Czym jest szalbierstwo i co za nie grozi?

● Przestępstwo od wykroczenia różni między innymi stopień społecznej szkodliwości czynu oraz intensywność karania za czyn. ● Przestępstwem jest zachowanie się człowieka będące czynem zabronionym pod groźbą kary, bezprawnym, karygodnym, społecznie szkodliwym w stopniu większym niż znikomy i zawinionym. ● Wykroczeniem określamy czyn społecznie szkodliwy, zabroniony przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia pod groźbą kary aresztu, ograniczenia wolności, grzywny do 5000 złotych lub nagany.

Szalbierstwo to czyn zabroniony, ujęty w Kodeksie wykroczeń – stanowi zatem wykroczenie. Szalbierstwo – art. 121 § 1 Kodeksu wykroczeń definiuje w następujący sposób: "Kto, pomimo nieuiszczenia dwukrotnie nałożonej na niego kary pieniężnej określonej w taryfie, po raz trzeci w ciągu roku bez zamiaru uiszczenia należności wyłudza przejazd koleją lub innym środkiem lokomocji, podlega karze aresztu, ograniczenia wolności albo grzywny".

Innymi słowy: odpowiedzialność z tytułu szalbierstwa zachodzi w stosunku do osoby, która po raz trzeci w roku umyślnie wyłudza przejazd koleją lub innym środkiem lokomocji, a ponadto osoba ta dwukrotnie nie uiściła kary pieniężnej nałożonej za wcześniejsze wyłudzenie takiego przejazdu. Wspomniany rok nie oznacza roku kalendarzowego, ale liczy się od daty nałożenia po raz pierwszy kary taryfowej. 

Dalsza część artykułu (§ 2) podaje drugą postać szalbierstwa: "Tej samej karze podlega, kto bez zamiaru uiszczenia należności wyłudza pożywienie lub napój w zakładzie żywienia zbiorowego, przejazd środkiem lokomocji należącym do przedsiębiorstwa niedysponującego karami pieniężnymi określonymi w taryfie, wstęp na imprezę artystyczną, rozrywkową lub sportową, działanie automatu lub inne podobne świadczenie, o którym wie, że jest płatne".

W literaturze zwraca się uwagę, że szalbierstwo to wyłudzenie świadczenia, o którym szalbierz wie, że jest płatne. Świadczenia te mogą być różnego rodzaju, a ich wartość nie ma znaczenia. Ważne jest natomiast, czy świadczący usługi dysponuje karami taryfowymi. Aby doszło do pierwszego rodzaju wykroczenia, świadczący usługi musi mieć ustalone kary taryfowe za przejazd bez biletu. 

Drugi rodzaj wykroczenia zawiera otwarty katalog świadczeń. Wyłudzenie ich bez zamiaru uiszczenia należności jest szalbierstwem. Przykładowe sytuacje, w których może dojść do szalbierstwa, to jedzenie i picie w lokalu, wstęp na imprezę sportową, udział w koncercie, przejazd taksówką, ale też przyłączenie do sieci kablowej czy nawet korzystanie z automatu z kawą. 

Jaka jest odpowiedzialność karna za szalbierstwo? Wykroczenie ścigane jest z urzędu. Szalbierstwo zagrożone jest alternatywną karą aresztu, ograniczenia wolności albo grzywny. Zgodnie z art. 19 Kodeksu wykroczeń, karę aresztu wymierza się w granicach od 5 do 30 dni, karę ograniczenia wolności w wysokości 1 miesiąca (art. 20 § 1 k.w.), a karę grzywny w kwocie od 20 do 5000 zł (art. 24 § 1 k.w.). Ustawodawca daje możliwość, aby sąd wymierzał karę w zależności od wagi czynu i okoliczności.

Sąd najczęściej sięgnie po karę grzywny. Areszt orzeknie tylko wtedy, gdy czyn popełniono umyślnie, a za karą aresztu przemawia waga czynu lub okoliczności sprawy świadczą o demoralizacji sprawcy albo sposób jego działania zasługuje na szczególne potępienie (art. 35 k.w.). 

​​W przypadku szalbierstwa pierwszego rodzaju (§ 1 art. 121) dopuszczalne jest wdrożenie postępowania mandatowego, a organem uprawnionym do jego jest policja. W ramach prowadzonego postępowania policjant może nałożyć grzywnę w granicach od 20 do 500 zł (w razie zbiegu przepisów do 1000 zł). 

W razie popełnienia szalbierstwa drugiego typu (wykroczenia określonego w § 2 art. 121 k.w.) ustawodawca przewiduje środek karny – można orzec obowiązek zapłaty równowartości wyłudzonego mienia. Szkoda jest w tej sytuacji rozumiana jako utrata korzyści, które pokrzywdzony osiągnąłby, gdyby nie zachowanie sprawcy szalbierstwa, oraz jako poniesione straty.