Ruzi Nazar w czasie II wojny światowej współpracował z hitlerowskimi Niemcami
Źródło: domena publiczna

Ruzi Nazar, nazywany przez tureckie media "prawdopodobnie ostatnim szpiegiem i żołnierzem Zimnej Wojny", przez całe życie walczył z system radzieckim i jego dominacją w Azji Środkowej. Zmarł w Turcji 30 kwietnia w wieku 98 lat. Radio Wolna Europa przypomniało jego iście filmową biografię. Filmową tym bardziej, że na kanwie jednej z akcji, w których uczestniczył, powstał oscarowy film "Operacja Argo".

Ruzi Nazar był z pochodzenia Uzbekiem i przez większość swojego życia pozostawał w cieniu, ponieważ był poszukiwany przez radzieckie służby specjalne.

Zemsta za brata

Urodził się w 1917 roku w mieście Margilan (obecnie Uzbekistan), gdy w Rosji szalała już bolszewicka rewolucja. Gdy miał 10 lat, jego starszy brat Jołdasz Kari został stracony przez Sowietów za rzekomą współpracę z uzbeckim ruchem oporu.

Tuż po wybuchu wojny z Niemcami został wcielony do armii radzieckiej (co najprawdopodobniej uratowało mu życie) i wysłany na Ukrainę. Tam został ranny, a zaopiekowała się nim ukraińska rodzina, która leczyła go i ukrywała. Niemcy go jednak znaleźli i, znając jego antyradzieckie poglądy, zaproponowali mu współpracę.

Legion Turkiestański

Nazar "pomógł nazistowskim Niemcom stworzyć kolaborancki Legion Turkiestański, złożony z byłych żołnierzy Armii Czerwonej. Jego celem była pomoc Azji Środkowej w obaleniu sowieckich panów. Nazar dostrzegł wspólny - przynajmniej chwilowo - cel z nazistowskimi Niemcami w walce przeciwko siłom Związku Radzieckiego. Później odrzucał oskarżenia o bycie nazistą" - pisze Radio Wolna Europa.

W ostatnich dniach wojny ukrył się, by nie zostać wysłanym przez aliantów do ZSRR.

Spotkania z nacjonalistami

Niedługo później ujawnił się w niemieckim mieście Rosenheim, kontrolowanym przez siły amerykańskie, ożenił się i osiadł w Niemczech.

Przez kolejne pięć lat wraz z nacjonalistami z Azji Środkowej pracował nad planami uwolnienia krajów azjatyckich spod panowania ZSRR. Spotykał się też z ukraińskimi nacjonalistami m.in. ze Stepanem Banderą.

Agent CIA

W czasach Zimnej Wojny, od 1951 roku, pracował dla rządu amerykańskiego i CIA w wydziale Azji Środkowej. Był też zaangażowany w powstanie Radia Wolna Europa i Radia Swoboda, które nadawały na kraje Europy Centralnej i republiki Związku Radzieckiego.

Wspominając Nazara, 2 maja turecka gazeta "Hurriyet Daily News" opublikowała historię jednej z akcji zagranicznych, w której miał uczestniczyć. W 1954 roku dwaj pielgrzymi podróżujący autokarem z 21 radzieckimi muzułmanami do Mekki oskarżyli ich o to, że nie są prawdziwymi muzułmanami, a sługami Moskwy. Później w Mekce rozwieszali plakaty antyradzieckie i rzucali pomidorami w muzułmanów z ZSRR.

Jednym z tych pielgrzymów był Ruzi Nazar działający na polecenie CIA.

Operacja Argo

Od 1959 roku Nazar pracował w ambasadzie amerykańskiej w Ankarze. W roku 1971 powrócił do Waszyngtonu, ale nie był to koniec jego przygód.

W 1979 roku pojechał do Iranu, udając niemiecko-afgańskiego sprzedawcę dywanów. Jego celem było udzielenie pomocy Amerykanom uwięzionym w ambasadzie amerykańskiej przez studentów popierających rewolucję islamską. Nazar wziął udział w tzw. Operacji Argo, w której wyniku udało się uwolnić sześcioro Amerykanów. Film pt. "Operacja Argo", który opowiada o tych wydarzeniach został uhonorowany Oscarem w 2012 roku.

Wrócił do Uzbekistanu

W latach 80. XX wieku Nazar działał dalej. Pomagał organizować ruch oporu w Afganistanie po wkroczeniu Armii Radzieckiej i tworzyć grupy zbrojne, które później przekształciły się w ruch mudżaheddinów.

Pomógł też uwolnić etnicznych Uzbeków, obywateli ZSRR, więzionych w Afganistanie.

W maju 1992 roku odwiedził Uzbekistan, który odzyskał niepodległość po upadku Związku Radzieckiego.

Wtedy też został powitany przez prezydenta Uzbekistanu Islama Karimowa i spotkał się z członkami swojej rodziny w Margilanie.

Śmierć w Turcji

Ostatnie lata życia Nazar spędził w Turcji, w mieście Side nad Morzem Śródziemnym.

Turecka gazeta "Hurriyet Daily News" nazwała Ruziego Nazara "prawdopodobnie ostatnim żołnierzem i szpiegiem Zimnej Wojny".

Jego córka, Sylvia Nazar, jest popularną w Stanach Zjednoczonych pisarką, autorką zekranizowanej książki "Piękny umysł". Film zdobył Oscara w 2001 roku.