Wieczna zmarzlina na Syberii topnieje. Zapadają się domy, rośnie emisja gazów cieplarnianych. Niekorzystne zmiany klimatu

Wieczna zmarzlina, z angielskiego zwana także permafrostem, to zjawisko trwałego, niezależnego od pory roku, utrzymywania się gruntu w temperaturze poniżej punktu zamarzania wody. Obejmuje między innymi większość Alaski i północnej Kanady oraz około dwóch trzecich Syberii, zwłaszcza najbardziej wysunięte na północ i na wschód jej obszary.

Na terenach tych żyje 15 milionów ludzi. Wiele budynków na dalekiej północy i wschodzie Rosji zostało wybudowanych przy założeniu, że wieczna zmarzlina nigdy nie zacznie topnieć. Nawet duże bloki mieszkalne postawiono na palach wbitych pod powierzchnię. Teraz, gdy wraz z odmarzaniem grunt się obniża, domy się zapadają.

- W rosyjskiej Arktyce nie ma ani jednej osady, w której nie można znaleźć zniszczonego lub zdeformowanego budynku - przyznał w rozmowie z Reuterem Alieksiej Maslakow z Moskiewskiego Uniwersytetu Państwowego.

Aleksandr Fiodorow z Instytutu Wiecznej Zmarzliny przekazał, że w ośmiu osadach w środkowej części Jakucji 72 procent ankietowanych mieszkańców odpowiedziało, że doświadczyło problemów związanych z osiadaniem fundamentów swoich domów. Badacze zmierzyli, że wraz z topnieniem powierzchnia zapadała się średnio w tempie dwóch-czterech centymetrów rocznie, ale były miejsca, gdzie grunt obniżał się nawet o 12 cm.

Do zamknięcia lotniska we wsi Czurapcza w latach 90. przyczyniło się topnienie wiecznej zmarzliny. W miarę postępowania tego procesu i osiadania gruntu pas startowy zamienił się w pofałdowany bagnisty teren. Zdaniem badaczy obszar ten może stać się kiedyś jeziorem.

Powierzchnia wokół lotniska, w tych miejscach, gdzie stopniały kliny lodowe wewnątrz ziemi - jak zauważa Agencja Reutera - przypomina ogromne arkusze folii bąbelkowej.

Z powodu topnienia wiecznej zmarzliny drogi coraz częściej wymagają napraw, zagrożone są też inne budynki niemieszkalne, jak magazyny i fabryki, czy też elementy infrastruktury, w tym ropociągi.

Okazało się, że zmarzlina wcale nie jest "wieczna". Jak podkreślają naukowcy, powodem są zmiany klimatu i wzrost średniej temperatury powietrza na naszym globie, przy czym oblicza się, że Rosja ociepla się 2,8 razy szybciej niż wynosi średnia światowa. Zapadające się budynki i nieczynne lotnisko to niejedyne i być może nawet - w każdym z globalnego punktu widzenia - nie najpoważniejsze negatywne tego skutki. Topnienie tundry uwalnia bowiem gazy cieplarniane, co może zniweczyć wysiłki społeczności międzynarodowej na rzecz ograniczenia ich emisji - podkreśla Agencja Reutera.

Przypomina to błędne koło. - Im bardziej klimat się ociepla, tym więcej gazów cieplarnianych uwalnianych jest z rozmrażającej się wiecznej zmarzliny - zaznaczył Sergiej Zimow. To z kolei - wyjaśnił badacz - sprzyja dalszemu ociepleniu klimatu, a co za tym idzie, jeszcze przyspiesza topnienie wiecznej zmarzliny.

- Jednym z głównych problemów związanych z topnieniem wiecznej zmarzliny jest fakt, że znajduje się w niej ogromna ilość węgla organicznego - zauważył Zimow. Do dziś zachowały się tam nawet korzenie tej trawy, którą jadły mamuty. - Jak podkreślił naukowiec, "masa wszystkich korzeni i gnijącej materii organicznej w wiecznej zmarzlinie tylko na terytorium Jakucji jest większa niż cała biomasa lądowa naszej planety". - Wszystkie drzewa i krzewy na naszej planecie ważą mniej niż te korzenie traw w samej Jakucji - sprecyzował.

Zaznaczył, że wieczna zmarzlina topnieje "bardzo, bardzo szybko", ponieważ w połowie składa się z lodu. - Ściany lodu latem mogą cofnąć się o 20 centymetrów w ciągu dnia - dodał. Zimow wyjaśnił, że kiedy wieczna zmarzlina topnieje, mikroby, które się w niej budzą, zaczynają "zjadać" materię organiczną i zamieniają ją albo w dwutlenek węgla, albo w metan, silne gazy cieplarniane.

Badacze już wcześniej ostrzegali, że topniejąca zmarzlina uwalnia duże ilości metanu do atmosfery, który jest szkodliwy dla klimatu planety.

Ministerstwo Zasobów Naturalnych i Środowiska planuje rozmieścić 140 stacji monitorujących topnienie wiecznej zmarzliny. 30-metrowe studnie sprawdzą to, co dzieje się pod ziemią.

- Potrzebujemy monitoringu nie tylko po to, żeby śledzić, co i w jaki sposób topnieje - podkreślił minister Aleksander Kozłow. Dodał, że naukowcy dzięki badaniom będą mogli przewidzieć konsekwencje zanikania wiecznej zmarzliny. 

Niestety nie rozwiąże to codziennych życiowych problemów mieszkańców. Dom Igora Daczykowskiego w okolicach zamkniętego lotniska zbudowany został pięć lat temu i od tego czasu się zapada. Budynek, jak większość w tym regionie, stanął na palach. Wznosił się 30 centymetrów nad powierzchnią. Teraz przestrzeń pomiędzy domem a ziemią wynosi metr.

Niektórzy sąsiedzi próbują sprzedawać swoje domy i zaczynać życie od nowa gdzie indziej, ale Daczykowskiego wraz z rodziną postanowili zaryzykować i zostać. Więcej - rozpoczął budowę garażu. - Jak można sprzeciwiać się naturze? Musimy się przystosować - oświadczył.

Topnienie wiecznej zmarzliny ma jeszcze jeden skutek. Mieszkańcy relacjonują, że szkielety zwierząt zakopanych miliony lat temu teraz wychodzą z ziemi. Bo ta zaczęła się zmieniać. Drastyczny wzrost temperatury na całym globie powoduje topnienie coraz głębszych warstw gleby. A to sprawia, że na zewnątrz wydostają się nie tylko zwierzęta, ale i inne organizmy.

- To kość z nogi mamuta. Niezbyt wielka, taka średniego rozmiaru, ale w dobrym stanie - mówił Nikita Zimow, kierownik Parku Plejstoceńskiego, obmywając znalezioną kość w wodzie.

- Materia organiczna jest dobrze zachowana. Znajduje się w zmarzlinie od milionów lat. Teraz, gdy lód zaczyna topnieć, drobnoustroje zaczynają się budzić - mówił biolog i geograf Sergiej Zimow z Pacyficznego Instytutu Geografii .

Eksperci zaznaczają, że część odkrywanych obecnie drobnoustrojów, pierwotniaków i grzybów była nam dotąd nieznana. Nie wiadomo jeszcze, jakie skutki może spowodować ich wydobycie się spod ziemi.