W czwartek weszły w życie przepisy ustawy o Instytucie Pamięci Narodowej, które wprowadzają karę więzienia za przypisywanie narodowi lub państwu polskiemu odpowiedzialności za zbrodnie popełnione przez nazistowskie Niemcy. Nowela ustawy wywołała krytykę m.in. ze strony Izraela. W środę po południu zespół pod przewodnictwem wiceszefa MSZ Bartosza Cichockiego udał się do Jerozolimy, gdzie w czwartek spotka się ze swoim odpowiednikiem w celu podjęcia dialogu.
Prezydent, uzasadniając swoją decyzję, mówił, że "trzeba chronić dobre imię Polski i Polaków, to kwestia także naszej wrażliwości", do której - jak podkreślił - mamy prawo.
Dodał, że zdecydował się skierować nowelę o IPN do Trybunału, ponieważ jest dla niego niezwykle ważna także ta wrażliwość, "która powoduje te głosy sprzeciwu, ta, która wywołuje te obawy o to, że nie będzie można głosić prawdy, o to, że będzie zamykanie ust tym, którzy ocaleli".
Wniosek do TK prezydent skierował 14 lutego. Jak wskazał w uzasadnieniu, przepisy powinny być formułowane w sposób poprawny, precyzyjny i jasny.
Podkreślił, że każdy obywatel powinien być w stanie zrekonstruować zasadnicze znamiona czynu zabronionego, a nie być "w stanie niepewności co do tego, czy pewne zachowanie stanowi czyn zabroniony". Dodał też, że przepisy karne nie mogą zagrażać świadectwu prawdy o Holokauście.
Wniosek prezydenta dotyczy głównie przepisu, który wprowadza karę do 3 lat więzienia za przypisywanie polskiemu narodowi lub państwu polskiemu odpowiedzialności za zbrodnie popełnione m.in. przez III Rzeszę Niemiecką. Prezydent zarzucił niezgodność tego przepisu między innymi z artykułem 2 konstytucji (mówiącym o tym, że Polska jest między innymi demokratycznym państwem prawnym) i artykułem 54 konstytucji (głosi on, że "każdemu zapewnia się wolność wyrażania swoich poglądów oraz pozyskiwania i rozpowszechniania informacji").
"Stosowanie regulacji prawnej przewidującej odpowiedzialność karną za przypisywanie Narodowi Polskiemu lub Państwu Polskiemu popełnionych zbrodni nie może zagrażać świadectwu prawdy o Holokauście oraz swobodzie wypowiedzi gwarantowanej przez Konstytucję, także wówczas, gdy wypowiedzi te są kontrowersyjne" - podkreślił Andrzej Duda we wniosku do TK.
"Niedookreślone" sformułowania dotyczące Ukraińców
Prezydent zaskarżył także przepisy noweli w części obejmującej wyrazy "ukraińskich nacjonalistów" oraz wyrazy "i Małopolski Wschodniej", wskazując że pojęcia te są "niedookreślone".
Chodzi o to, że w ustawie o IPN znalazły się przepisy, które mają umożliwić wszczynanie postępowań karnych za zaprzeczanie zbrodniom ukraińskich nacjonalistów (także zbrodniom tych ukraińskich formacji, które kolaborowały z III Rzeszą Niemiecką).
Zapisano, że tymi zbrodniami są "czyny popełnione przez ukraińskich nacjonalistów w latach 1925-1950, polegające na stosowaniu przemocy, terroru lub innych form naruszania praw człowieka wobec jednostek lub grup ludności".
Dodano również, że taką zbrodnią ukraińskich nacjonalistów było między innymi ludobójstwo na obywatelach II RP na Wołyniu i w Małopolsce Wschodniej.
- Pewne sformułowania dla strony ukraińskiej są zbyt ogólne, nieprecyzyjne i obawiają się tego, że mogą później posłużyć do penalizowania niektórych działań ukraińskich - mówił w lutym szef MSZ Jacek Czaputowicz.
- Znowelizowana ustawa o Instytucie Pamięci Narodowej ma chronić państwo polskie i naród jako całość przed kłamliwymi oskarżeniami o udział w niemieckich zbrodniach, a nie służyć zacieraniu odpowiedzialności pojedynczych osób lub grup. Nie będzie kar dla świadków historii, naukowców czy dziennikarzy za przywoływanie bolesnych faktów z naszej historii – tłumaczył w wywiadzie dla Polskiej Agencji Prasowej minister sprawiedliwości, prokurator generalny Zbigniew Ziobro.
Co zakłada znowelizowana ustawa?
Zmiany w ustawie o IPN - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu przygotowało Ministerstwo Sprawiedliwości. Część przepisów dotyczących między innymi zbrodni ukraińskich nacjonalistów zaproponowali posłowie Kukiz'15. Dyskusja w Sejmie nad projektem rozpoczęła się w październiku 2016 r., jednak na jakiś czas projekt odłożono.
Nowelizacja wprowadza do ustawy o IPN art. 55a, który stanowi, że każdy kto publicznie i wbrew faktom przypisuje polskiemu narodowi lub państwu polskiemu odpowiedzialność lub współodpowiedzialność za zbrodnie popełnione przez III Rzeszę Niemiecką lub inne zbrodnie przeciwko ludzkości, pokojowi i zbrodnie wojenne - będzie podlegał karze grzywny lub pozbawienia wolności do lat trzech.
Taka sama kara grozi za "rażące pomniejszanie odpowiedzialności rzeczywistych sprawców tych zbrodni". Zgodnie z przepisami, jeśli sprawca działałby nieumyślnie, będzie podlegać karze grzywny lub ograniczeniu wolności.
Nie jest przestępstwem popełnienie tych czynów "w ramach działalności artystycznej lub naukowej".
Nowy przepis ma się stosować do obywatela polskiego oraz cudzoziemca - "niezależnie od przepisów obowiązujących w miejscu popełnienia czynu". Śledztwo z urzędu będzie wszczynał prokurator IPN, wyrok ma być podawany do publicznej wiadomości.
Ustawa zakłada także możliwość wytaczania za takie sformułowania jak "polskie obozy śmierci" procesów cywilnych, m.in. przez organizacje pozarządowe i Instytut Pamięci Narodowej. Odszkodowanie lub zadośćuczynienie będą przysługiwać Skarbowi Państwa.
Sprzeciw Izraela, USA i Ukrainy
Nowela ustawy o IPN wywołała krytykę m.in. ze strony Izraela, USA i Ukrainy. Rozczarowanie decyzją prezydenta Dudy o jej podpisaniu wyraził sekretarz stanu USA Rex Tillerson. "Rozumiemy, że ustawa ta będzie skierowana do polskiego Trybunału Konstytucyjnego. Wprowadzenie w życie tego prawa szkodliwie wpływa na wolność słowa i badania naukowe" – napisał Tillerson na Twitterze.
Zgodnie z ustaleniami, które zapadły podczas rozmowy premiera Mateusza Morawieckiego z premierem Izraela, został powołany zespół ds. dialogu prawno-historycznego z Izraelem.
Na czele zespołu, który w czwartek ma spotkać się w Izraelu ze swoim tamtejszym odpowiednikiem, stanął wiceszef MSZ Bartosz Cichocki.
W polskim prawie był już przepis umożliwiający karanie 3 latami więzienia za pomawianie narodu polskiego o udział w zbrodniach komunistycznych lub nazistowskich. W 2008 roku uchylił go - z powodu wadliwości drogi legislacyjnej - Trybunał Konstytucyjny.
Chodzi o przepis 132a Kodeksu karnego, dodany w 2006 r. do Kk nowelizacją ustawy lustracyjnej.
Przewidywał on karę do 3 lat więzienia za "publiczne pomówienie narodu polskiego" o udział, organizowanie lub odpowiedzialność za zbrodnie komunistyczne lub nazistowskie. Pozwalał też ścigać sprawców tych czynów popełnionych poza Polską.
Przepis krytykowało wówczas wielu prawników i historyków, których zdaniem mógł on uniemożliwić np. rzetelne opisywanie zjawiska szmalcownictwa (m.in. wymuszania od ukrywających się Żydów okupu pod groźbą wydania ich Niemcom).
Wątpliwości co do stosowania ustawy po wejściu jej w życie
Po podpisaniu nowelizacji przez prezydenta i skierowaniu jej do Trybunału Konstytucyjnego, pojawiły się rozbieżne informacje o tym, czy ustawa - wobec wątpliwości zgodności jej z konstytucją - będzie stosowana po wejściu jej w życie, czyli po 1 marca.
- Ktoś musiałby być straceńcem i osobą nieodpowiedzialną, żeby zrobić coś, co mogłoby jeszcze wzbudzać jeszcze dalsze emocje. Bo w tej chwili te emocje są i zaczynają przeważać złe emocje - wskazywał wówczas Karczewski.
Dzień później, podczas spotkania z mieszkańcami warszawskich Bielan, marszałek Senatu powiedział jednak, że ustawa "będzie funkcjonować". - Nie spodziewam się, żeby z dnia na dzień przyniosła efekty - ocenił Karczewski.
Skomentował to w TVN24 były sędzia Trybunału Konstytucyjnego, obecnie szef PKW, Wojciech Hermeliński. - Jest obowiązek wszczęcia postępowania. Nie ma takiej możliwości, że prokurator nic nie robi - podkreślał, dodając, że w Kodeksie postępowania karnego obowiązuje odpowiedni przepis, artykuł 10, mówiący o zasadzie legalizmu, czyli o obowiązku wszczynania postępowań przez organy powołanego do ścigania przestępstw.
- Nie ma takiej możliwości, że ktoś popełni czyn, który będzie się mieścił w ramach hipotezy czynu penalizowanego [podejrzenie przestępstwa - przyp. red.], a prokurator nie będzie podejmował żadnego postępowania, będzie czekał nie wiadomo na co, na decyzję Trybunału - wyjaśniał były sędzia TK.
Również przedstawiciel IPN w rozmowie z tvn24.pl zapewniał, że ustawa będzie obowiązywać po 1 marca. - Jeżeli zostaną ujawnione okoliczności uzasadniające podejrzenie popełnienia czynu z artykułu 55a ustawy o IPN, prokurator Oddziałowej Komisji będzie uprawniony do wszczęcia śledztwa w tej sprawie. Ustawa będzie stosowana - poinformował prokurator Robert Janicki z Głównej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu.
Na początku tygodnia, o tym, że ustawa będzie działać mówił w Radiu Zet także wiceminister spraw zagranicznych Bartosz Cichocki. - Ustawa o IPN nie może być zamrożona. Sądzę, że doszło do drobnego nieporozumienia. Strona izraelska od początku pytała o określone zakresy jej działania. Minister [sprawiedliwości Zbigniew] Ziobro ostatecznie wyjaśnił, co może być penalizowane, a co nie będzie - mówił szef powołanego przez premiera zespołu do spraw dialogu z Izraelem.
Ostatecznie Ministerstwo Sprawiedliwości oświadczyło, że w związku z informacjami podawanymi w mediach o "zamrożeniu ustawy o IPN" każda uchwalona w Polsce przez parlament i podpisana przez prezydenta ustawa staje się obowiązującym prawem i wchodzi w życie zgodnie z określonym w niej terminem.
Autor: mnd//kg / Źródło: PAP
Źródło zdjęcia głównego: Yad Vashem/Wikipedia