W Kościele wschodnim wigilia Bożego Narodzenia, w katolickim uroczystość Objawienia Pańskiego

Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny (PAKP) kalendarza juliańskiego używa do ustalania dat większości świąt religijnych, w tym właśnie Bożego Narodzenia. Według danych polskiej Cerkwi ten kalendarz stosuje ponad 90 procent parafii prawosławnych w kraju, zwłaszcza we wschodniej części Polski, w tym w województwie podlaskim, gdzie są największe w kraju skupiska wiernych prawosławnych.

Boże Narodzenie w tym samym czasie co katolicy obchodzą tylko nieliczne parafie cerkiewne w kraju, przeważnie w centralnej i zachodniej Polsce.

Duchowni prawosławni zwracają uwagę, że kalendarz juliański jest o wiele starszy od gregoriańskiego, obecnie powszechnego, i był używany w pierwszych wiekach chrześcijaństwa. Do roku 1582 termin świąt był wspólny, dopiero reforma papieża Grzegorza XIII, czyli zmiana stylu juliańskiego, którym posługuje się w roku liturgicznym Cerkiew, na styl gregoriański, wprowadziła różnicę. Stałe święta cerkiewne według kalendarza juliańskiego wypadają obecnie trzynaście dni później niż u katolików.

Boże Narodzenie w Kościele wschodnim poprzedza 40-dniowy post - czas duchowego przygotowania. Wielu wiernych rezygnuje w tym czasie z posiłków mięsnych, a nawet nabiału, utrzymując surowy post zwłaszcza w ostatnim przedświątecznym tygodniu. Bezwzględny post obowiązuje w wigilię.

W czasie postnej kolacji (w klasztorach nie podaje się nawet ryb), jedynego posiłku tego dnia, wierni dzielą się prosforą - pszennym chlebem używanym w Cerkwi do konsekracji i komunii, który jest odpowiednikiem opłatka w Kościele katolickim. Wielu prawosławnych zasiądzie do wigilii po wieczornym nabożeństwie, inni udadzą się do cerkwi na nocne uroczystości. W związku z pandemią, odbywać się one będą z zachowaniem obostrzeń sanitarnych.

Dokładnych danych co do liczby prawosławnych w Polsce nie ma. Hierarchowie polskiej Cerkwi szacują, że wiernych jest około 450-500 tysięcy. W ostatnim spisie powszechnym przynależność do Kościoła prawosławnego w Polsce zadeklarowało 156 tysięcy osób. Przez duchownych dane te są jednak uznawane za niemiarodajne.

33 tysiące osób zadeklarowało w tym spisie przynależność do Kościoła greckokatolickiego w Polsce. Mieszkają one między innymi w województwach: podkarpackim, małopolskim, warmińsko-mazurskim, zachodniopomorskim, lubuskim i dolnośląskim. W latach 40. ubiegłego wieku Kościół greckokatolicki został w Polsce zdelegalizowany przez władze komunistyczne; reaktywowano go na początku lat 90.

W Kościele katolickim 6 stycznia to uroczystość Objawienia Pańskiego, w polskiej tradycji nazywana świętem Trzech Króli. - Tego dnia w Kościele katolickim skupiamy się na tajemnicy objawienia Boga - Jezusa Chrystusa - światu pogańskiemu, a więc wszystkim ludom i narodom ziemi, których reprezentują trzej magowie, mędrcy ze Wschodu - wyjaśniał historyk wczesnego chrześcijaństwa ksiądz profesor Józef Naumowicz.

Uroczystość Objawienia Pańskiego należy do pierwszych świąt, które wskazał Kościół. Na Wschodzie jej ślady spotykamy już w III wieku. Na Zachodzie uroczystość Objawienia Pańskiego datuje się od końca IV wieku (oddzielnie od Bożego Narodzenia). Później wydzielono też święto Chrztu Pańskiego na niedzielę po 6 stycznia, a wspomnienie cudu w Kanie na drugą niedzielę. W ikonografii od czasów wczesnochrześcijańskich trzej królowie przedstawiani są jako ludzie Wschodu w barwnych, perskich szatach. W X wieku otrzymują korony. Z czasem w malarstwie i rzeźbie rozwijają się różne typy ikonograficzne mędrców. Św. Mateusz Ewangelista nie podaje liczby magów. "Malowidła w katakumbach rzymskich z wieku II i III pokazują ich dwóch, czterech lub sześciu. U Syryjczyków i Ormian występuje ich nawet dwunastu. Przeważa jednak w tradycji Kościoła stanowczo liczba trzy ze względu na opis, że złożyli trzy dary. Tę liczbę np. spotykamy w mozaice w bazylice św. Apolinarego w Rawennie z wieku VI. Także Orygenes podaje tę liczbę, jako pierwszy wśród pisarzy chrześcijańskich" – wyjaśnia liturgia godzin (brewiarz). Imiona trzech magów: Kacper, Melchior i Baltazar pojawiły się dopiero od wieku VIII, ale nie są one niczym potwierdzone. Zgodnie z tradycją Kacper przedstawiany jest najczęściej jako ofiarujący mirrę Afrykańczyk, Melchior - jako dający złoto Europejczyk, a Baltazar - jako król azjatycki przynoszący do żłóbka kadzidło.

Od 2011 roku 6 stycznia to święto państwowe i dzień wolny od pracy. W wielu miastach w kraju uroczystość Objawienia Pańskiego świętowana jest w formie orszaku trzech królów - barwnego pochodu, w czasie które przedstawiane są sceny biblijne, a wierni dają wyraz wiary i przywiązania do życia zgodnego chrześcijańskimi wartościami.

W tym roku z powodu pandemii zamiast jednego dużego orszaku w miastach będzie wiele miniorszaków, spacerów orszakowych czy orszaków kolędowych.

W stolicy orszak odbędzie się w formie symbolicznej. Nie będzie sceny, rozdania koron i śpiewników. Orszak rozpocznie kardynał Kazimierz Nycz modlitwą Anioł Pański na pustym placu Zamkowym. Następnie trzej królowie wsiądą do królewskiego pojazdu i wyruszą w stronę placu Piłsudskiego, aby pokłonić się Jezusowi w symbolicznej szopce.