"Dla polskiego dokumentu był twórcą najważniejszym". Nie żyje Kazimierz Karabasz

Reżyser zmarł w nocy z piątku na sobotę w Warszawie.

Jak powiedział Mariusz Grzegorzek, rektor Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej, Telewizyjnej i Teatralnej imienia Leona Schillera w Łodzi, w której przez wiele lat uczył także Karabasz, "nie ma drugiego dokumentalisty, który z taką absolutną bezkompromisową energią tropiłby prawdę, który uczyłby studentów wydziału reżyserii tego, że trzeba poskromić swoje ego, nie myśleć o tym, co będzie potem, żyć nie przyszłością, mniej lub bardziej realnymi planami, tylko skoncentrować się na tym, co jest "tu" i "teraz".

- To "tu" i "teraz" było największą siłą zarówno jego podejścia do robienia filmów dokumentalnych, jak i ich samych" - ocenił Grzegorzek. Jak dodał, Karabasz był przeciwnikiem stawiania w centrum filmowych historii "spektakularnych, naznaczonych przez los bohaterów".

- Lubił ludzi bardzo prostych, skromnych i wyznawał zasadę, według której reżyser jest osobą, która nie może patrzeć "w siebie", tylko na zewnątrz, cały czas czerpać ze świata, rozglądać się dookoła i dostrzegać ludzi pozornie kompletnie niewyraźnych, mających w sobie jakąś tajemnicę - powiedział Grzegorzek i dodał, że "Karabasz umiał to robić".

Dyrektor Polskiego Instytutu Sztuki Filmowej Radosław Śmigulski stwierdził, że Karabasz "przez wielu odbiorców definiowany był zawsze jako klasyk, ktoś, kto stworzył polską szkołę dokumentu". - Będzie nie do zastąpienia - dodał.

- Klasycy rodzą się raz na kilkadziesiąt lat, a tego typu postaci, mistrzów, którzy w ostatnim czasie odeszli - myślę o Korze, Tomaszu Stańce i teraz, o profesorze Karabaszu - trudno zastąpić - ocenił Śmigulski. Dodał jednak, że "wszystko, co stworzyli w czasie swojego życia, pozostaje, i z tego trzeba czerpać, inspirować się tym".

Prezes Stowarzyszenia Filmowców Polskich Jacek Bromski, były student zmarłego artysty, wspominał, że Karabasz - jako profesor łódzkiej Szkoły Filmowej - wśród studentów "był bardzo szanowany i miał olbrzymi autorytet". - Właściwie każde jego słowo czy wyrok były ostateczną prawdą, nikt z tym nie dyskutował - podkreślił.

W ocenie Bromskiego, w "filmówce" było tylko dwóch dokumentalistów tego formatu. Obok Karabasza wymienił usuniętego ze szkoły w 1968 r. Jerzego Bossaka. - Miałem szczęście, że uczyłem się u takich wybitnych twórców dokumentu - dodał.

Zdaniem krytyk filmowej Bożeny Janickiej, zmarły reżyser "dla polskiego dokumentu był twórcą najważniejszym, ponieważ wszystko, co stanowiło o wielkiej klasie polskiego filmu dokumentalnego, wywodziło się 'z Karabasza'".

Według Janickiej, nauczył on swoich następów przede wszystkim "patrzenia na świat i człowieka tak, jak naprawdę wyglądają, czyli prawdy dokumentu, a także życzliwości wobec tego świata i człowieka".

Podkreśliła również, że Karabasz nauczył filmowców "ogromnej dyscypliny formalnej". - W sztuce filmowej, a zwłaszcza w sztuce dokumentu - bo tam operuje się materią rzeczywistości - trzeba tak patrzeć na rzeczywistość, żeby w obrazie znalazły się najbardziej wyraziste cechy, które dokumentalista chce uchwycić i pokazać - zaznaczyła.

Jak powiedział krytyk filmowy Andrzej Bukowiecki, Karabasz pozostawił po sobie "głęboki humanizm oraz doskonałą formę, cechujące jego filmy, które powstawały w czasach, kiedy nie było kamer cyfrowych, pozwalających kręcić nieskończoną ilość materiału". - Musiały to być filmy jedno lub dwuaktowe, w związku z czym - aby uchwycić człowieka w odpowiednim momencie - trzeba było mieć to cierpliwe, ale bystre oko - dodał.

W ocenie wiceministra kultury Pawła Lewandowskiego, Karabasz był "wybitnym twórcą dokumentu, na którego filmach wychowały się całe pokolenia przyszłych dokumentalistów, a bez niego dokument nie wyglądałby tak jak dzisiaj". - Jestem przekonany, że jego szkoła będzie kontynuowana i dokument będzie się rozwijał, a jego dziedzictwo nie zostanie zatracone - powiedział Lewandowski.

Jak podkreślił wiceszef resortu kultury, odejście Karabasza "to olbrzymia strata dla polskiej kultury".

Kazimierz Karabasz urodził się w 1930 roku w Bydgoszczy. W 1955 ukończył Wydział Reżyserii Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej w Łodzi, w 1982 otrzymał tytuł profesora nadzwyczajnego, a w 1992 roku zwyczajnego sztuki filmowej. W latach 1982-1987 był wykładowcą, profesorem i dziekanem Wydziału Reżyserii, a od 2000 kierownikiem Zakładu Filmu Dokumentalnego Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej, Telewizyjnej i Teatralnej w Łodzi. Był nauczycielem wielu pokoleń filmowców, między innymi Krzysztofa Kieślowskiego, Marcela Łozińskiego, Wojciecha Wiszniewskiego.

Karabasz był autorytetem w świecie dokumentalnego kina, twórcą tak zwanej polskiej szkoły dokumentu. Do historii kina przeszła między innymi zrealizowana w latach 50. tak zwana czarna seria, czyli kilkanaście filmów dokumentalnych pokazujących wstydliwie skrywane fragmenty polskiej rzeczywistości tego okresu.

W kolejnej dekadzie powstały jego najbardziej znaczące utwory i wykrystalizowała się autorska metoda kręcenia dokumentów, wykorzystywana potem przez innych reżyserów w kraju i za granicą. Jak podkreślają eksperci, bez "Muzykantów", "Ludzi w drodze", "Węzła", "Na progu" i "Roku Franka" film dokumentalny wyglądałby zupełnie inaczej.

Karabasz traktował swoich bohaterów w sposób szczególny - zawsze z cierpliwością, uczciwie, z olbrzymim szacunkiem. Za swoje filmy odbierał wielokrotnie prestiżowe nagrody filmowe, między innymi Grand Prix Festiwalu w Lipsku, Złote Lwy na MFFKiD w Wenecji, nagrodę główną MFFK w Oberhausen czy Golden Gate Award MFF w San Francisco.

Kazimierz Karabasz jest również autorem książek o warsztacie dokumentalisty: "Cierpliwe oko", "Bez fikcji", "Odczytać czas", "Rozmowa o dokumencie".

W 2017 roku został uhonorowany tytułem doktora honoris causa Szkoły Filmowej w Łodzi. Po raz pierwszy w historii łódzkiej uczelni uczczono w ten sposób dokumentalistę. Kilka lat wcześniej odsłonięto gwiazdę reżysera w łódzkiej Alei Gwiazd na ulicy Piotrkowskiej.

Autor: pk//now / Źródło: PAP