System parlamentarny – cechy i rodzaje. Jaki system rządów jest w Polsce?

● System parlamentarny opiera się na zasadzie podwójnej egzekutywy i funkcjonuje w warunkach trójpodziału władzy. ● Wyróżnia się różne jego typy, które określają warunki współzależności między głową państwa, rządem i parlamentem. ● System w Polsce określa się jako semiprezydencki lub mieszany. Zakłada, że prezydent ma nie tylko rolę reprezentacyjną.

System parlamentarny opiera się na tak zwanej podwójnej egzekutywie, czyli podwójnym sprawowaniu władzy wykonawczej. Polega na rozdzieleniu funkcji rządu, z premierem na czele, oraz głowy państwa (monarchy lub prezydenta).

Początki systemu parlamentarnego sięgają siedemnastowiecznej Anglii, kiedy król Karol II Stuart wprowadził zwyczaj konsultowania się z grupą doradców w gabinecie królewskim. W kolejnym wieku zmieniło się to w zebrania pod przewodnictwem pierwszego ministra bez udziału monarchy. A za czasów panowania Jerzego III ustalono zasadę odpowiedzialności ministrów przed parlamentem, co oznaczało uniezależnienie od króla.

System parlamentarny działa w warunkach, gdy władza dzieląca się na ustawodawczą i wykonawczą współpracuje, współistnieje i zależy od siebie. System parlamentarny dzieli się na różne typy.

To jeden z najczęściej występujących modeli. Parlament (najczęściej dwuizbowy organ władzy ustawodawczej) jest wybierany w wyborach powszechnych. To ta instytucja powołuje rząd z premierem na czele, ale w porozumieniu z głową państwa.

Parlament odgrywa też rolę kontrolną. Może zastosować wobec rządu wotum zaufania lub nieufności. W tym przypadku prezydent lub monarcha sprawują głównie funkcję reprezentacyjną. A akty przez niego wydane wymagają kontrasygnaty na przykład ministrów.

Funkcja wykonawcza spoczywa głównie na rządzie, który może mieć też wpływ na rozwiązanie parlamentu.

To system działający w warunkach, kiedy gabinet przeważa nad parlamentem. Władzę wykonawczą sprawuje premier. Nie ma też rozdziału władzy.

Sztandarowym przykładem jest Wielka Brytania. Na Wyspach rząd liczy około stu osób, a gabinet około 20 – w zależności od liczby ministrów. Rząd może być odwołany przez parlament, ale również w drugą stronę – rząd może rozwiązać parlament na wniosek premiera i za zgodą monarchy.

Monarcha ma rozległe prawa, jak weto wobec ustaw czy prowadzenie polityki zagranicznej. Jednak jest ograniczony przez tak zwane konwenanse konstytucyjne. To sprowadza rolę monarchy przede wszystkim do funkcji doradczo-reprezentacyjnej.

Taki system funkcjonuje w Niemczech i zakłada przyznanie największej władzy kanclerzowi, czyli szefowi rządu, którego decyzje nie muszą być zatwierdzane przez parlament. Ministrowie odpowiadają bezpośrednio przed kanclerzem. Szef rządu ma również prawo weta wobec ustaw parlamentarnych.

Z kolei parlament składa się z reprezentantów krajowych (Bundestag), którzy tworzą prawo federalne. A także z reprezentantów pojedynczych landów (Bundesrat) – mogą wetować ustawy. Rola prezydenta sprowadza się głównie do funkcji reprezentacyjnych, nie jest wybierany w wyborach powszechnych.

To jeden z najrzadziej występujących modeli sprawowania demokratycznej władzy. Oparty jest na bezpośredniości, a klasycznym przykładem jest Szwajcaria. Władzę ustawodawczą pełni tam dwuizbowy parlament zwany Zgromadzeniem Federalnym. Organ pełniący funkcję rządu – w tym przypadku Rada Federalna – wykonuje decyzje i polecenia parlamentu.

Demokracja bezpośrednia w Szwajcarii funkcjonuje przede wszystkim poprzez referenda, w których obywatele mogą zweryfikować postanowienia Zgromadzenia Federalnego.

Polska w literaturze bywa wymieniana jako przykład systemu parlamentarno-gabinetowego. Jednak ze względu na zwiększoną rolę prezydenta określany jest ściślej jako system semiprezydencki lub mieszany.

Na uprawnienia prezydenta wskazuje Konstytucja RP z 1997 roku. W rozdziale V jest mowa przede wszystkim o tym, że pełni funkcję zwierzchnika sił zbrojnych i wybierany jest przez naród. Powołuje również premiera i Radę Ministrów. Prezydent określa też kierunki polityki wewnętrznej i zewnętrznej.

Mimo zwiększonej roli prezydenta, nadal główny ciężar władzy wykonawczej spoczywa na rządzie, który odpowiada przed parlamentem.

Ponieważ powołanie rządu w Polsce zależne jest od większości parlamentarnej, istotna jest liczba mandatów zdobyta przez partie, których członkowie będą zasiadać w ławach sejmowych. O tym decyduje system liczenia głosów. Jak działa?

Najpierw ustala się, które ugrupowania dostały się do Sejmu (partie muszą zdobyć co najmniej pięć procent, a koalicje – osiem procent ważnych głosów). Wtedy następuje podział mandatów w Sejmie, do którego wybieranych jest łącznie 460 posłów. Dokonuje się go za pomocą metody d'Hondta (od nazwiska belgijskiego matematyka Victora D’Hondta).

Wszystkie głosy w danym okręgu wyborczym, oddane na każdy z komitetów, dzieli się kolejno przez 1, 2, 3 i następne liczby naturalne - aż do liczby wybieranych posłów. Najwyższe wyniki określają, ile mandatów przypadnie danej partii lub koalicji.

Akt prawny: Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dn. 2 kwietnia 1997 r.