Prawa dziecka – nie może być dyskryminowane, ma prawo do rozwoju, a jego dobro stoi na pierwszym miejscu

● Według międzynarodowej Konwencji o Prawach Dziecka dziecko nie może być dyskryminowane, ma prawo do rozwoju, a jego dobro powinno być stawiane na pierwszym miejscu. ● RPD w Polsce interweniuje w sprawach dotyczących dzieci, gdy wcześniejsze procedury okazały się nieskuteczne. ● Prawa i obowiązki wobec dziecka mają rodzice. Może zostać jednak orzeczone przez sąd ograniczenie praw rodzicielskich, jeżeli dziecku dzieje się krzywda.

Pierwszą Deklarację Praw Dziecka przyjęła w 1924 roku Liga Narodów. O tym, że dzieciństwo wymaga odpowiedniej opieki, stanowiła też Powszechna Deklaracja Praw Człowieka, przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne ONZ w 1948 roku. W tym samym roku Narody Zjednoczone przyjęły drugą Deklarację Praw Dziecka, a 10 lat później – po uszczegółowieniu – powstała trzecia.

Jednak deklaracje nie zobowiązują państw do przestrzegania ich zapisów. Dlatego rząd Polski zainicjował opracowanie konwencji praw dziecka, a w 1979 roku Komitet Praw Człowieka powołał grupę roboczą mającą ocenić i rozwinąć propozycję Polaków.

W 1989 roku Konwencja o Prawach Dziecka została przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne, a we wrześniu 1990 roku dokument wszedł w życie. Obowiązuje te kraje, które go zaakceptowały. Polska ratyfikowała KPD w 1991 roku. Zgłosiła zastrzeżenia między innymi do zapisów dotyczących praw dziecka przysposobionego do poznania rodziców naturalnych oraz stanowiących o granicy wieku, od której dopuszczalne jest powoływanie do służby wojskowej.

W myśl konwencji dziecko „[...] oznacza każdą istotę ludzką w wieku poniżej 18 lat, chyba że zgodnie z prawem odnoszącym się do dziecka uzyska ono wcześniej pełnoletność”. Państwa, które ratyfikowały dokument, uznały, że dziecko ma niezbywalne prawo do życia.

Konwencja opiera się na czterech podstawowych zasadach. Dziecko nie może być dyskryminowane ze względu na rasę, kolor skóry, płeć, język, religię, pochodzenie narodowościowe, etniczne czy społeczne. Przewiduje prawo dziecka do rozwoju fizycznego, społecznego, duchowego i psychologicznego. Do tego dobro dziecka należy stawiać na pierwszym miejscu. Powinno mieć też zapewnione uczestnictwo w decyzjach dotyczących jego życia.

Konwencja zawiera też katalog praw dziecka:

● osobiste, między innymi do tożsamości, prywatności, rozwoju, wychowania w rodzinie i informacji o swoich prawach; ● polityczne, między innymi do  wyrażania własnych poglądów, zrzeszania się i uczestnictwa w pokojowych zgromadzeniach; ● socjalne, między innymi do godnych warunków życia i odpowiedniego poziomu życia, opieki zdrowotnej, odpoczynku; ● ekonomiczne, między innymi do nauki, uczestniczenia w życiu kulturalnym i artystycznym  czy wakacyjnego zarobku.

W początkach XX wieku w Polsce działały osoby, które miały duży wpływ na promowanie praw dziecka. To między innymi działacz społeczny Janusz Korczak, który był zwolennikiem emancypacji dzieci, a także Ludwik Rajchman – pomysłodawca założenia Funduszu Narodów Zjednoczonych na Rzecz Dzieci (UNICEF).

Później Polska zainicjowała powstanie Konwencji o Prawach Dziecka. Prawa dziecka zawarte są też w Konstytucji RP z 1997 roku. ”Rzeczpospolita Polska zapewnia ochronę praw dziecka. Każdy ma prawo żądać od organów władzy publicznej ochrony dziecka przed przemocą, okrucieństwem, wyzyskiem i demoralizacją” – stanowi art. 72 ustawy zasadniczej. Według  Konstytucji dziecko pozbawione opieki rodzicielskiej ma też prawo do pomocy ze strony władz. A w toku ustalania praw dziecka organy władzy publicznej oraz osoby za nie odpowiedzialne muszą w miarę możliwości uwzględniać jego zdanie.

Z kolei obowiązki dziecka zawarte są w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym. Dziecko powinno być posłuszne rodzicom, a pozostając na ich utrzymaniu i mieszkając u nich, ma pomagać we wspólnym gospodarstwie. Dziecko, które ma dochody z własnej pracy, powinno przyczyniać się do pokrywania kosztów utrzymania rodziny, jeżeli mieszka u rodziców.

Konstytucja mówi też o Rzeczniku Praw Dziecka, a jego kompetencje i sposób powoływania określa ustawa z 2000 roku. Według przepisów stoi on na straży praw do życia i ochrony zdrowia, wychowania w rodzinie, godziwych warunków socjalnych i nauki.

RPD wraz z podległym mu biurem zajmuje się przypadkami indywidualnymi i interweniuje, gdy dotychczasowe procedury okazały się nieskuteczne. RPD może zwrócić się do Sejmu, prezydenta, sądów, samorządów czy instytucji rządowych i organizacji pozarządowych o złożenie wyjaśnień, udzielenie informacji, a także udostępnienie akt i dokumentów, w tym zawierających dane osobowe. Może też wystąpić z inicjatywą ustawodawczą lub wnioskować o zmianę innych aktów prawnych. RPD musi coroczne przedstawić parlamentowi informacje o swoich działaniach.

Rzecznik powoływany jest uchwałą Sejmu, którą musi zatwierdzić Senat. Kandydata może zgłosić marszałek Sejmu, marszałek Senatu, co najmniej 35 posłów lub minimum 15 senatorów. Kadencja RPD trwa 5 lat (ta sama osoba może sprawować maksymalnie dwie). Kto jest Rzecznikiem Praw Dziecka? W grudniu 2018 roku został nim wybrany Mikołaj Pawlak, wcześniej to stanowisko piastowali Marek Michalak, Ewa Sowińska, Paweł Jaros i Marek Piechowiak.

Według Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego dziecko pozostaje aż do pełnoletności pod władzą rodzicielską. To oznacza obowiązek i prawo rodziców do opiekowania się nim oraz jego majątkiem, a także do wychowania go z poszanowaniem godności i praw. Jeżeli jednak  wymaga tego dobro dziecka, sąd może orzec o ograniczeniu praw rodzicielskich, a nawet o pozbawieniu władzy rodzicielskiej jednego lub obojga rodziców.

Jak wygląda sprawa o ograniczenie lub odebranie praw rodzicielskich? Każdy, kto ma wiedzę o tym, że dziecko jest krzywdzone lub sprawowana nad nim opieka jest niewłaściwa, jest zobowiązany do złożenia wniosku do sądu rejonowego. Z drugiej strony taką sprawę może również wszcząć sąd z urzędu po uzyskaniu informacji o łamaniu prawa.

Następnie podczas rozprawy przedstawiane są między innymi dowody. Żeby udowodnić znęcanie się psychiczne czy fizyczne nad dzieckiem potrzebne są chociażby opinie psychologa, zdjęcia, nagrania wideo czy audio, zeznania świadków lub zaświadczenia lekarskie.

Rodzicom, opiekunom i rodzicom zastępczym wychowującym dziecko przysługuje ulga prorodzinna. Tak zwany zwrot podatku na dziecko jest stosowany pod warunkiem faktycznego wykonywania władzy rodzicielskiej nad małoletnim. Samo jej posiadanie, utrzymywanie sporadycznych kontaktów z dzieckiem i płacenie alimentów nie wystarcza do zastosowania ulgi. Przysługuje ona na każde dziecko, które nie ukończyło 18 lat i na niepełnosprawne, które otrzymuje zasiłek pielęgnacyjny lub rentę socjalną. Ale także na dziecko do 25. roku życia, które się uczy, a jego dochody i przychody uzyskane w ramach ulgi dla młodych nie przekraczają 3 089 zł.

Ulga na pierwsze i drugie dziecko wynosi po 92,67 zł miesięcznie. Na trzecie 166,67 zł miesięcznie, a na czwarte i każde kolejne 225 zł miesięcznie. Odlicza się ją w corocznym zeznaniu podatkowym. Są jednak warunki uzyskania ulgi. Jeżeli posiada się jedno dziecko i wychowuje się je samotnie, nie można zarabiać rocznie więcej niż 112 tys. zł. Dla osób, które są małżeństwem przez cały rok i mają jedno dziecko, ustalono limit łączny zarobków również na kwotę 112 tysięcy zł. A jeśli ma się jedno dziecko i nie jest się w związku małżeńskim, nie można zarabiać łącznie więcej niż 56 tys. złotych. Ograniczeń dochodu nie ma, gdy ma się więcej niż jedno dziecko.

W Polsce w 2016 roku wprowadzono program Rodzina 500 plus, który stanowi pomoc finansową dla rodzin z dziećmi i ma na celu częściowe pokrywanie wydatków związanych z wychowywaniem dzieci.

Akt prawny: Konwencja o Prawach Dziecka z 20 listopada 1989 roku, Konstytucja RP z 2 kwietnia 1997 roku, Ustawa o Rzeczniku Praw Dziecka z 6 stycznia 2000 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy z 25 lutego 1964 r.