W środę siedmioro sądziów Izby Pracy SN powołanych przed 2018 rokiem pod przewodnictwem sędziego Dawida Miąsika podjęło uchwałę, której skład orzekający nadał moc zasady prawnej. Rozpatrywana sprawa wyniknęła na kanwie procesu związanego z roszczeniami pracowników jednej z firm w Bielsku-Białej.
- Ta uchwała jest konsekwencją całego ciągu zdarzeń prawnych związanych z patologią, która przez lata została wprowadzona do polskiego systemu prawnego (...). Dzisiaj stwierdza i nadaje moc zasady prawnej regule, że wyrok wydany w Izbie Kontroli Nadzwyczajnej w tym budynku jest wyrokiem nieistniejącym. I tak ma być postrzegany przez wszystkie podmioty uczestniczące w obrocie prawnym - ocenił sędzia Piotr Prusinowski, który zasiadał z ławą sędziowską.
Czym jest uchwała SN o mocy zasady prawnej
O tym, kiedy uchwała SN zyskuje moc zasady prawnej, mówi artykuł 87. Ustawy o Sądzie Najwyższym.
§ 1. Uchwały pełnego składu Sądu Najwyższego, składu połączonych izb oraz składu całej izby, z chwilą ich podjęcia, uzyskują moc zasad prawnych. Skład 7 sędziów może postanowić o nadaniu uchwale mocy zasady prawnej. § 2. Uchwały, które uzyskały moc zasad prawnych, są publikowane wraz z uzasadnieniem w Biuletynie Informacji Publicznej na stronie podmiotowej Sądu Najwyższego.Art. 87. Ustawa o Sądzie Najwyższym[Uchwały o mocy zasad prawnych]
A co w praktyce oznacza, że uchwała ma taką moc?
Jak czytamy w komunikacie na stronie Rzecznika Praw Obywatelskich (komunikat został wydany w grudniu 2023 r. w odniesieniu do innego zagadnienia, ale wyjaśniono w nim także zasadę działania uchwał SN o mocy zasady prawnej) "uchwały-zasady prawne wiążą jedynie sędziów SN".
"Sędziowie sądów powszechnych i wojskowych nie są nimi związani. Poglądy SN wyrażone w uchwałach mają istotne znaczenie praktyczne i wpływają one na sądy 'jedynie mocą argumentów i autorytetu Sądu Najwyższego'" - napisano.
RPO zaznacza, że "zasada niezawisłości sędziowskiej nie przeszkadza w ustanawianiu takich środków". Bo - jak przypomina Rzecznik - konstytucja "formułuje zasadę niezawisłości sędziowskiej, wskazując, że sędziowie 'podlegają tylko Konstytucji oraz ustawom'. Uchwały-zasady prawne dokonują interpretacji przepisów Konstytucji RP, ustaw i innych aktów prawnych, więc jako takie jedynie doprecyzowują to, co już wynika z norm prawnych".
"Orzekając w sposób zgodny z interpretacją dokonaną w takiej uchwale, skład orzekający SN nie przestaje podlegać tylko Konstytucji i ustawom. Związanie sędziów SN uchwałami-zasadami wynika bowiem z wyraźnego przepisu ustawy, który umożliwia SN wywiązanie się z zadania nadzoru judykacyjnego powierzonego mu przez art. 183 ust. 1 Konstytucji RP" - dodano.
1. Sąd Najwyższy sprawuje nadzór nad działalnością sądów powszechnych i wojskowych w zakresie orzekania. 2. Sąd Najwyższy wykonuje także inne czynności określone w Konstytucji i ustawach. 3. Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego powołuje Prezydent Rzeczypospolitej na sześcioletnią kadencję spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Sądu Najwyższego.Art. 183. Konstytucja RP
Podkreślono też, że "przeczenie wydane wbrew uchwale SN nie jest uznawane za naruszenie prawa, a uchwała-zasada prawna nie tworzy dodatkowego wzorca postępowania (...), lecz konkretyzuje ona wzorce postępowania określone w przepisach prawa".
Według RPO uchwały-zasady prawne są "orzeczeniami dokonującymi abstrakcyjnej interpretacji określonego przepisu prawa budzącego wątpliwości lub będącego przedmiotem rozbieżności w orzecznictwie". "Nie tworzą nowych przepisów prawa, lecz doprecyzowują istniejące, rozstrzygając kolizje między sprzecznymi normami i objaśniając pojęcia nieostre" - czytamy.
W komunikacie oceniono również, że gdyby SN nie mógł wydawać takich decyzji to "znacząco zwiększyłoby ryzyko rozbieżności w orzecznictwie SN, a w konsekwencji utrudniłoby mu przeciwdziałanie rozbieżnościom w orzecznictwie sądów powszechnych i wojskowych".
Kogo wiąże uchwałą? Prusinowski: wszystkie składy SN, nie sądów powszechnych
To, co znalazło się w komunikacie RPO, jest zbieżne z tym, jak sędzia Prusinowski wyjaśniał dziennikarzom wpływ uchwały na wymiar sprawiedliwości.
Jak powiedział, "sądy w Polsce nie są związane tą uchwałą poza tą konkretną sprawą". - Tą uchwałą związane są wszystkie inne składy Sądu Najwyższego, natomiast nie składy sądów powszechnych - wskazywał.
Jednak - mówił - "każdy sędzia w Polsce ma swój rozum, swoje uprawnienia i ma prawo orzekać". - To, czy uzna, że nasz pogląd i nasze stanowisko jest prawidłowe, zawsze zależy od tego konkretnego sędziego - dodał.
Na uwagę, że sędzia Miąsik mówił w uzasadnieniu, że uchwała dotyczy też sądów powszechnych, Prusinowski powiedział, że "tak", ale nie chodzi o to, że "z tej uchwały wynika związanie dla sądów powszechnych".
- Pan sędzia Miąsik mówił o standardzie unijnym, który nie ma takiego ograniczenia. Ono (prawo unijne - przyp. red.) nie dotyczy konkretnej sprawy, tylko dotyczy wszystkich podmiotów uczestniczących w obrocie prawnym, czyli każdego sądu powszechnego - mówił.
Dalej wyjaśniał, że to właśnie wykładnię prawa unijnego prezentuje SN w uchwale.
Które wyroki Izby Kontroli SN są niebyłe?
Sędzia doprecyzował, których dokładnie wyroków Izby Kontroli Nadzwyczajnej SN dotyczy uchwała.
- Ta uchwała mówi o tym, że wszystkie wyroki dotyczące skarg nadzwyczajnych są nieistniejące i tylko o tym mogliśmy w tej konkretnej sprawie przesądzić - oznajmił.
- Natomiast formuła i uzasadnienie, których użyliśmy, właściwie idealnie pasuje do każdego innego orzeczenia wydanego przez Izbę Kontroli Nadzwyczajnej - ocenił. - Oprócz tego wskazujemy i podkreślamy to, że każdy sąd powszechny, o ile nie musi respektować naszego rozstrzygnięcia - bo w polskim systemie prawnym takiej zależności nie ma - o tyle jest obowiązany respektować prawo unijne, którego my wykładnie przedstawiamy - mówił dalej. Ale - podkreślił - "ostateczna zawsze decyzja będzie należała do konkretnego sądu, czy ta wykładnia, którą przedstawiamy i którą komentujemy, (...) jest w ocenie tego sądu prawidłowa".
Nieuznawana Izba Kontroli Nadzwyczajnej SN rozstrzyga sprawy z kilku kategorii. Do jej właściwości należy nie tylko rozpatrywanie skarg nadzwyczajnych, ale także między innymi: protestów wyborczych i protestów przeciwko ważności referendum ogólnokrajowego i referendum konstytucyjnego oraz stwierdzanie ważności wyborów i referendum, a także spraw, w których złożono środki odwoławcze od uchwał Państwowej Komisji Wyborczej; odwołań od uchwał Krajowej Rady Sądownictwa w przypadkach przewidzianych w przepisach szczególnych; spraw z zakresu zamówień publicznych; spraw rejestrowych, z wyłączeniem spraw dotyczących rejestracji przedsiębiorców i rejestracji zastawów; a także innych spraw. Reguluje to artykuł 26 Ustawy o Sądzie Najwyższym.
Orzeczenia europejskich trybunałów
Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych SN nie uznają między innymi europejskie trybunały. W 2021 roku Europejski Trybunał Praw Człowieka orzekł, że izba nie jest niezależnym i niezawisłym sądem, a system powoływania sędziów jest niewłaściwy. Sprawa była rozpatrywana na wniosek dwóch sędziów - Moniki Dolińskiej-Ficek i Artura Ozimka.
Ich awans sędziowski został został odrzucony przez upolitycznioną, nową Krajową Radę Sądownictwa. Następnie skarga sędziów do SN została rozpatrzona i odrzucona przez izbę kontroli, co zgodnie z wyrokiem ETPCz, było naruszeniem prawa do rzetelnego procesu.
Z kolei w 2023 roku Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej odrzucił pytania prejudycjalne izby, powołując się na orzeczenie ETPCz i uznając, że pytania "nie pochodzą od organu mającego status niezawisłego i bezstronnego sądu ustanowionego uprzednio na mocy ustawy, jak wymaga tego prawo Unii".
Pytania w trybie prejudycjalnym są zadawane przez sądy krajowe w konkretnych kwestiach w celu rozwiązania wątpliwości o stosowaniu prawa wspólnotowego.
Więcej szczegółów wkrótce.
Autorka/Autor: kgr, akr/kab
Źródło: PAP, tvn24.pl
Źródło zdjęcia głównego: Shutterstock