Gombrowicz według Żuławskiego. Film "Kosmos" walczy o nagrodę w Locarno

Żuławski, jeden z najbardziej wyrazistych, oryginalnych i zarazem kontrowersyjnych europejskich reżyserów przyznaje, że z pomysłem nakręcenia "Kosmosu" przyszedł do niego producent Paolo Branco, z którym nakręcił swój poprzedni film, "Wierność". Od premiery produkcji minęło 15 lat. - Nigdy nie myślałem, żeby zrobić adaptację tej książki, prawdopodobnie przez podziw, jaki do niej żywię lub dlatego, że wszystkie wcześniejsze ekranizacje twórczości tego pisarza były rozczarowujące czy wręcz niedorzeczne - informuje Żuławski na stronie oficjalnej "Kosmosu". Filmy na podstawie dzieł Gombrowicza nakręcili między innymi Jerzy Skolimowski ("Ferdydurke") i Jan Jakub Kolski ("Pornografia").

Akcja powieści Gombrowicza osadzona jest w Zakopanem w okresie dwudziestolecia międzywojennego. W trakcie letniego upału główny bohater, Witold, i jego przyjaciel Fuks wynajmują pokój w niewielkim pensjonacie. Uwagę Witolda przyciągają nietypowe elementy rzeczywistości, jak wróbel powieszony na gałęzi, dziwnie zagięte usta siostrzenicy właścicielki pensjonatu. Traktuje je jako znaki, których sensu nie potrafi odczytać.

Żuławski przeniósł akcję gombrowiczowskiej powieści do współczesności, bo jak mówi, chciał zrobić "film żywy". - Były dwie drogi: jedna to Polska, drobnomieszczaństwo, kołtuneria, lata 30., Zakopane. To była droga uduszenia tego filmu. Jedynym interesującym elementem owej koncepcji byłby wybuch wojny, która wysadziłaby cały ten światek w powietrze. I całe to odtwarzanie epoki - przez kostiumy, dorożki; pokazywanie upiornej rodzinki w upiornym pensjonacie - strasznie by mnie samego znudziło - wyjaśnia swój zamysł w "Newsweeku".

Reżyser podkreślił, że scenariusz filmu jest napisany po francusku nie tylko dlatego, że "Kosmos" sfinansował francuski producent, ale także dlatego, że "Francuzi stworzyli Gombrowicza". "Dominique de Roux z Kotem Jeleńskim doprowadzili do tego, że ów nieznany pisarzyna stał się w Paryżu gwiazdą 'drugiego obiegu'; obiegu, który doprowadził go do Formentora, a nie do Nobla" - zaznaczył. Ta pierwsza nagroda, czyli Prix International Formentor była przyznawana w Paryżu od 1961 do 1967 roku. Oprócz Gombrowicza zdobyli ją między Samuel Beckett, Max Frisch, Henry Miller, a po przywróceniu jej w 2011 roku, Carlos Fuentes.

Andrzej Żuławski studiował i pracował zarówno w Polsce, jak i we Francji. Zadebiutował w kinie "Trzecią częścią nocy" z Leszkiem Teleszyńskim i ówczesną żona, Małgorzatą Braunek w rolach głównych. Po nakręceniu kolejnego filmu, antysystemowego "Diabła", naraził się komunistycznej cenzurze.

Zdjęcia do trzeciego, nieukończonego, wizyjnego "Na srebrnym globie" musiał przerwać i wyjechać z Polski. Film, opatrzony komentarzem wyjaśniającym sens nienakręconych scen, uzupełniony współczesnymi ujęciami dokumentalnymi, dokończył dopiero w 1987 roku.

Pracując na emigracji, zrealizował między innymi "Najważniejsze to kochać" z Romy Schneider i Klausem Kinskim, "Opętanie" z Isabelle Adjani, "Narwaną miłość" ze swoją późniejszą, a obecnie już byłą, żoną Sophie Marceau, czy luźno nawiązującą do "Biesów" Fiodora Dostojewskiego "Kobietę publiczną".

Po dwudziestu latach od wyjazdu, nakręcił w Polsce "Szamankę", skandalizującą i źle przyjętą przez krytykę opowieść o wykładowcy antropologii zakochanym w studentce. Główne role zagrali Bogusław LindA i Iwona Petry. Scenariusz do filmu napisała Manuela Gretkowska. Wątek opętanej przez nieznane siły kobiety to jeden z najczęściej powracających wątków w twórczości Żuławskiego. Inne cechy charakterystyczne jego filmów to nadekspresyjne aktorstwo i niespokojny rytm.

Żuławski jest też pisarzem, autorem między innymi "Moliwdy", "Litego boru", "W oczach tygrysa" czy "Nocnika". Ta ostatnia książka przysporzyła mu sporo kłopotów - został pozwany przez aktorkę Weronikę Rosati, która rozpoznała się w postaci Esterki, delikatnie mówiąc, niepochlebnie przestawionej przez Żuławskiego. Sąd Okręgowy w Warszawie w grudniu uznał zasadność pozwu Rosati i zasądził jej odszkodowanie w wysokości 100 tysięcy złotych.

"Kosmos" Andrzeja Żuławskiego będzie pierwszy raz pokazany w szwajcarskim Locarno, gdzie odbywa się jeden z najważniejszych festiwal poświęconych artystycznemu kinu. W konkursie, obok Andrzeja Żuławskiego, o Złotego Lamparta rywalizują filmy między innymi Gruzina Otara Iosselianiego, Greczynki Athiny Rachel Tsangari, Belgijki Chantal Akerman i Holendra Alexa van Warmerdama.

W Semaine de la Critque, czyli jednej z sekcji pobocznych festiwalu, będą pokazane trzy polskie filmy dokumentalne: "Mów mi Marianna" Karoliny Bielawskiej, "K2. Dotknąć nieba" Elizy Kubarskiej oraz "Bracia" Wojciecha Staronia. Festiwal w Locarno odwiedzą też między innymi Edward Norton, Meryl Streep, Amy Schumer i Andy Garcia. Impreza startuje 5 sierpnia i potrwa do 15 sierpnia.

Autor: sol/ja / Źródło: tvn24.pl, newsweek.pl, cosmos-lefilm.com