez polskich robotników przymusowych dla ludności niemieckiej zamieszkującej wówczas Poznań. - Schrony tego typu miały zapewnić krótkie przetrwanie ludności cywilnej narażonej na bombardowania aliantów zachodnich – tłumaczył Mikołaj Rembikowski z Poznańskiej Grupy Eksploracyjnej.

Oczywiście można było ukryć się podczas nalotu w piwnicy. Ale te nie były tak bezpieczne, jak szczeliny. - Bezpośrednie trafienie niszczyło budynek, zniszczyłoby też schron. Ale te budowano w taki sposób, aby zminimalizować ryzyko bezpośredniego trafienia. Korytarze schronu miały pozałamywany przebieg – mówił Rembikowski. 

Sam pomnik ustawiono w 1981 roku na 25. rocznicę Poznańskiego Czerwca 1956 roku.

- Pomysł postawienia pomnika narodził się w 1980 r., już po zarejestrowaniu "Solidarności". Na zebraniu w Izbie Rzemieślniczej przedstawił go Roman Schefke. Miała być to forma upamiętnienia 25. rocznicy wydarzeń czerwcowych. Szybko zawiązano komitet budowy pomnika, w skład którego wchodzili zarówno profesorowie, jak i robotnicy – wspominał Lech Dymarski, działacz poznańskiej "Solidarności".

Na czele zawiązanego 21 października Społecznego Komitetu Budowy Pomnika Czerwca 1956 stanął Roman Brandstaetter. - Władza była wtedy w defensywie po wydarzeniach sierpnia 80. Nie było jednak oczywiście przychylności z ich strony. Była natomiast powszechna aprobata społeczna – mówił Dymarski.

WIĘCEJ ZDJĘĆ NA STRONACH CYFROWEGO REPOZYTORIUM LOKALNEGO

Nie mogąc sprzeciwić się samej budowie pomnika, władze starały się w inny sposób pokrzyżować szyki opozycji. Ingerencje dotyczyły lokalizacji pomnika. – Chciano, by stanął on w miejscu, w którym nie rzucałby się tak bardzo w oczy, stąd pomysł ustawienia na ul. Towarowej – wyjaśniał Krzysztof Głyda, były kierownik Muzeum Powstania Poznańskiego – Czerwiec 1956.

– Udało się nam jednak przeforsować lokalizację w centrum. W grę wchodziły m.in. niezabudowana przestrzeń naprzeciwko Teatru Nowego czy plac koło Akademii Muzycznej. Wybrano jednak plac Mickiewicza, podejrzewam, że między innymi ze względów logistycznych – mówił Dymarski.

Władze próbowały także wpłynąć na formę pomnika. Bezskutecznie. – W warunkach konkursu pojawiły się wytyczne, które mówiły o tym, że pomnik ma mieć motywy orła, krzyża oraz formę horyzontalną. Nie wiem kto dokonał tego ostatniego zapisu, ale było to w Poznaniu nie do pomyślenia. W grudniu odsłonięto wysoki pomnik pod Stocznią Gdańską i domagano się podobnego w naszym mieście – opowiadał.

Choć jury konkursu wybrane przez Społeczny Komitet Budowy Pomnika Czerwca 1956 złożone było z autorytetów z całego kraju, odrzucono wybrany przez nich projekt pary plastyków. Zakładał on postawienie pomnika w formie horyzontalnej, wysokiego na zaledwie jeden metr. – Jury podziękowano i komitet sam wybrał jeden z chyba trzydziestu projektów, które potem można było zobaczyć w Odwachu. Jeden z projektów zakładał budowę pomnika niemal identycznego jak powstały potem Dzwon Pokoju na Cytadeli – mówił Dymarski.

W końcu 6 lutego 1981 roku wybrano projekt rzeźbiarza Adama Graczyka i architekta Włodzimierza Wojciechowskiego zatytułowany "Jedność". - Były to dwa krzyże bez orła. Komitet jednak zasugerował twórcom, by znalazł się strzegący ich orzeł – wyjaśnia.

- Tempo powstania pomnika było ekspresowe. Wynikało to z obaw, że władza zablokuje budowę i pomnik nigdy nie powstanie – tłumaczył Krzysztof Głyda.

Pomnik powstał w 41 dni. W jego budowę zaangażowane było kilka przedsiębiorstw z Poznania, przede wszystkim Zakłady im. Hipolita Cegielskiego, Pomet, Zakłady Naprawcze Taboru Kolejowego i Poznańskie Przedsiębiorstwo Robót Budowlanych. 23 maja 1981 roku wmurowano akt erekcyjny pod fundamenty pomnika. Co ciekawe, ostateczna decyzja o lokalizacji pomnika na placu Mickiewicza zapadła dopiero 26 czerwca 1981 r. Pomnik był już wtedy gotowy i czekał na odsłonięcie.

19 czerwca 1981 r. o godzinie 14 spod fabryki Cegielskiego wyruszyły ciężarówki z platformami, na których przewożono wielkie krzyże. Wzdłuż całej trasy poznaniacy utworzyli ludzki szpaler, który oklaskiwał nowy pomnik i śpiewał pieśni patriotyczne. Montaż głównych elementów pomnika zajął kilka godzin. Już o godz. 21 krzyże mogli podziwiać zgromadzeni pod powstającym pomnikiem mieszkańcy.

Pomnik odsłonięto 28 czerwca. – Na placu Mickiewicza było około 200 tysięcy osób, a duża w tym zasługa ówczesnego prezydenta Poznania Andrzeja Wituskiego, który wezwał mieszkańców do przybycia i niejako "zalegalizował" obchody, jakie miały miejsce pod nowym pomnikiem – opowiadał Dymarski.

W ceremonii odsłonięcia pomnika brali udział m.in. kardynał Franciszek Macharski, arcybiskup Jerzy Stroba i Lech Wałęsa. Pomnik odsłonił natomiast nieformalny przywódca Czerwca’56, Stanisław Matyja wraz z Anną Strzałkowską. – Oprawę artystyczną przygotowali Wojciech Miller i Lech Raczak. Biało-czerwona flaga która przykrywała pomnik została wciągnięta do góry, a na wieży Zamku Cesarskiego spuszczono ogromną płachtę na której wypisane były nazwiska ofiar wydarzeń z czerwca – wspominał Dymarski.

Błyskawiczne postawienie pomnika nie było jedynym sukcesem poznańskiej "Solidarności". Udało im się także przeforsować zmiany nazw ulic – część ulicy Feliksa Dzierżyńskiego przemianowano na 28 Czerwca 1956 roku a fragment Mylnej, na ulicę Romka Strzałkowskiego. Na murach zajezdni MPK przy ul. Gajowej, przed bramą główną ZNTK, bramą HCP, bramą Fabryki Lokomotyw i Wagonów, na ścianie frontowej szpitala im. Raszei, i na ulicy Romka Strzałkowskiego zawisnęły tablice upamiętniające wydarzenia z czerwca 1956r.