Pamiętam, jak kiedyś w komisji rektorskiej pracowaliśmy nad regulaminem studiów. Wszyscy dziekani mówili wtedy: "Robimy to dla naprawdę niewielkiego odsetka tych nieuczciwych, którzy kombinują. Dla garstki. Bo większość wie, że uczy się dla siebie i musi się uczyć, by zaliczyć".

I dla tego niewielkiego odsetka nieuczciwych ludzi dziś musimy wkładać do kopert z zadaniami nadajniki, które ostrzegą komisję, gdy ktoś przed czasem zechce poznać treść zadań?

Tak, to dla tej garstki. To dobra praktyka moich poprzedników i będziemy to kontynuować.

Nadajniki trafiają do losowo wybranych szkół. Dodatkowo prowadzimy taki wewnętrzny monitoring - rano, przed egzaminem, ktoś z CKE może zadzwonić do wybranej szkoły i na wideokonferencji poprosić o pokazanie pakietów maturalnych. Tak żeby dyrektorzy pokazali, czy materiały rzeczywiście wciąż są utajnione.

W ostatnich latach komuś zdarzyło się już uruchomić taki alarm?

Nie mam takich informacji.

A co jest najczęstszym powodem unieważniania matur?

Ze statystyk z minionych lat wynika, że wniesienie na salę urządzeń teleinformacyjnych. Dlatego opublikowaliśmy komunikat, w którym przypominamy maturzystom, żeby zostawić telefony komórkowe, bo to o nich najczęściej mowa, poza salą egzaminacyjną. Ale to też inteligentne zegarki, tablety. Wszystko, co może być połączone z internetem lub ma technologię bluetooth, w tym kalkulatory naukowe.

A jeśli komuś komórka zadzwoni w kieszeni?

To czeka go unieważnienie egzaminu. I będzie mógł do niego podejść dopiero za rok. W takim przypadku sierpniowa poprawka zdającemu nie przysługuje.

Wiem, że nauczyciele dbają o tych swoich zdających, pracowali z nimi przez te cztery lata, więc mam nadzieję, że będą im jeszcze o tej kwestii przypominać. Szkoda byłoby, żeby głupi, niewyłączony dzwonek pozbawił kogoś szansy na zdanie matury w tym roku. Ale podkreślam: już samo wniesienie na salę egzaminacyjną jest powodem do unieważnienia egzaminu.

Kiedy ja zdawałam maturę, przeciwnikiem egzaminatorów mogły być ściągi ukryte w toalecie. Dziś ta walka jest dużo trudniejsza, bo ścigacie się z najnowszymi technologiami.

Prawda. Ale ja wolę myśleć, że te technologie też nam pomagają. Na przykład karty odpowiedzi są skanowane i komputer rozpoznaje miejsca, w których są odpowiedzi, a egzaminator zaznaczył liczbę punktów. Systemy informatyczne pomagają nam opracowywać wyniki, liczyć średnie, skale centylowe. Bardzo prosto przesyłać te wyniki i drukować świadectwa.

Wchodzimy też w system e-oceniania.

Na czym polega?

W tym roku nie zastosujemy go jeszcze na maturach, ale najprawdopodobniej po raz drugi na języku niemieckim i rosyjskim na egzaminie ósmoklasisty. Przygotowujemy się do e-oceniania dla egzaminu z matematyki.

A polega to w uproszczeniu na tym, że prace są wożone w jedno miejsce, skanowane na specjalnych maszynach i w takiej formie trafiają do egzaminatorów.

Czyli mogą sprawdzać je w domach?

Takie jest założenie, że już nie wszyscy egzaminatorzy będą musieli być "koszarowani", czyli sprawdzać prace w jednym miejscu, w tym samym czasie.

Oszczędzicie tak czas, pieniądze?

To mogłoby skrócić czas sprawdzania prac, ale już widzę, że nie tak bardzo, jak to sobie wyobrażałem. Skanowanie też zajmuje czas. W dodatku prace trzeba do tego odpowiednio przygotować, zabezpieczyć. Żeby nic nie zginęło, nie pomieszało się.

Co na tym e-ocenianiu zyskacie?

To pozwoli usprawnić sprawdzanie prac. Arkusze trafią do egzaminatorów w takiej formie, że oni będą mogli je sprawdzać w dogodnym czasie i miejscu. Nie będą musieli przyjeżdżać do ośrodka egzaminacyjnego. Teraz to się robi zwykle w weekendy i jest to bardzo obciążające. Wiem to z własnego doświadczenia, bo byłem egzaminatorem. To nawet półtora miesiąca wycięte z życiorysu, jeśli ktoś uczestniczy jeszcze w weryfikacji, czyli ponownym sprawdzeniu prac.

W przyszłości takie zeskanowane prace mogłyby też posłużyć do tak zwanych wglądów w prace. Maturzyści mogliby zobaczyć, jak zostały sprawdzone, bez konieczności osobistego przyjeżdżania do komisji egzaminacyjnych. Oczywiście trzeba by było jeszcze do tego dostosować prawo, ale możliwości techniczne będą.

Piszę o edukacji od kilkunastu lat i mam wrażenie, że co roku muszę zadawać to pytanie: czym tegoroczna matura będzie się różnić od poprzednich?

Wracamy do egzaminowania z całej podstawy programowej. Na maturze będzie sprawdzane to, czego licealiści uczyli się przez cztery lata. Kilka ostatnich matur było okrojonych ze względu na pandemię i edukację zdalną.

Czyli będzie trudniej?

Nie powiedziałbym tak.

Pani minister Barbara Nowacka zainicjowała okrojenie podstaw programowych o przynajmniej 20 procent z każdego przedmiotu, więc choć egzamin obejmie całość podstawy, to i tak będzie łatwiejszy, niż zapowiadano, gdy wchodziła w życie (w 2019 roku - red.), a tegoroczni maturzyści zaczynali naukę w liceach.

Politycy PiS dużo mówili, że w końcu podniosą poprzeczkę i matura będzie trudna.

I na poziomie rozszerzonym rzeczywiście trudna będzie. Musimy pamiętać, że to są egzaminy rekrutacyjne na studia. Jak ktoś chce studiować na przykład medycynę, to musi się wykazać naprawdę obszerną wiedzą i umiejętnościami.

Czyli rektorzy nie będą narzekać na poziom kandydatów na studia?

Niektórzy będą, inni nie.

Chciałbym rozpocząć rozmowy z rektorami o tym, jak oni widzą maturę. Czy to jest narzędzie dobrze dopasowane do ich potrzeb? Co można zrobić, aby było dopasowane lepiej? Spójrzmy na chemię - zupełnie inna jest rola tego egzaminu na uczelniach medycznych, a inna na kierunkach technicznych czy samej chemii.

Okazja do takich rozmów jest naturalna, bo trwają prace nad nowymi podstawami programowymi. Możemy wymyślić egzaminy od nowa. Jest czas, by myśleć o tym systemowo i ja na pewno będę namawiał rektorów, by aktywnie brali udział w tych pracach.

Czytałam w innych mediach, że pan rozwiązał już tegoroczne arkusze maturalne. Jak poszło?

Tylko arkusze podstawowe i nie pisałem wypracowania. Jestem z siebie zadowolony.

A wypracowania nie pisałem, bo nie chciałam obciążać ekspertów sprawdzaniem mojej pracy i realizacji tematu. Ale test historyczno-literacki rozwiązałem. Było nieźle.

Jaki pan miał wpływ na arkusze?

Przyszedłem do CKE, gdy już powstawały. Praca nad egzaminem trwa około trzech lat.

Czyli nie mógł pan przyjść i powiedzieć: lubię Prusa, dajcie im "Lalkę"?

Nie mogłem. I uważam, że kształt egzaminu nigdy nie powinien być decyzją jednego człowieka. Dziś pracuje nad tym szereg ludzi: recenzentów, autorów, ewaluatorów. Kilkanaście osób.

Wszystkich obowiązują procedury tajności, znają fragmenty arkuszy, tak zwane wiązki. I trzeba pamiętać, że co roku szykujemy trzy arkusze: majowy, czerwcowy (dla tych, którzy z powodów losowych nie mogli pisać w pierwszym terminie) i sierpniowy, poprawkowy.

Decyzje o kształcie arkuszy podejmowane są kolegialnie, choć ostatecznie odpowiedzialność oczywiście biorę ja.

Kto się nie musi martwić o maturę w poniedziałek?

Nikt się nie musi martwić. Maturzyści mogą zaufać autorom i recenzentom. Wszystko jest dobrze przygotowane. Pytania jednoznaczne.

Czyli klasycznie: kto się uczył przez cztery lata, może spać spokojnie…

A nie, tu przyznam, że nie tylko. Bo wiem, że ludzie mają różne sposoby uczenia się. Jedni skutecznie i efektywnie uczą się przez cztery lata, robiąc to systematycznie, a inni intensywnie w ostatnim roku nauki.

A pan się stresuje maturą?

Tak, bo to moja pierwsza matura. Oczywiście w nowej roli.

Pozwolę sobie na dygresję. Kiedyś miałem wystąpienie dla grona kolegów i koleżanek - chemików i chemiczek - nauczycieli akademickich. Rozmawialiśmy o umiejętnościach potrzebnych do prowadzenia badań naukowych i o tym, że treści z tym związane również znajdują się w arkuszu maturalnym z chemii. Zacząłem tamten wykład od tego, że każdemu życzę, żeby mógł zdawać w życiu maturę trzy razy.

Dlaczego trzy?

Na sali byli chemicy, ale to też rodzice i dziadkowie. Stresowali się wynikami. Cieszyli, gdy były dobre. To są silne emocje i można je przeżywać jako maturzyści, ale też ich rodzice, a kiedyś właśnie dziadkowie. I myślę, że to mogą być piękne rodzinne przeżycia.

Ale wracając do głównego wątku, stresuję się, czy wszystko pójdzie zgodnie z planem. Wiem, że w arkuszach każdy przecinek, podkreślenie, umieszczenie zdjęcia czy rysunku w tym, a nie innym miejscu, może mieć wpływ na przebieg i wynik egzaminu. Różne detale mogą pomagać lub rozpraszać. A ja chciałbym, żeby maturzyści nie byli rozproszeni czy wystawiani na niepotrzebne próby.

A co pana najbardziej zaskoczyło w dotychczasowej pracy w Centralnej Komisji Egzaminacyjnej?

Znałem już system z różnych stron. Byłem w przeszłości: egzaminatorem, weryfikatorem, przewodniczącym zespołu, koordynatorem przedmiotowym, recenzentem, arbitrem maturalnym.

Oczywiście życie niesie różne problemy, które trzeba rozwiązywać. W CKE dzieją się trzy rzeczy naraz, które są pilne i wszystkie należy robić równolegle, a nie po kolei. Najlepiej między godziną 10 i 12. Ale nie jestem w tym sam. Wierzę, że zdamy ten egzamin.