Od wątpliwości brata do ekshumacji ciał. "Jest potrzeba zbadania wszystkich"

Zanim pojawiły się pierwsze pytania i wątpliwości co do prawidłowości oznaczenia trumien z ciałami ofiar, zarówno rządząca wówczas PO, jak i opozycyjne PiS zgodnie wyrażały przekonanie, że odbywająca się w Rosji procedura identyfikacji ciał i przygotowania do pochówku, nie budzą zastrzeżeń.

Jeden z liderów PiS Jacek Sasin, wówczas zastępca szefa Kancelarii Prezydenta RP, zapewniał że przygotowania w Rosji ciał ofiar do pogrzebów w Polsce odbyły się w sposób godny.

- Trumny zostały komisyjnie zamknięte tam na miejscu w Rosji. Nie jest możliwa w tej chwili jakakolwiek ingerencja w te trumny, tutaj na miejscu w Polsce. W Moskwie były rodziny. Nie jest tak, że ofiary były wkładane do trumien samotnie w jakimś magazynie. Wszystko odbywało się z wielkim poszanowaniem dla ciał ofiar w towarzystwie rodzin, które mogły przyjechać, mogły zabrać rzeczy osobiste, które chciały aby zmarli mieli w ostatniej drodze. Naprawdę myślę, że wszystko odbyło się godnie - mówił Sasin w maju w wywiadzie dla radia RMF FM.

Pytania co do tego, czy pod konkretnymi nazwiskami ofiar katastrofy smoleńskiej pochowane zostały właściwe ciała, pojawiły się jeszcze w tym samym, 2010 roku.

W grudniu, w osiem miesięcy po pogrzebach ofiar katastrofy, Jarosław Kaczyński przyznał, że choć jeszcze w Smoleńsku zidentyfikował ciało brata, prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego, to tuż przed pogrzebem, gdy przekładano ciało z trumny do trumny, nabrał wątpliwości.

- Mam podstawy, żeby uznać, że w trakcie sekcji przeprowadzonej w Smoleńsku nie wszystkie części ciała, które tam były, należały do prezydenta Rzeczypospolitej. Nie ukrywam, że o ile rozpoznałem ciało mojego śp. brata na lotnisku (w Smoleńsku), i tu nie miałem wątpliwości, podałem zresztą charakterystyczne cechy i one zostały potwierdzone - bliznę na ręce po ciężkim złamaniu - o tyle, kiedy już widziałem ciało przywiezione do Polski w trumnie, to go nie rozpoznałem. Tutaj to był człowiek, który w ogóle nie przypominał mojego brata. Mówiono mi, że to on - oświadczył Jarosław Kaczyński na konferencji prasowej.

Trumna z ciałem Lecha Kaczyńskiego była jedyną, która została otwarta po przywiezieniu z Rosji do Polski przed pogrzebem. Były doradca Lecha Kaczyńskiego Jacek Sasin tłumaczył wtedy, że aby ciało prezydenta mogło spocząć w krypcie na Wawelu, musiało znaleźć się w specjalnej trumnie z metalowym wnętrzem. Dlatego było przekładane.

Świadkiem tych czynności był Jarosław Kaczyński. Jego słowa o tym, że nie rozpoznał w przekładanym ciele brata, tłumaczyli potem jego współpracownicy.

- To wcale nie oznacza, że w trumnie nie znajdowało się ciało prezydenta. To znaczy, że pan prezes nie rozpoznał brata po tym, kiedy ciało znalazło się w Polsce - wyjaśniał w "Faktach po Faktach" TVN24 adwokat Rafał Rogalski, będący wtedy pełnomocnikiem części rodzin ofiar katastrofy smoleńskiej, w tym prezesa Kaczyńskiego.

Głos w tej sprawie zabrał również inny adwokat, Marcin Dubieniecki, wtedy pełnomocnik procesowy swojej żony a córki Lecha i Marii Kaczyńskich, Marty Kaczyńskiej. W rozmowie z reporterem TVN24 Piotrem Świerczkiem wyjaśniał:

- Kiedy ciało zostało wyjęte z trumny do następnej trumny, to był moment kiedy ciało było poddawane zabiegom kosmetycznym. I po tych zabiegach kosmetycznych Jarosław Kaczyński stwierdził, że jest ono nie do poznania, nie przypomina jego brata. W związku z tym nie można wysnuwać wniosków, że to nie był prezydent Lech Kaczyński. W trumnie na Wawelu spoczywa prezydent Lech Kaczyński - mówił Dubieniecki.

Razem z prezydentem Lechem Kaczyńskim w krypcie na Wawelu spoczęła również jego małżonka Maria. Jej trumny przed pogrzebem nie otwierano.

Dlaczego, wyjaśniał dziennikarzom Jarosław Kaczyński we wrześniu 2012 r.:

- Dlatego, że Maria została umieszczona w trumnie przez polskich żołnierzy, w obecności swojego brata i dwojga ministrów, w tym Andrzeja Dudy. I ta trumna została zaspawana przez polskich żołnierzy - relacjonował prezes PiS.

Ale gdy Jarosław Kaczyński wygłaszał swoje oświadczenie w sprawie wątpliwości jakich nabrał, gdy po raz drugi zobaczył zwłoki brata, w jego wypowiedzi pojawił się jeszcze jeden wątek.

- Mam podstawy, żeby uznać, że w trakcie sekcji przeprowadzonej w Smoleńsku nie wszystkie części ciała, które tam były, należały do prezydenta Rzeczypospolitej. Z całą pewnością prezydent nie był generałem i nie nosił generalskich mundurów; to jest poza jakąkolwiek wątpliwością - mówił prezes PiS.

Jednak i tu pełnomocnik jego bratanicy uznawał, że nie ma podstaw, aby powątpiewać czy w trumnie założonej na Wawelu znajduje się ciało prezydenta Lecha Kaczyńskiego.

- Najprawdopodobniej pewne elementy szczątków ciała innej osoby zostały również uznane za elementy dotyczące prezydenta Lecha Kaczyńskiego. Ale co do identyfikacji ciała po stronie rosyjskiej, jak i po stronie polskiej, nie ma najmniejszych wątpliwości, że to był prezydent Lech Kaczyński - zapewniał Marcin Dubieniecki.

Dubieniecki mówił wtedy również, że odradzał zarówno Jarosławowi jak i Marcie Kaczyńskiej składanie wniosków o ekshumację pary prezydenckiej. Zarówno brat, jak i córka Lecha Kaczyńskiego dawali wtedy do zrozumienia, że prezydent z małżonką zostali pochowani godnie i nie ma potrzeby ich ekshumacji.

W dzień po oświadczeniu Jarosława Kaczyńskiego, że nie poznał ciała brata, głos zabrał przewodniczący komisji do zbadania katastrofy w Smoleńsku Antoni Macierewicz. Oświadczył, że podczas sekcji zwłok Lecha Kaczyńskiego doszło do "zasadniczych nieprawidłowości" i że w tej sprawie powinien zostać przesłuchany ówczesny naczelny prokurator wojskowy Krzysztof Parulski.

- Pan prezes Kaczyński wyraźnie powiedział, że rozpoznał ciało swojego brata w Smoleńsku, za to po przywiezieniu go do Polski, nie mógł w zwłokach, które mu okazano, rozpoznać swojego brata. Podczas tej sekcji zwłok były bardzo zasadnicze nieprawidłowości. Na okoliczność tych nieprawidłowości prokuratura ma obowiązek przesłuchać Parulskiego - twierdził Macierewicz.

Przed Bożym Narodzeniem w 2010 roku posłowie PiS wysłali list do bliskich ofiar katastrofy smoleńskiej. Parlamentarzyści tej partii stwierdzili, że prawda jest zakłamywana, tak jak prawda o zbrodni w Katyniu. List podpisali Jarosław Kaczyński, Mariusz Błaszczak, Marek Kuchciński i Antoni Macierewicz.

W tym czasie mecenas Rogalski, przypomnijmy: poza Jarosławem Kaczyńskim reprezentujący również część rodzin innych ofiar katastrofy, podnosił w swoich wypowiedziach fakt, że dokumentacja z sekcji zwłok ofiar przeprowadzonych w Rosji jest niekompletna. Brakowało zwłaszcza zdjęć. Z jego ówczesnych wypowiedzi wynikało, że skoro brak jest dowodów, że dana osoba znajduje się w konkretnej trumnie, to wątpliwości należy rozwiać poprzez ekshumację i ponowne badanie zwłok.

Już w grudniu 2010 roku Zuzanna Kurtyka, wdowa po prezesie IPN Januszu Kurtyce, mówiła że wobec pojawiających się wątpliwości należy przeprowadzić ekshumacje wszystkich ofiar katastrofy smoleńskiej. I to nie na wniosek rodzin, a odgórnie zarządzona przez prokuratora.

W pierwszą rocznicę katastrofy smoleńskiej demonstranci przynieśli pod Pałac Prezydencki transparent z napisem: "Czy ekshumacja pokaże rządu zakłamane twarze?".

- Czasem trzeba prawdę wykrzyczeć, gdy ktoś chce ją zakłamać - mówił ówczesny rzecznik PiS Adam Hofman, zapytany przez reportera TVN24 Tomasza Marca o treść wielu transparentów niesionych w czasie rocznicy.

Już w grudniu 2010 roku w prokuraturze były trzy wnioski rodzin o ekshumacje. Wtedy prokuratura jeszcze się do nich nie ustosunkowywała, bo czekała na skompletowanie dokumentacji. Ostatecznie na wniosek rodzin doszło do ekshumacji Zbigniewa Wassermanna w sierpniu 2011 roku oraz Janusza Kurtyki i Przemysława Gosiewskiego w marcu 2012 roku. Wszystkie one potwierdziły, że w trumnach znajdują się właściwe ciała.

W marcu 2012 roku doszło do wysłuchania publicznego w sprawie katastrofy smoleńskiej w Parlamencie Europejskim. Jarosław Kaczyński uczestniczył w tej debacie na odległość, za pomocą telemostu. Wtedy oświadczył, że jego zdaniem powinno dojść do ekshumacji większej liczby ofiar katastrofy smoleńskiej.

Pół roku później, we wrześniu, doszło do brzemiennej w skutki ekshumacji Anny Walentynowicz. Wykazała, że w jej grobie spoczywa ciało wiceprezes fundacji Golgota Wschodu Teresy Walewskiej-Przyjałkowskiej. Szczątki Walentynowicz znajdowały się zaś w grobie Walewskiej-Przyjałkowskiej.

Pełnomocnik rodziny Anny Walentynowicz Stefan Hambura oświadczył wtedy, że w obliczu tej pomyłki, ciała wszystkich ofiar katastrofy smoleńskiej powinny zostać powtórnie zidentyfikowane.

Ujawnienie zamiany ciał Walentynowicz i Walewskiej-Przyjałkowskiej wywołało istną polityczną burzę. Ewa Kopacz, która jako minister zdrowia była w Smoleńsku w czasie trwających bezpośrednio po katastrofie czynności procesowych, wycofała się z wcześniejszych zapewnień jakoby polscy lekarze brali udział w sekcjach zwłok ofiar. Zaczęło się też polityczne poszukiwanie kogoś, kto miał poinformować rodziny o zakazie otwierania trumien między przywiezieniem ich do Polski, a pogrzebem.

Wdowa po Przemysławie Gosiewskim Beata Gosiewska krytykowała polską prokuraturę, że uwierzyła na słowo stronie rosyjskiej i nie zdecydowała się na sprawdzenie, kto został umieszczony w trumnach sprowadzonych do Polski.

- Gdyby prokuratura otworzyła trumny, po przylocie z Moskwy, to oczekiwanie trwałoby kilka dni dłużej. Teraz natomiast ludzie muszą po raz kolejny przeżywać ten dramat - mówiła Gosiewska.

Poseł Antoni Kamiński z PiS podkreślał, że po przywiezieniu trumien do Polski rodziny ofiar wprowadzono w błąd.

- Dlatego rodziny nie składały wniosków do prokuratury o otwieranie trumien w Polsce. Rozmawiałem wtedy z Sebastianem Putrą, który bardzo wyraźnie mówił, że na spotkaniu w Moskwie z rodzinami marszałek Kopacz mówiła, że Rosjanie nie będą pozwalali na otwieranie trumien i że w Polsce nie będzie to możliwe - przypominał Kamiński we wrześniu 2012 roku.

To, że rodzinom ofiar zabroniono otwierania trumien potwierdzały m.in. Małgorzata Wassermann i Magdalena Merta.

- Ludzie za to odpowiedzialni powinni odejść. Nie tylko z aktualnie zajmowanych stanowisk, ale w ogóle z polskiej polityki w dożywotniej hańbie - stwierdził wtedy prezes PiS Jarosław Kaczyński.

Pod koniec października prokuratura poinformowała, że w Świątyni Opatrzności Bożej w Warszawie, wbrew powszechnemu przekonaniu, nie został pochowany ostatni prezydent RP na uchodźstwie Ryszard Kaczorowski.

Dwa miesiące później prezes PiS przebywał w Legnicy. Na spotkaniu z mieszkańcami, relacjonowanym przez "Nasz Dziennik" Jarosław Kaczyński miał powiedzieć wtedy, że rozważa, czy nie złożyć wniosku o ekshumację ciała Marii Kaczyńskiej ze względu na obawę o niegodny sposób pochówku. Jak miał dodać, odpowiedzialność za ten skandal spoczywa na ekipie rządzącej Polską (wtedy PO-PSL - przyp. red.) i Rosjanach.

Wypowiedź ta, cytowana wtedy przez wiele mediów, została jednak złagodzona. Polska Agencja Prasowa opublikowała oświadczenie Jarosława Kaczyńskiego i Marty Kaczyńskiej.

"Maria Kaczyńska została pochowana w sposób godny, o czym zaświadcza córka Marta Kaczyńska. Nie jest również rozważany wniosek o ekshumację Pani Prezydentowej Marii Kaczyńskiej".

Co zaszło? Czy "Nasz Dziennik" nieprecyzyjnie przytoczył słowa prezesa? Okazało się, że nie. Rzecznik PiS Adam Hofman w rozmowie z PAP potwierdził, że słowa Jarosława Kaczyńskiego w Legnicy rzeczywiście padły "jednak Jarosław Kaczyński, po upewnieniu się i przypomnieniu sprawy przez Martę Kaczyńską i jej relacji, jak wyglądał pochówek, razem z rodziną Marii Kaczyńskiej zdecydował, że nie zamierza składać wniosku o ekshumację" - mówił Hofman cytowany przez PAP.

Dwa dni po oświadczeniu Marty Kaczyńskiej, Jarosława Kaczyńskiego i wypowiedzi Adama Hofmana, media obiegła wiadomość o kolejnych ujawnionych wskutek ekshumacji na życzenie rodzin, zamianach ciał ofiar. 21 listopada 2012 roku prokuratura ogłosiła, że zwłoki dwóch duchownych zostały pochowane w niewłaściwych grobach. Potwierdziły to badania genetyczne.

W sumie, po dziewięciu dotychczas przeprowadzonych ekshumacjach, okazało się, że ciała sześciu osób nie zostały pochowane pod właściwymi nazwiskami.

Jesienią 2012 roku Witold Waszczykowski z PiS wieszczył nadchodzącą konieczność następnych ekshumacji ofiar katastrofy.

- Część rodzin nie życzy sobie tego, ale kolejnych ekshumacji nie należy wykluczyć - mówił Waszczykowski.

W czerwcu tego roku doszło do spotkania szefa zespołu śledczego ds. katastrofy smoleńskiej prokuratora Marka Pasionka z rodzinami części ofiar katastrofy.

"Marek Pasionek poinformował uczestników spotkania o konieczności zbadania wszystkich ciał ofiar, które nie zostały spopielone" - głosi komunikat Prokuratury Krajowej.

"Prokurator Marek Pasionek przypomniał, że zdecydowana większość raportów medycznych sporządzonych bezpośrednio po katastrofie przez rosyjskich medyków zawierała znaczące błędy" - czytamy w dalszej części komunikatu.

W połowie października rodziny ofiar katastrofy smoleńskiej zaczęły otrzymywać doręczane przez Żandarmerię Wojskową jednobrzmiące pisma od prokuratury z podaniem m.in. motywów ekshumacji ich bliskich i danymi zespołu biegłych, także z zagranicy, którzy będą prowadzili badania.

Prezes PiS Jarosław Kaczyński zapowiedział, że jedną z pierwszych, jeśli nie pierwszą, będzie ekshumacja ciała prezydenta Lecha Kaczyńskiego.

Termin przystąpienia do ekshumacji nie jest na razie znany.

Autor: jp/kk