Trójpodział władzy – na czym polega

● Trójpodział władzy jest charakterystyczny dla państw demokratycznych. ● Według zasady trójpodziału pomiędzy władzami powinna zostać zachowana równowaga i powinny się one wzajemnie kontrolować. ● Władzę ustawodawczą w Polsce sprawują Sejm i Senat, wykonawczą prezydent i Rada Ministrów, a sądowniczą sądy i trybunały.

O wyodrębnieniu władz ustawodawczej i wykonawczej mówił już siedemnastowieczny filozof John Locke. Ale to urodzony pod koniec tego samego wieku Charles Louis de Montesquieu (Monteskiusz) poszedł o krok dalej. Jego koncepcja państwa została przedstawiona w wydanym w 1748 roku dziele „O duchu prawa”.

Trójpodział władzy Monteskiusza polegał na wyodrębnieniu władz ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej. Rządzący na mocy pierwszej z nich stanowią prawa, druga pozwala na podejmowanie ważnych dla państwa decyzji, a trzecia na karaniu zbrodni lub rozsądzaniu sporów. Twórca takiego podziału władzy przekonywał, że ich łączenie przez jedną osobę lub urząd oznacza brak wolności i prowadzi do tyrani.

Dlatego wśród zasad trójpodziału władzy wymienia się zachowanie pomiędzy tymi władzami równowagi, częściowej niezależności poszczególnych ich części, a także możliwości wzajemnej kontroli. Każda z władz ma również oddzielne organy jak parlament czy sądy. Ma to zapobiegać możliwości nadużywania władzy.

Trójpodział władzy jest cechą rządów demokratycznych. Występuje na przykład w państwach Unii Europejskiej czy w Stanach Zjednoczonych. Trójpodział władzy w USA polega na tym, że wykonawczą sprawuje prezydent wraz z gabinetem, ustawodawczą dwuizbowy parlament – Kongres, złożony z Izby Reprezentantów i Senatu, a za wymiar sprawiedliwości odpowiadają sądy federalne i Sąd Najwyższy.

Trójpodział władzy w Polsce wprowadzała już uchwalona w 1791 roku Konstytucja 3 Maja. Obowiązywał on również w II Rzeczpospolitej na podstawie Konstytucji marcowej z 1921 roku (został odrzucony w 1935 roku na mocy Konstytucji kwietniowej, która dążyła do centralizacji kluczowych kompetencji w urzędzie prezydenta). Trójpodział władzy w Polsce zawarty został również w tak zwanej małej Konstytucji z 1947 roku (odrzucony w 1952 roku wraz z narodzinami Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej).

Do zasady trójpodziału powrócono w 1992 roku w małej Konstytucji i została ona podtrzymana w Konstytucji RP z 1997 roku. Art. 10 ustawy zasadniczej głosi, że „ustrój Rzeczypospolitej Polskiej opiera się na podziale i równowadze władzy ustawodawczej, władzy wykonawczej i władzy sądowniczej”.

Władzę ustawodawczą w Polsce sprawuje parlament złożony z Sejmu i Senatu, a posłowie i senatorowie są wybierani na czteroletnią kadencję. Parlament może uchwalać ustawy, które są obowiązującymi aktami prawnymi, a także ma możliwość nowelizacji Konstytucji. 

Do tego Sejm może kontrolować pracę rządu i administracji. Parlament powołuje także Prezesa Rady Ministrów i Radę Ministrów czy sędziów Trybunału Konstytucyjnego i Trybunału Stanu.

Władzę wykonawczą w Polsce sprawują Prezydent RP i Rada Ministrów. Głowa państwa jest zwierzchnikiem sił zbrojnych. Powołuje Radę Ministrów, która prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną. Prezydent jest wybierany w wyborach powszechnych na pięć lat. Może zwołać Radę Gabinetową (nadzwyczajne posiedzenie rządu) i wystąpić do Sejmu o postawienie członka rządu przed Trybunałem Stanu.   

Z kolei Rada Ministrów przede wszystkim zapewnia wykonywanie ustaw, wydaje rozporządzenia, uchwala projekt budżetu i kieruje jego wykonaniem, a także dba o bezpieczeństwo państwa.

Do władzy wykonawczej zaliczane są też organy terenowe. To między innymi wojewoda, czyli przedstawiciel rządu w województwie, oraz marszałek, który sprawuje w nim władzę samorządową.

Władza sądownicza w Polsce należy do sądów i trybunałów. Kluczowa jest w niej niezawisłość sędziowska.

Sądy powszechne rozstrzygają w sprawach cywilnych, karnych, z zakresu prawa rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa pracy i ubezpieczeń społecznych. Z kolei administracyjne kontrolują działalność administracji publicznej. Sądom wojskowym za to podlegają żołnierze w czynnej służbie wojskowej, a także cywilni pracownicy wojska odpowiadający w sprawach zawodowych czy  żołnierze sił zbrojnych państw obcych przebywający w Polsce. Pracę sądów powszechnych i wojskowych nadzoruje Sąd Najwyższy.

Poza tym organem, który ma stać na straży zgodności prawa z konstytucją, jest Trybunał Konstytucyjny. A Trybunał Stanu egzekwuje odpowiedzialność najwyższych organów państwowych za naruszenie Konstytucji lub ustawy – przed nim można postawić na przykład prezydenta, premiera, ministrów, posłów i senatorów.