Ig Noble 2021 rozdane. Nagrody za osobliwe prace naukowe: zwalczanie karaluchów, transport nosorożców, badanie bród i gumy do żucia

Nagrody Ig Nobla to traktowane z przymrużeniem oka odpowiedniki Nagród Nobla, które przyznawane są za osobliwe prace naukowe. Odkrycia z nimi związane najpierw śmieszą, a potem skłaniają do myślenia. Niektóre z nich nie mogą lub nie powinny być powtarzane. Zostały wręczone w nocy z czwartku na piątek czasu polskiego. Wydarzenie zorganizował magazyn "Annals of Improbable Research", a mistrzem ceremonii był jego redaktor, Marc Abrahams. Podobnie jak w ubiegłym roku, z powodu pandemii uroczystość miała charakter telekonferencji.

Nagrodę w dziedzinie chemii zdobył międzynarodowy zespół badaczy za pracę polegającą na pomiarze poziomu lotnych związków organicznych (VOCs), wydzielanych przez widzów podczas oglądania filmów w kinie. Celem naukowców było ustalenie, czy te substancje chemiczne korelują z seksem, przemocą i innymi zachowaniami pokazywanymi w filmach. Jak się okazało, poziom izoprenu najlepiej korelował z oddziaływaniem ekranowych treści na widzów, co mogłoby znaleźć praktyczne zastosowanie przy przyznawaniu filmowi kategorii wiekowej. Już wcześniej naukowcy stwierdzili, że pomiar stężenia tego węglowodoru jest łatwy do przeprowadzenia i może być wykorzystywany do badania różnych zjawisk metabolicznych, na przykład zaburzeń gospodarki tłuszczami.

Sporą domieszkę wiedzy z chemii zawiera też praca nagrodzona w dziedzinie entomologii, czyli nauki o owadach, przyznana badaczom z Centrum Ekologii i Kontroli Wektorów Chorób Marynarki Wojennej USA. Ich badania sprzed 40 lat wykazały, że tradycyjne metody walki z insektami - takie jak fumigacja karboksydowa czy użycie pestycydów fosforoorganicznych - były nieskuteczne. W zamian zespół naukowców z US Navy zaproponował "nową metodę kontroli karaluchów na okrętach podwodnych", skuteczną - jak twierdzą badacze - w 98 procentach. Tyle, że użyto w tym celu dichlorfosu - organofosforanu, który został zakazany w Unii Europejskiej w 1998 r. ze względu na toksyczność (później, w roku 2010 wykazano dodatkowo, że dichlorfos sprzyja występowaniu ADHD u dzieci).

W dziedzinie biologii tegoroczną nagrodę otrzymała Susanne Schötz ze szwedzkiego uniwersytetu w Lundzie. Zauważono jej liczne badania, w których analizowała, w jaki sposób koty komunikują się z ludźmi poprzez mruczenie, modulowane tony, miauczenie, jęki, piski, syczenie, warczenie i wycie. Badaczkę zainspirowało jej wcześniejsze odkrycie, że gepard i kot domowy mruczą z tą samą częstotliwością 30 herców.

Pavlo Blavatskyy, profesor ekonomii w Montpellier Business School, nagrodę Ig Nobla otrzymał w dziedzinie ekonomii "za odkrycie, że otyłość polityków może być dobrym wskaźnikiem korupcji w danym kraju". Przy okazji nagrodzony przypomniał, że korupcja polityczna - taka, jak przekupstwo i wymuszenia - może obniżyć wzrost gospodarczy kraju, zwiększyć koszty budowy dróg, zniechęcić do inwestycji zagranicznych i zwiększyć dług publiczny, a także przynieść inne negatywne skutki. Ponieważ bezpośrednie dane dotyczące stanu zdrowia polityków rzadko są dostępne, profesor Blavatskyy analizował komputerowo zdjęcia twarzy 299 polityków z 15 krajów powstałych po rozpadzie ZSRR, uznając ten obszar za szczególnie obiecujący badawczo.

Jak się okazało, tylko 10 badanych polityków miało prawidłowy indeks masy ciała (BMI), a żaden nie cierpiał na niedowagę. Najmniej otyli okazali się przedstawiciele Litwy, Łotwy i Estonii oraz Gruzji, gdzie poziom korupcji jest stosunkowo niski. Autor analiz zastrzegł, iż te ogólne obserwacje nie dowodzą, że każdy otyły polityk jest skorumpowany.

Zatkany nos nie jest zapewne najistotniejszym dziś problemem medycznym. Jednak znalezienie szeroko dostępnej i taniej terapii niedrożności organizatorzy rywalizacji uznali za godne nagrody Ig Nobel w dziedzinie medycyny. Dostali ją naukowcy z Niemiec i Wielkiej Brytanii, którzy wykazali, że "orgazmy seksualne mogą być tak samo skuteczne dla poprawy oddychania przez nos, jak leki zmniejszające przekrwienie". Niestety, orgazm daje w tym zakresie efekt utrzymujący się tylko około godziny.

Nagrodę w dziedzinie ekologii zdobył zespół Manuela Porcara z Uniwersytetu w Walencji, który analizował znalezione na ulicy kawałki przeżutej gumy do żucia. Dzięki analizie genetycznej udało się w kawałkach gumy zidentyfikować różne szczepy bakterii i ustalić, jak ich poziom zmienia się z czasem. Materiał do badań zebrano we Francji, Grecji, Hiszpanii, Turcji i Singapurze (mimo tego, że za import, sprzedaż i żucie gumy w Singapurze grożą wysokie kary finansowe). Również naukowcy żuli gumę i wystawiali próbki na działanie warunków ulicznych. Jak się okazało, z czasem bakterie żyjące w ludzkich ustach ustępują miejsca bakteriom typowym dla otoczenia. Wyniki - twierdzą badacze - mogą mieć znaczenie zarówno w śledztwach, jak i przy poszukiwaniu organizmów rozkładających odpady.

Coraz więcej uwagi naukowcy poświęcają wyjątkowo ekologicznej metodzie przemieszczania się, jaką jest chodzenie pieszo. Tegoroczna nagroda w dziedzinie fizyki trafiła do badaczy, którzy przeprowadzili eksperymenty, aby dowiedzieć się, dlaczego piesi nie zderzają się nieustannie z innymi przechodniami. Czujniki umieszczone na trzech stacjach kolejowych zarejestrowały ruchy ponad pięciu milionów osób. Jednocześnie nagrodą w dziedzinie kinetyki uhonorowano eksperymenty mające wyjaśnić, dlaczego piesi czasami jednak wpadają na siebie. W przypadku eksperymentów z udziałem studentów najczęstszą przyczyną kolizji były rozmowy przez telefony komórkowe.

W dziedzinie transportu za najbardziej godne Ig Nobla uznano eksperymenty zespołu Robina W. Radcliffe'a z Cornell University - dzięki którym wiadomo, że po podaniu zwierzęciu środka nasennego, nosorożca transportowanego drogą powietrzną najbezpieczniej jest zawiesić pod helikopterem do góry nogami. Przewóz zagrożonych wyginięciem nosorożców czarnych w inne lokalizacje ma zapobiec kojarzeniu się blisko spokrewnionych osobników, a kiepskie afrykańskie drogi utrudniają transport ciężarówką.

Pokojowa nagroda Ig Nobla trafiła tez do zespołu Davida Carriera z University of Utah za przetestowanie hipotezy, że ludzie wyewoluowali brody, aby chronić się przed ciosami w twarz. Jak wykazały eksperymenty z kośćmi pokrytymi ogoloną lub owłosioną skórą owcy, broda faktycznie daje wrażliwym obszarom twarzy pewną ochronę przed uderzeniami, absorbując o około 30 proc. więcej energii, niż goła skóra.