Ciągoty, by uchronić dzieci przed niepokornym (czytaj: nie po myśli osób o ultrakonserwatywnych poglądach) czytelnictwem, pojawiają się na całym świecie. Amerykańskie Stowarzyszenie Bibliotekarzy co roku publikuje listę książek, których zakazać próbują obywatele. W ostatnich latach dominują na niej tytuły dla dzieci o tematyce LGBTQ+.

Polscy prawicowi działacze i politycy specjalnie się nie wyróżniają. A to walczą ze ślimakiem-hermafrodytą ("Kim jest ślimak Sam?"), a to z pingwinami-gejami ("Z Tango jest nas troje"). Jakby z wiekiem zapominali, że najlepiej smakuje "zakazany owoc" i sami bronili się przed wiedzą i zrozumieniem.

Bo przecież lektury to właśnie wiedza. Dobrze dobrane - poszerzają horyzonty, ułatwiają zrozumienie skomplikowanych na pierwszy rzut oka zjawisk i sytuacji. Dziś dostarczymy Wam trochę tego przykładów. Bo gdy emocje w końcu opadają (a zawsze tak jest), okazuje się, że na rynku pojawia się coraz więcej pozycji, które traktują o tematyce LGBTQ+. Ich autorzy politycznym burzom się nie poddają.

"Droga osobo"

Tak właśnie zaczyna się wyjątkowa książka, od której chciałabym zacząć historię o prawdziwej mocy słów i literatury. Tej fachowej, branżowej, naukowej i rozrywkowej - w zasadzie po równo.

Droga osobo, która to czytasz, zacznijmy od powodu naszego spotkania.

- To kilkumiesięczna praca ponad 20 osób. Jak się zaczęła? To prosta historia. Wzięła się ze zrywu ludzkich serc i potrzeby - mówiła Dominika Sadowska, odpowiedzialna za redakcję merytoryczną książki "TRANSformacja. Dobre praktyki włączające w miejscu pracy" w dniu jej premiery - 14 czerwca.

To książka, która powstała dzięki wolontaryjnej współpracy grupy osób i organizacji zaangażowanych w budowanie włączającego miejsca pracy. Wśród nich znalazła się Daria Zarębska - jak sama o sobie mówiła: inżynierka, mama. - Praca jest takim miejscem, które może być azylem dla osoby transpłciowej. Mamy duży wpływ na to, jak kształtujemy komunikację i kulturę w miejscu pracy - przekonuje.

Książka "TRANSformacja" zawiera wskazówki dla osób trans i niebinarnych w różnych organizacjach - "nie tylko w korpo, ale też w administracji publicznej, małych firmach rodzinnych" - podkreślali w dniu premiery twórcy. Ten swego rodzaju podręcznik dobrych praktyk przyda się też tym, którzy chcieliby, aby ich miejsce pracy było otwarte na różnorodność i przyjazne dla wszystkich pracowników.

Edyta Jaźwiec, trenerka biznesu, przekonywała, że to zaczyna się już na etapie rekrutacji: - Gdy przedstawiam się i mówię: nazywam się Edyta, używam zaimków "ona/jej", to już daję osobom kandydującym do pracy przestrzeń do podobnej informacji zwrotnej.

Książkę można pobrać bezpłatnie i swobodnie wykorzystywać.

Ale w budowaniu przestrzeni dla różnorodności i lepszym zrozumieniu czy poznaniu LGBTQ+, stawaniu się ich sojusznikiem czy sojuszniczką pomagają nie tylko poradniki jak ten. Pomocna jest literatura w ogóle. Dlatego wybraliśmy dobre książki dla osób w każdym wieku, których lektura może poszerzyć horyzonty i wzbogacić wiedzę, a w efekcie wzmocnić wrażliwość, ułatwić rozmowę.

Dla dzieci. Różowy i inne kolory

"WSZYSTKIE KOLORY ŚWIATA" autorzy zebrani Wydawnictwo Agora

To książka dla dzieci, ale taka książka na lata, bo zawiera historie dopasowane do potrzeb dzieci w różnym wieku - z młodszymi, nawet przedszkolakami, można czytać ją wspólnie, starszym można podrzucić do samodzielnej lektury.

Powstała dzięki pracy zespołowej 43 pisarzy i ilustratorów, którzy razem opracowali 20 wyjątkowych utworów. Opowiadań, wierszy, historyjek, które mają odczarować "inność" i zamienić ją w "różnorodność". Bo "inność" to coś, przez co wiele dzieci cierpi i jest szykanowanych, a "różnorodność" to może być supermoc.

"MÓJ CIEŃ JEST RÓŻOWY” Scott Stuart Znak Emotikon

Ma na sobie sukienkę. Jak piszę te słowa, większość czytelników widzi dziewczynkę. Ubranie było różowe. Efekt jest podobny. Te obrazy wdrukowywane są nam od najmłodszych lat. A Scott Stuart postanowił udowodnić, że tak być nie musi. Najpierw swojemu synowi, a później innym dzieciom, postanowił opowiedzieć po prostu, że to nic złego różnić się od reszty. Nie tylko w ubiorze, ale też w upodobaniach czy cechach wyglądu lub charakteru. Z pomocą przychodzi rysunkowy chłopiec, który postanawia kręcić piruety w różowej spódniczce. Taki nowy Billy Elliot, który podważa stereotyp toksycznej męskości, mówiąc bardzo niewiele, dzięki czemu dużo do powiedzenia mogą mieć rodzice małych czytelników.

"KIM JEST ŚLIMAK SAM" Maria M. Pawłowska, Jakub Szamałek ilustrowała Katarzyna Bogucka Krytyka Polityczna

O tej książce zrobiło się głośno w 2019 roku, gdy usunięto ją z jednej z bibliotek szkolnych w Olsztynie z obawy przed "ideologią LGBT".

Tymczasem to opowieść o pierwszym dniu szkoły ślimaka Sama, kiedy to orientuje się on, że jest trochę inny niż reszta klasy. Chowa się do skorupki, bo nie wie, czy jest chłopcem, czy dziewczynką. A przecież chować się nie musi, a nawet nie powinien.

Czyli historia o tolerancji, empatii i szacunku do drugiej osoby. Przydatna, by każdy, niezależnie od swojej tożsamości, mógł czuć się bezpiecznie.

To naturalnie nie żadna ideologia. Ślimaki już tak mają, że są hermafrodytami, więc to raczej fajna lekcja przyrody. Tę daje nam specjalistka - Maria M. Pawłowska ukończyła biologię w Cambridge.

"MAM NA IMIĘ JAZZ" Jazz Jennings, Jessica Herthel, Shelagh McNicholas Krytyka Polityczna

Historia transpłciowego dziecka oparta na doświadczeniach Jazz Jennings, rzeczniczki transdzieciaków na całym świecie.

W 2014 roku magazyn "Time" umieścił Jazz w gronie 25 najbardziej wpływowych nastolatków świata. Właśnie w tym czasie wydała książkę o swoim życiu i o tym, jak urodziła się w ciele chłopca, ale od najwcześniejszych lat czuła, że jest dziewczyną. Dochód ze sprzedaży książki na całym świecie przeznaczany jest na kampanie uświadamiające, na czym polega transpłciowość.

Ciepła, mądra, adekwatna do wieku małych czytelników, a i dorosłym się przyda.

Dla młodzieży. Edukacja i rozrywka

"FANFIK", "FLUF", "SLASH" Natalia Osińska Krytyka Polityczna / Agora

Fani Małgorzaty Musierowicz zapewne mnie znienawidzą, ale od dawna trzymam kciuki za to, by z hasłem "literatura młodzieżowa z Poznaniem w tle" ludziom w końcu zaczęła się kojarzyć nie ich idolka, a Natalia Osińska.

Trylogia zaczynająca się od historii 16-letniej Tosi, która zostaje Tośkiem, to jedna z najlepszych rzeczy, jakie wydarzyły się w polskiej literaturze dla nastolatków. Gdy się ukazała, z podobnymi wypiekami na twarzy, co samą książkę, czytałam pełne pasji recenzje młodych, w których jak refren powracało pytanie: "Czemu o takich rzeczach nie rozmawiamy w szkole?".

To seria na miarę zmieniającego się Poznania - miasta, które w ostatnich latach coraz częściej jest symbolem nie dusznego mieszczaństwa i zasłoniętych firanek, ale tolerancji.

"ALAN COLE NIE JEST TCHÓRZEM" przeł. Michał Zacharzewski Eric Bell YA!

Świetna, złożona opowieść o trudnych relacjach rodzinnych, o przemocy, która przenosi się z pokolenia na pokolenie, o tym, jaką ulgę mogą nieść przyjaciele. I tylko jednym z wielu ważnych wątków jest orientacja głównego bohatera.

Bo zagubiony Alan musi mierzyć się z surowym ojcem i bratem sadystą. I w tym czasie po prostu zakochuje się w koledze.

Bell tak polubił swojego bohatera - i myślę, że was też to czeka - iż postanowił kontynuować jego przygody w "Alan Cole nie tańczy", która to książka jest chyba nawet lepsza niż część pierwsza.

"LEAH GUBI RYTM" Becky Albertalli We need YA

Najpierw był "Simon oraz inni homo sapiens". Historia 16-letniego geja szantażowanego przez rówieśników, którzy odkrywają jego sekretną korespondencję z innym homoseksualnym uczniem, rozbiła bank. Debiutancka książka Becky Albertalli błyskawicznie stała się bestsellerem, szybko ją sfilmowano, doceniła ją krytyka. Czytelnicy nie chcieli rozstawać się z ulubionymi bohaterami i od razu zaczęli prosić Albertalli o napisanie drugiej części. A że nastolatki niczego nie lubią tak bardzo jak opowieści osadzonych w świecie, który już poznały (co pokazuje kariera pisanych przez młodzież fanfików, czyli fanowskich ciągów dalszych), autorka szybko powiedziała "tak". Ale zatrudniła innego głównego bohatera. A raczej: bohaterkę.

Oto Leah, przyjaciółka Simona. Cięty dowcip dziewczyny skrywa jej problemy z samooceną i ponadprzeciętną wrażliwość. Uczy się grać na perkusji i jest biseksualna. Bardzo nie chce, żeby ktokolwiek się o tym dowiedział. A my towarzyszymy jej w drodze do wyzbywania się strachu.

"ZOSTAWIŁEŚ MI TYLKO PRZESZŁOŚĆ" Adam Silvera przeł. Agnieszka Brodzik Czwarta Strona

Zaczyna się nieznośnie. Dwóch chłopców zakochuje się w sobie, a początki ich związku opisane są tak, że czytelnik niemal czuje, iż przy każdym ich pocałunku z nieba leci konfetti, a tłumy biją brawo. Coming out przebiega gładko, rodzice są wzruszeni, przyjaciele zachwyceni (a przecież nie do tego przyzwyczaiła nas popkultura i życie też). "O matko, o czym będzie te ponad 400 stron!?" - myślałam już po pierwszych kilkunastu.

Ale Adam Silvera, znany przede wszystkim z bestsellerowego "Raczej szczęśliwy niż nie" (w którym 16-letni Aaron zakochuje się w innym chłopcu), w pewnym momencie zatrzymuje potok słodyczy w historii Griffina i Theo.

Opowieść toczy się w dwóch płaszczyznach: gdy miłość się rodzi i gdy się kończy. A jej koniec następuje znacznie wcześniej niż wtedy, gdy jeden z chłopców ginie w tragicznym wypadku. Spokojnie, to nie spoiler, od początku wiemy, że Theo umiera.

"HEARTSTOPPER" Alice Oseman przeł. Natalia Mętrak-Ruda Jaguar

Co się dzieje, kiedy chłopak zakochuje się w chłopaku? Może dziać się dokładnie to samo, co wtedy, gdy chłopak zakochuje się w dziewczynie. Jest dużo ekscytacji i równie sporo niepewności. Jest niepokój, czy uczucie jest odwzajemnione i euforia, jeśli okazuje się, że tak. I myślę, że dlatego na punkcie komiksu, który opowiada historię dwóch zakochanych chłopców, oszalały nastolatki na całym świecie.

Na niedawnych targach książki w Warszawie po czwarty tom tej historii ustawiały się gigantyczne kolejki (właśnie się ukazał, więc można było go mieć przed resztą czytelniczego świata). Cała seria okupuje listy bestsellerów. Nie jestem zdziwiona. Bo kto z nas nie potrzebuje ciepłych opowieści o miłości?

SEXEDPL Rozmowy Anji Rubik o dojrzewaniu, miłości i seksie Wydawnictwo W.A.B.

Nie ma dobrego sojusznictwa bez edukacji seksualnej. Tej samej, której tak niestety brakuje w polskich szkołach.

Podstawa programowa do wychowania do życia w rodzinie nie przewiduje zajęć dotyczących orientacji seksualnej, ba, słowo "orientacja" nie występuje w ogóle w tym dokumencie. W podstawie programowej do biologii - też nie.

Na szczęście są mądrzy ludzie, którzy potrafią o tym z młodzieżą rozmawiać i to właśnie im Anja Rubik zadała pytania.

Powieści. I ludzie, którzy nas potrzebują

"WIERZYLIŚMY JAK NIKT" Rebecca Makkai przeł. Sebastian Musielak Wydawnictwo Poznańskie

Chicago, rok 1985 i rodząca się na naszych oczach epidemia AIDS. Epidemia, która w sposób szczególnie bolesny dotknęła społeczność LGBT. Przyglądamy się temu z bliska, obserwując odchodzących z powodu choroby przyjaciół młodego Yale’a Tishmana, dyrektora galerii sztuki, i z dystansu, po trzydziestu latach, gdy możemy zobaczyć, jak systemowe bagatelizowanie śmiertelnego wirusa zniszczyło nie tylko jednostki, ale i relacje między ludźmi. Ta część - opowiedziana z perspektywy Fiony, przyjaciółki Yale’a - uzmysławia nam, że sojusznictwo i przyjaźń bywają trudne, ale są bezcenne.

"DZIEWCZYNA, KOBIETA, INNA" Bernardine Evaristo przeł. Aga Zano Wydawnictwo Poznańskie

Doskonale pamiętam ten moment, gdy kończyłam czytelniczą przygodę z monumentalną książką Evaristo. "Czy ty płaczesz? Co się stało?" - zapytał mąż.

Płakałam nie ze smutku, a ze wzruszenia. Ta historia nie jest ckliwa, ale uruchomiła we mnie jakieś zablokowane emocje.

Sylwia Chutnik powiedziała, że to "atlas różnorodności". Splatające się losy kilkunastu Brytyjek to rzeczywiście szeroki wachlarz opowieści o tym, co to znaczy być kobietą. Przypomina, że odkrywanie kobiecości nie musi zaczynać się w momencie urodzenia. A co łączy sprzątaczkę, nauczycielkę, reżyserkę czy influencerkę? Świat, w którym wciąż często trudniej po prostu być kobietą. Jeszcze trudniej osobą niebinarną, jak Megan/Morgan opisana przez Evaristo. A przeciwko sobie masz patriarchat, rasizm i klasizm. Odpowiedzią może być tylko siostrzeństwo.

Zdobyła Nagrodę Bookera w 2019 roku, została ogłoszona książką dekady według "Sunday Times" i "Guardiana" oraz książką roku m.in. według "Time" i "Washington Post".

"MOJA ZNIKAJĄCA POŁOWA" Brit Bennett przeł. Przeł. Jarek Westermark Wydawnictwo Agora

Amerykańska premiera tej książki zbiegła się z protestami po zabójstwie George'a Floyda. Głównym tematem tej opowieści o rozdzielonych przez los bliźniaczkach jest rasizm, a czas jej wydania tylko wzmocnił wymowę tych wątków.

Ja chciałabym jednak, żebyście nie przeoczyli mądrze poprowadzonej narracji w temacie społeczności LGBTQ+ i kwestii odkrywania tożsamości seksualnej. Sposób, w jaki Benett opisała związek książkowych Jude i Reese, daje nam po prostu bardzo intymny wgląd w prywatność zakochanych w sobie ludzi. Nie zapominając, że nie tylko kolor skóry, ale i płeć przypisana przy urodzeniu potrafią wpychać ludzi w role, które nie powinny być im pisane.

Wojciech Szot napisał o niej i nie sposób się z tym nie zgodzić: "To opowieść odkrywająca przed czytelnikiem świat rasistowskich stereotypów, bohaterów niebinarnych w swoich tożsamościach i rozumieniu rasy i płci. To powieść na nowe tysiąclecie".

"TAMTE DNI, TAMTE NOCE" André Aciman Poradnia K

Nie wiem, czy jest ktoś, kto potrafi lepiej oddać temperaturę upalnego włoskiego lata niż Aciman. Równie sprawnie opisuje temperaturę rodzącego się uczucia między nastoletnim Elio, który letnie miesiące spędza w domu rodziców we Włoszech, a studentem Oliverem, który w tym samym domu ma pracować nad doktoratem.

Mogliście to zobaczyć na ekranach kin w filmie pod tym samym tytułem (ang. "Call me by your name"), ale i tak warto przeczytać książkę. Kilka stron i już robi się ciepło na sercu.

"MIDDLESEX" Jeffrey Eugenides Sonia Draga

Powieść inspirowana lekturą wspomnień Herculine Barbin, interseksualnej Francuzki urodzonej w 1838 roku. Gdy lekarze odkryli jej interseksualność oraz dowiedzieli się o jej pociągu do kobiet, zmuszono ją do życia jako mężczyznę.

Eugenides czerpiąc z tej historii, tworzy własną, w której rozprawia się z jednoznacznym zdefiniowaniem płci i przypisywanym jej cechom. Gdy na świat przychodzi powieściowa Calliope, jej rodzice są przekonani, iż jest dziewczynką. Gdy Callie zakochuje się w koleżance, stopniowo okazuje się, że kwestia jej tożsamości jest znacznie bardziej skomplikowana.

"TRANS I PÓŁ, BEJBI" Torrey Peters przeł. Aga Zano Wydawnictwo W.A.B.

Ames przeszedł niedawno proces detranzycji (przez kilka lat żył jako Amy). Był przekonany, że jest osobą bezpłodną, a jednak jego cispłciowa partnerka Katarina zaszła z nim w ciążę. Już to mogłoby wystarczyć, by skomplikować ich relacje. Ale Ames postanawia zaplątać tę historię jeszcze bardziej i do wspólnego wychowywania dziecka zaprasza swoją byłą partnerkę - transpłciową Reese, która zawsze chciała być matką.

Barwna opowieść o queerowej społeczności, w której bohaterowie na nowo próbują ustalić, czym właściwie jest rodzina i jaka powinna być jej rola, byśmy byli szczęśliwi.

Zapewniam: jeśli chodzi o seks i płeć - dla Peters nie ma tematów tabu i to wielki atut tej powieści.

Non fiction. Bo to jest prawdziwe życie

"MY, TRANS" Piotr Jacoń Wydawnictwo RM

Dziennikarz, który został aktywistą i… pozostał dziennikarzem. To moim zdaniem kluczowe dla opisanie miejsca Piotra jako autora w tej reporterskiej książce. Jego osobiste doświadczenie i walka o lepszy, bezpieczniejszy świat dla córki Wiktorii, zaowocowały wyjątkowym zrozumieniem tych, którzy dotąd rzadko dostawali głos w przestrzeni publicznej, a którzy sobie swojego losu nie wybierali. Niewiele znam osób, które potrafią słuchać tak jak Piotr. Przy tej książce okazało się, że równie dobrze potrafi pisać.

Tak powstał niepowtarzalny reportaż o osobach transpłciowych w Polsce oraz o ich bliskich. Reportaż, po którym wy też możecie nabrać ochoty na zmienianie świata. Dla Wiktorii, dla nich wszystkich.

"COMING OUT W POLSKIEJ PRZESTRZENI DYSKURSYWNEJ" Małgorzata Kita Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego

W tej naukowej książce znajdziecie odpowiedzi na pytania: Co łączy współczesny coming out z XVIII-wiecznym balem debiutantek? Czy kobiety inaczej mówią o swojej tożsamości psychoseksualnej niż mężczyźni? Czym jest tajemnicza szafa, z której wychodzą osoby LGBT?

Pasjonująca opowieść nie tylko o ludziach, ale i o języku.

"RODZICE, WYJDŹCIE Z SZAFY" Wiktoria Beczek Stowarzyszenie Akceptacja

Rozmowy Wiktorii Beczek z rodzicami osób LGBT. To szczere wywiady pełne miłości i zrozumienia, które jednak nie zawsze rodzi się od pierwszej rozmowy na temat płciowości i seksualności z dokonującym comig outu dzieckiem. Pokazują, że najważniejszym orężem w zrozumieniu jest wiedza.

Wydawcą książki jest Stowarzyszenie Rodzin i Przyjaciół Osób Homoseksualnych, Biseksualnych i Transpłciowych Akceptacja. Przedmowę do książki napisała prof. Monika Płatek.

"PANNA DOKTÓR SADOWSKA" Wojciech Szot Dowody na Istnienie

Wojciech Szot przywrócił światu historię Zofii Sadowskiej - wybitnej naukowczyni i lekarki, która walczyła o prawa kobiet, również wyborcze. Nosiła spodnie, jeździła automobilem i wchodziła w związki lesbijskie. Była sobą i walczyła o swoją godność, choć ówczesne bulwarówki regularnie próbowały zniszczyć jej reputację sensacyjnymi doniesieniami o uwodzeniu pacjentek, orgiach czy podawanie narkotyków.

Broniąc w sądzie swojego dobrego imienia, miała powiedzieć: "Zarzut uprawiania miłości lesbijskiej nie jest hańbiący". A Szot opisuje setki powodów, dlaczego warto o niej pamiętać.

"POLACY POD TĘCZOWĄ FLAGĄ" Anna Konieczyńska Wydawnictwo Znak

To książka o ludziach, a nie o "ideologii". Wśród nich m.in. najstarsza drag queen w Polsce - Lulla La Polaca, czyli Andrzej Szwan, tęczowa rodzina Eweliny i Kasi, które razem wychowują córkę Amelię czy aktywista Bart Staszewski.

Autorka pokazuje, co w ciągu ostatnich lat zmieniło się w postrzeganiu osób nieheteronormatywnych w Polsce, z czym muszą się dziś mierzyć i co należy zrobić, żeby wszystkim żyło się lepiej.

"RÓŻOWA LINIA. JAK MIŁOŚĆ I PŁEĆ DZIELĄ ŚWIAT" Mark Gevisser przeł. Adrian Stachowski Wydawnictwo Poznańskie

Mark Gevisser, reporter z RPA, przez siedem lat jeździł po całym świecie i dokumentował, jak kwestia praw osób o różnych orientacjach seksualnych i tożsamościach płciowych dzieli współczesne społeczeństwa.

"DEZORIENTACJE. ANTOLOGIA POLSKIEJ LITERATURY QUEER" Błażej Warkocki, Alessandro Amenta, Tomasz Kaliściak Krytyka Polityczna

We wstępie do tej książki przeczytacie: "Literatura ta opisuje – całkiem po prostu – ludzkie życie, jest odbiciem egzystencji nieheteronormatywnych osób w świecie. Jest jednak "przewrotna", a zatem etymologicznie rzecz ujmując, zdolna coś przewrócić czy wywrócić: zastane hierarchie, przyzwyczajenia czy status quo (przynajmniej w obrębie tekstu literackiego). A to może wywoływać dezorientację". I to już wystarczający powód, by te książkę mieć i zacząć się z nią odnajdywać.

CZERWIEC MIESIĄCEM PRIDE. ZOBACZ WSZYSTKIE ARTYKUŁY TEGO WYDANIA MAGAZYNU TVN24 >>>