Łazik marsjański – czym jest? Po co buduje się i wysyła w kosmos łaziki?

● Łazik to rodzaj sondy kosmicznej zdolnej do poruszania się po powierzchni innej planety lub księżyca. ● Pierwszego łazika w latach 70. wysłali na Księżyc Rosjanie. ● Do niedawna łaziki na Marsa z sukcesem wysyłali jedynie Amerykanie. Pierwszy chiński łazik wylądował na tej planecie w 2021 roku. ● Rozwojowi budowy łazików sprzyja organizowanie zawodów łazików marsjańskich.

Łazik kosmiczny to rodzaj sondy kosmicznej, czyli bezzałogowego statku kosmicznego. O ile zwykłe sondy przeznaczone są do przemieszczania się w przestrzeni kosmicznej, o tyle łaziki charakteryzują się zdolnością do poruszania się po powierzchni ciał pozaziemskich, przede wszystkim planet lub księżyców.

Łaziki, tak samo jak wszystkie sondy kosmiczne, służą prowadzeniu badań naukowych w przestrzeni pozaziemskiej. Wyposażane są w aparaturę naukową zdolną do pobierania próbek i przeprowadzania niektórych badań, w związku z czym zaopatrzone są nie tylko w aparaty fotograficzne, ale też wiertła, lasery, a nawet małe laboratoria chemiczne. Zbierane informacje przesyłane są drogą radiową na Ziemię.

Wysyłanie sond kosmicznych jest znacznie tańsze niż realizowanie załogowych misji kosmicznych. Utrzymanie przy życiu ludzi w kosmosie wiąże się nie tylko z koniecznością przewidzenia dla nich miejsca na pokładzie, ale też posiadania zapasów tlenu, wody i żywności, a w rezultacie znacznie komplikowałoby całą konstrukcję. 

Wśród sond kosmicznych łaziki należą natomiast do najdroższych. Jest tak, ponieważ łazik musi być wyposażony w system bezpiecznego wylądowania na celu swojej podróży, a także w dodatkowy napęd do poruszania się po jego powierzchni. Źródłem energii łazików są najczęściej baterie ładowane energią słoneczną.

Pierwsze w historii łaziki lądowały na Księżycu, czyli naturalnym ziemskim satelicie. Jako pierwsi dokonali tego Rosjanie na początku lat 70. z sukcesem wysyłając dwa pojazdy o nazwie Łunochod 1 i Łunochod 2. 

Łaziki marsjańskie, jak sama nazwa wskazuje, są natomiast przeznaczone do lądowania na Marsie. Planeta ta znajduje się znacznie dalej od Ziemi niż Księżyc, w związku z czym loty na nią są dużo trudniejsze. Po raz pierwszy łazik taki w 1971 roku wysłali również Rosjanie, jednak nigdy nie udało się go użyć z powodu awarii łączności. 

Pierwsze udane lądowanie łazika marsjańskiego było dziełem Amerykanów i miało miejsce w 1997 roku. Ważący zaledwie 10,5 kg łazik Sojourner działał przez 2,5 miesiąca i był w stanie poruszać się jedynie pozostając w zasięgu swojego lądownika. W tym czasie przeprowadził jednak 15 analiz chemicznych oraz przesłał na Ziemię 550 zdjęć powierzchni Marsa.

Kolejne łaziki marsjańskie wylądowały w 2004 roku w ramach jednej amerykańskiej misji. Pojazdy o nazwach Spirit i Opportunity były już znacznie większe, ważyły po 185 kg, i działały znacznie dłużej niż przewidziane dla nich trzy miesiące – Spirit do 2010 roku, zaś Opportunity aż do roku 2018.

Kolejne łaziki marsjańskie lądowały w 2012 roku – o nazwie Curiosity, oraz 2021 roku – Perseverance oraz pierwszy niepochodzący z USA – chiński Zhurong. Po raz pierwszy w historii na Marsie działają tym samym jednocześnie aż trzy różne łaziki wysłane przez dwa różne państwa. 

Wysyłanie łazików na Marsa jest nie tylko trudne, ale również bardzo kosztowne. Wiele misji zakończyło się niepowodzeniem, m.in. lądowanie amerykańskiego łazika Mars Polar Lander w 1999 roku, czy europejskich Beagle 2 w 2003 roku i Schiaparelli w 2016 roku, a wydane na nie pieniądze w większości zostały stracone.

Mimo to na Marsa wysyłanych jest coraz więcej sond i łazików, nie tylko z USA, ale też np. ze Zjednoczonych Emiratów Arabskich. Dzięki nim możliwe jest prowadzenie coraz bardziej zaawansowanych badań tej planety, jej budowy, historii, klimatu, a także możliwości istnienia na niej życia. W trakcie dotychczasowych misji m.in. potwierdzono obecność w przeszłości wody na tej planecie. 

Sondy i łaziki marsjańskie pozwalają na rozwój technologii kosmicznych, które w niedalekiej przyszłości mają przydać się w przeprowadzeniu pierwszego lotu załogowego na Marsa. Loty takie mają stanowić kolejny krok w ludzkiej eksploracji kosmosu.

W ramach popularyzowania nauki i rozwijania nowych, perspektywicznych technologii od wielu lat organizowane są zawody łazików marsjańskich. Odbywają się one na Ziemi na specjalnie przygotowanych do tego torach mających imitować powierzchnię Marsa.

Do najbardziej znanych międzynarodowych zawodów łazików marsjańskich należą University Rover Challenge (URC) w Stanach Zjednoczonych oraz European Rover Challenge (ERC) w Europie. W obu sukcesy odnosiły zespoły polskich studentów i doktorantów. Ostatnio w 2021 roku na zawodach ERC organizowanych w Kielcach wygrał łazik zespołu „Impuls” z Politechniki Świętokrzyskiej.