Jak wojna wpływa na psychikę ciężarnych i młodych matek w Ukrainie? Wyniki badań

Wyniki współpracy zostały opublikowane w hiszpańskim periodyku "Clínica y Salud". W jej ramach zespół ośmiu naukowczyń z trzech uniwersytetów przeanalizował zbiór 74 prac naukowych, dotyczących wpływu wojny na psychikę kobiet w okresie okołoporodowym. Autorki pracy naukowej wskazują na problemy psychiczne, z jakimi zmagają się uchodźczynie wojenne w okresie okołoporodowym. W jej treści tłumaczą również, w jaki sposób doświadczenia matek odbijają się na zdrowiu i psychice dzieci.

- Niezależnie od tego, o jakim konflikcie zbrojnym mówimy, sytuacja przymusowej migracji związanej z wojną najczęściej dotyczy kobiet i dzieci - podkreśla współautorka pracy dr Magdalena Chrzan-Dętkoś. - Doświadczenie konfliktu zbrojnego jest trudne dla wszystkich, ale zarówno z badań, jak i z praktyki klinicznej wynika, że szczególnie wrażliwe są osoby będące w dwóch etapach życia. Mowa o okresie dorastania i o okresie okołoporodowym, który obejmuje zarówno ciążę, narodziny, jak i pierwsze 12 miesięcy po porodzie.

Wywołana wojną migracja nie zawsze musi oznaczać wyjazd z kraju - część ciężarnych decyduje się na przeprowadzkę w bezpieczniejsze rejony Ukrainy. Zapytana o ich sytuację dr Alyona Vavilova - jedna ze współautorek pracy - wskazuje na braki w dostawach elektryczności i ogrzewania oraz na utrudniony dostęp do opieki medycznej. - Kobiety nie mogą zaplanować swojego życia. Potrzebują pomocy w zbudowaniu poczucia bezpieczeństwa, potrzebują doradztwa i wsparcia emocjonalnego - podkreśla dr Vavilova.

Ekspertka opisuje także, jak wygląda na miejscu udzielanie pomocy psychologicznej i codzienna praca: - Gdy podczas wizyty rozbrzmiewają syreny alarmowe, musimy przenieść się do schronu. Jeśli mamy możliwość, kontynuujemy tam rozmowę, jednak bardzo często miejsca te są zatłoczone i nie zapewniają odpowiednich warunków. W takich przypadkach przekładamy konsultację na później i skupiamy się na tym, jak taka osoba czuje się w obecnej sytuacji. W Ukrainie takie warunki są normą.

- Jak pracować z osobą, która ma PTSD, gdy cały czas występuje stan zagrożenia, gdy co chwila słychać alarm? - pyta retorycznie dr Chrzan-Dętkoś, zapytana o swoje obserwacje na temat warunków pracy ukraińskich psychologów.

Szacuje się, że w normalnych warunkach okołoporodowe zaburzenia psychiczne występują u około 12-20 proc. kobiet. W przypadku matek, które doświadczyły wojny i związanej z nią przymusowej migracji, szacunki te osiągają zdecydowanie wyższe wartości. Depresję poporodową stwierdza się u nich półtora, dwa razy częściej, a odnotowywany wskaźnik osobistych zaburzeń lękowych przewyższa wskaźnik grupy kontrolnej ponad dwukrotnie. - Naturalne jest, że w sytuacji wojny, kiedy uciekamy i zmieniamy w swoim życiu wszystko, możemy mieć wyższy poziom lęku i przeżywać depresję w reakcji na utratę tego, co mieliśmy wcześniej - zaznacza psycholog Magdalena Chrzan-Dętkoś. 

Alyona Vavilova, asystent naukowa na Uniwersytecie im. Tarasa Szewczenki w Kijowie, podkreśla: - Podczas konfliktów zbrojnych kobiety w okresie ciąży wykazują wysoki poziom zaburzeń lękowych. Z kolei po urodzeniu są bardziej narażone na rozwinięcie depresji poporodowej. Niemożność rozwiązania problemów spowodowanych wojną wywołuje u nich ogólne zmęczenie.

Oprócz depresji poporodowej, zaburzeń lękowych i ogólnego zmęczenia uchodźczynie w okresie okołoporodowym narażone są także na rozwój innych poważnych zaburzeń, takich jak zespół stresu pourazowego (PTSD). Podczas jednego z przeanalizowanych przez naukowczynie badań PTSD stwierdzono u aż 34,8 proc. procent ciężarnych, zmuszonych do przesiedlenia wewnątrz Ukrainy po rozpoczęciu działań zbrojnych w 2014 roku. 

Jak podkreślają autorki pracy naukowej, doświadczane przez matkę problemy psychiczne mogą wpływać na zdrowie dziecka - zarówno fizyczne, jak i psychiczne. - Z jednej strony przyczyniają się one do licznych komplikacji okołoporodowych, takich jak choćby przedwczesne rozwiązanie czy konieczność wykonania nagłego cesarskiego cięcia. Z drugiej zaś strony stres matki wpływa na rozmaite złożone procesy neurohormonalne, co później może oddziaływać na dziecko - komentuje dr Magdalena Chrzan-Dętkoś. Potencjalne powikłania szczególnie często występują w zakresie rozwoju psychomotorycznego i językowego niemowląt.

Naukowczynie z uniwersytetów w Gdańsku, Kijowie i Madrycie opisały w swojej pracy szereg rozwiązań instytucjonalnych, które mogą przyczynić się do poprawy stanu psychicznego lub też zminimalizowania ryzyka wystąpienia problemów natury psychicznej u kobiet dotkniętych wojną i zmuszonych do migracji. Mowa o ułatwieniu dostępu do opieki medycznej w państwie przyjmującym, szerzeniu informacji na temat praktyki okołoporodowej, zapewnieniu jasnej i efektywnej komunikacji w placówkach medycznych, działalności nakierowanej na przezwyciężanie osobistych i kulturowych barier, a także zapobieganiu izolacji społecznej. Badaczki podkreśliły również wagę wykonywania badań zdrowia psychicznego w ojczystym języku uchodźczyń.

Wśród rozwiązań, mających na celu poprawę kondycji psychicznej matek z Ukrainy, naukowczynie wymieniły też ułatwienie karmienia piersią i kontaktu skóra do skóry. - Oczywiście chciałabym podkreślić, że sposób karmienia jest wyborem matki. Jeśli jednak jej decyzją jest to, żeby karmić piersią, które wcale nie jest łatwe, to zapewnienie jej wsparcia będzie niezwykle ważne. Zachodzący wówczas kontakt skóra do skóry może wpływać pozytywnie pod kątem poziomu oksytocyny w organizmie i na matkę, i na dziecko - tłumaczy psycholog z Uniwersytetu Gdańskiego.

Zapytana o możliwości indywidualnej pomocy uchodźczyniom, dr Magdalena Chrzan-Dętkoś wskazuje przede wszystkim na ułatwienie takim osobom włączenia się do jakiejś formy wspólnoty. Ma to na celu przezwyciężenie doskwierającego im poczucia samotności, odizolowania. - Przekazywanie informacji komuś, kto może tego potrzebować, również może być dużym wsparciem - wymienia dalej psycholog. Jak podkreśla, "w sytuacji, gdy zagrożone są podstawowe potrzeby, osoby te mogą czasowo utracić zdolność do samoopieki, rozeznania, dbania o swój komfort czy szukania informacji". - Dlatego też tak pozornie prozaiczne czynności, jak przesłanie im informacji czy pomoc w ich wyszukaniu, mogą okazać się nieocenione. 

Przetłumaczone na język ukraiński informacje na temat standardów opieki okołoporodowej w Polsce, zaleceń covidowych, zalecanej zawartości torby porodowej i sposobu wypełniania planu porodowego można znaleźć na stronie internetowej fundacji Rodzić po Ludzku. Bezpłatną pomoc laktacyjną i medyczną oferuje Polskie Towarzystwo Konsultantów i Doradców Laktacyjnych. Opis depresji poporodowej oraz testy kontrolne w języku ukraińskim dostępne są na stronie projektu Przystanek Mama. Grup wsparcia oraz innych form socjalizacji warto szukać na oficjalnych stronach miejscowości. Często tworzone są one także w ramach lokalnych inicjatyw społecznych.  

W listopadzie, tuż po opublikowaniu pracy, naukowczynie z uniwersytetów w Gdańsku, Kijowie i Madrycie rozpoczęły kolejną fazę badania. Obecnie koncentrują się na zbieraniu danych na temat zdrowia psychicznego matek i ciężarnych uchodźczyń za pomocą internetowej ankiety. Z jej pomocą chcą sprawdzić, na ile wcześniejsze ustalenia innych naukowców korelują z obecną sytuacją kobiet z Ukrainy.  - To niezwykle interesujące móc poznawać ich (uchodźczyń - red.) potrzeby, móc z nimi rozmawiać. Próbujemy zrozumieć, jak wojna wpływa na obserwowany u nich poziom lęku i depresji. Staramy się także dowiedzieć, w jaki sposób możemy im pomóc przy rozwiązywaniu najróżniejszych problemów, wywołanych wojną - komentuje dr Alyona Vavilova.

ZOBACZ TEŻ: Światowy Dzień Zdrowia Psychicznego. Gdzie szukać pomocy w trudnych emocjonalnie sytuacjach?