Ekstremalnie ciepły luty. Czy "Bestia ze Wschodu" przegoni wiosnę?

Od wielu dni po środkowej Polsce niosą się pieśni godowe kosów obsiadających czubki drzew i anten. Wierzby obsypane są białymi "kotkami", a w Śnieżycowym Jarze w Wielkopolsce zakwitły właśnie pierwsze śnieżyce, choć zwykle pojawiają się w połowie marca. Tymczasem na szlaku winnym w południowo-zachodnich Niemczech na potęgę kwitną migdałowce. Również na południu Europy wiosna przyszła znacznie wcześniej - na Majorce zaczęła się już cztery tygodnie temu.

W wielu miejscach w Polsce wchodzimy właśnie w termiczną wiosnę, kiedy to średnia dobowa temperatura utrzymuje się w przedziale 5-15 stopni Celsjusza. W Warszawie dotychczasowa średnia miesięczna sięgnęła 5,1 st. C, a kolejne cztery dni miesiąca jeszcze podbiją te wartość. Tymczasem średnia temperatura lutego w Warszawie w latach 1971-2000 była ujemna i wynosiła -1.2 st. C, a w ostatnich trzydziestu latach wzrosła do 0 st. C. To oznacza, że łagodna pogoda ostatnich kilku tygodni spowodowała ogromnie duże odchylenie temperatury od normy wieloletniej.

CZYTAJ DALEJ: Takiego lutego najprawdopodobniej jeszcze nie mieliśmy

Rekord ciepła dla lutego wynosi 22,1 st. C i został ustanowiony na posterunku telemetrycznym w Makowie Podhalańskim w roku 2021. W najbliższych dniach rekordu raczej bić nie będziemy, ale spodziewamy się wzrostu temperatury do blisko 18-20 stopni. Jednak badając charakter miesiąca, nie skupiamy się wyłącznie na pojedynczym skoku temperatury, ale na długości fali ciepła. W lutym tzw. ciepłe epizody nie są czymś wyjątkowym, zdarzały się i sto lat temu, jednak w dziejącej się obecnie wielkiej zmianie klimatu ulegają silnemu wydłużeniu w czasie. Nie trwają kilka dni, ale utrzymują się tygodniami. Warto zauważyć również, że w lutym tego roku temperatura na południowym zachodzie Polski, we Wrocławiu czy Zielonej Górze, spadła poniżej zera zaledwie trzy razy.

Naprzemienność napływu mas powietrza raz ciepłych, raz zimnych to norma w polskim klimacie, ale wydłużanie się fali ciepła jest wyjątkowe szczególnie na tle ostatnich pięćdziesięciu lat. Wiemy już z badań klimatologów, że polskie zimy uległy "ociepleniu" o ponad jeden stopień w ciągu stu lat - to dużo. Nazwa "luty", oznaczająca w języku staropolskim "srogi", zaczyna nieco zakrawać na kpinę, coraz częściej bowiem miesiąc ten jest rozchlapany i sztormowy. W pierwszych dekadach XXI wieku wysoka średnia temperatura została odnotowana w Warszawie w roku 2022, 2020, 2016, 2008, 2002, kiedy to średnia minimalna utrzymywała się powyżej lub w pobliżu zera. Taki miesiąc był na ogół pochmurny i deszczowy z niewielką liczbą mroźnych dni.

Ciekawie wygląda zestawienie map średniej temperatury miesięcznej w lutym w Polsce za okres 1971-2000 oraz 1991-2020. Z każdą kolejną dekadą ciepłe masy powietrza znad Atlantyku oraz południowej Europy wdzierają się w ostatnim miesiącu zimy coraz mocniej w głąb kontynentu, skutecznie wypierając surowe zimno z zachodnich i środkowych regionów Polski. 

Jest takie przysłowie "gdy luty ciepły i o wodzie, wiosna późna i o chłodzie", ale i "gdy luty z wiatrami, rychła wiosna przed nami". Choć Polskie Sieci Elektroenergetyczne przekazały, że w sobotę 3 lutego około południa padł rekord produkcji energii z wiatru, to średnie prędkości wiatru w lutym nie odbiegają specjalnie od normy. Na Okęciu w Warszawie średnia prędkość wiatru wyniosła w lutym do tej pory około 14 kilometrów na godzinę, podczas gdy dwa lata temu wyniosła 15 km/h. To oczywiście tylko średnia, ale miesiąc jest jednak ciepły i mokry. Pozostaje pytanie - czy taki sam typ pogody utrzyma się w marcu? Czy wiosna przystopuje z pochodem na wschód i ustąpi na chwilę miejsca zimie?

Warto teraz, przy pięknej i ciepłej aurze, przyjrzeć się drzewom, które swoje wiedzą. Otóż wysoka temperatura jeszcze nie zwiodła większości z nich - to wciąż nie ten kąt padania promieni słonecznych, który uruchamia krążenie soków i budzi konary do życia. Choć wraca światło, długość dnia wciąż nie jest taka jak trzeba. Możliwe, że przyroda zachowuje czujność, bo jedną z głównych cech współczesnej zmiany klimatu jest gwałtowne przechodzenie z cyrkulacji powietrza skrajnie ciepłego do cyrkulacji niosącej napływ mas skrajnie zimnych. Dziś w prognozach na najbliższy tydzień widać przewagę napływu mas powietrza ciepłego. Pierwszego dnia wiosny meteorologicznej, czyli pierwszego marca, temperatura maksymalna może spokojnie wynieść 15-16 stopni na południu Polski. Fala ciepła rozciągać się ma od Morza Egejskiego po Morze Bałtyckie.

Wciąż jednak możliwy jest spływ zimna z północy i wschodu, tym bardziej, że nadarza się ku temu sposobność. W całej tej wiosennej idylli niepokój bowiem budzi prognoza przebudowy pola termicznego nad Arktyką. W pierwszym tygodniu marca wir polarny rozerwany ma zostać na dwa mniejsze, które znad bieguna wypchnie porcja powietrza płynąca znad wyjątkowo ciepłego Pacyfiku. Około 6 marca jedno z centrów wiru zsunąć się ma nad europejską cześć Rosji, co oznacza spłynięcie w ten rejon arktycznego zimna. Drugi słabszy wir przemieści się nad północno-wschodnią Kanadę. Widoczne na wysokości 30 kilometrów nad Rosją ciepło (czerwona plama) oznacza osiadanie zimnych mas i spadek temperatury w warstwie przyziemnej atmosfery. Około 8-9 marca centrum wiru może ulokować się blisko Polski.

Czy wir znad Rosji skieruje w naszą stronę zimno? Na razie w prognozach pola temperatury nie widać silnego ochłodzenia. Około 12 marca rysuje się wręcz w prognozach klin gorąca nad południową i środkową Europą, a prognoza odchylenia średniej temperatury na plus od normy wynieść może nawet 10-12 stopni na wschodzie kraju. Tymczasem nad północną Rosją rozpocząć się ma rozbudowa jęzora zimna w kierunku zachodnim. Czy nas dosięgnie? Tu wszystko jest możliwe, tym bardziej, że Europejskie Centrum Średnioterminowych Prognoz Pogody ECMWF prognozuje po ciepłej pierwszej połowie marca ochłodzenie w drugiej jego połowie. 

Według ECMWF średnia temperatura powietrza w Polsce po 18 marca utrzymać się ma w normie, niewykluczony jest lekki spadek poniżej. Pogoda w całej północnej, zachodniej i środkowej części naszego kontynentu ma zostać "doprowadzona do porządku". Może zrobić się nie tylko chłodniej, ale i opady osłabną bądź zupełnie zanikną. Pod koniec marca sucho i chłodno może być już od Uralu po Pireneje. To oznacza, że jeszcze możemy znaleźć się na granicy wiosny i zimy, a ciepłe masy powietrza mogą chwilowo cofnąć się na zachód. W końcu fale mrozu wiosną, zziębnięte pąki oraz kwiaty w polskich sadach to wciąż norma.

Jeszcze wiele lat upłynie, nim definitywnie zmieni się charakter wiosny w naszym kraju. Na razie jest wciąż bardzo kapryśna, w wieku XXI przeplatana wahaniami temperatury od 20 do -20 stopni. Ale dawniej, w roku 1964, "Bestia ze Wschodu" potrafiła przywlec na Podlasie masy powietrza tak zimne, że temperatura 8 marca spadła aż do -34,7 st. C. Ale to już pieśń przeszłości.