Duńczycy wysłali dzieci na poszukiwania niesporczaków

Niesporczaki to mikroskopijni krewni stawonogów. Największe osobniki rzadko osiągają milimetr długości. Pomimo swoich rozmiarów niesporczaki stanowią ważne organizmy modelowe chociażby w badaniach nad starzeniem się. W ciągu ostatnich 10 lat, dzięki rozkwitowi metod molekularnych stosowanych w pracy biologów zajmujących się różnorodnością biologiczną, udało się stworzyć wiele prac poświęconych klasyfikacji i rozmieszczeniu niesporczaków. Tematyka ta wciąż jednak wymaga pogłębienia, gdyż olbrzymia część historycznych prac z zakresu morfologii i biogeografii niesporczaków jest zdezaktualizowana i nieadekwatna względem znacznego bogactwa gatunkowego tych organizmów.

Polsko-duński zespół badaczy, aktualizując stan wiedzy na temat niesporczaków, zmapował ich faunę w całej Danii. Artykuł, którego współautorem jest dr Piotr Gąsiorek z Zakładu Ewolucji Bezkręgowców Wydziału Biologii Uniwersytetu Jagiellońskiego, ukazał się na łamach czasopisma "Frontiers in Zoology". Dzięki pracy badaczy nastąpił duży wzrost poznanej liczby gatunków niesporczaków występujących w Danii (prawie czterokrotny, bo z 14 do 55). Jak się okazało, dziewięć gatunków było dotąd nieopisanych.

- Kluczowym parametrem wpływającym na liczbę gatunków niesporczaków zamieszkujących dany obszar jest wysokość nad poziomem morza. Góry i tereny wyżynne posiadają bogatsze gatunkowo fauny. Dania, kraj wybitnie nizinny i dość jednolity przyrodniczo, silnie przekształcony przez człowieka w toku prac rolniczych i urbanizacji, posiada stosunkowo niewiele gatunków. Wykryto ich 55, lecz badano wyłącznie mchy i porosty. Przy ewentualnym włączeniu środowisk słodkowodnych i glebowych liczba ta wzrosłaby o kolejne kilkadziesiąt gatunków, lecz najpewniej nie przekroczyłaby 100" - powiedział dr Piotr Gąsiorek, który w zespole zajmował się m.in. sekwencjonowaniem DNA niesporczaków.

Podczas gromadzenia danych naukowcy skorzystali z pomocy ochotników, którzy zbierali próbki mchów i porostów. Byli nimi uczniowie duńskich szkół podstawowych z całego kraju. Dzięki wysiłkowi setek dzieci zebrano ponad osiem tysięcy fragmentów porostowej plechy i poduszek mchów z nawet najdalszych i często trudniej dostępnych rejonów Danii. Pozwoliło to na wytypowanie około 700 prób reprezentatywnych dla dostępnego materiału. W ramach projektu Masse Experiment dzieci wyposażono w specjalny poradnik zawierający podstawowe zasady zbioru mchów i porostów, które miały być badane pod kątem obecności mikroskopijnych zwierząt, zwłaszcza niesporczaków. Ponadto nauczyciele przyrody przeprowadzili z nimi wstępne warsztaty na podstawie wskazówek udzielonych przez zespół badaczy. Dzięki temu dzieci mogły zgromadzić odpowiednio wysuszony materiał w wystarczającej ilości. - Każda szkoła zbierała po pięć próbek na cmentarzach lub w parkach miejskich, a także kolejne pięć próbek w terenie względnie nieprzekształconym przez człowieka, na przykład w pobliskim kompleksie leśnym. Szkoły z całego kraju dokonały zbioru prób w okresie ok. 1,5 miesiąca wiosną 2023 roku - tłumaczy Gąsiorek.

Głównym celem badań było stworzenie solidnego spisu gatunków niesporczaków Danii, który byłby wsparty danymi genetycznymi, a więc tak zwaną biologiczną "metką". "Metkę" stanowi barkod DNA, czyli bardzo krótki fragment genomu specyficzny dla gatunku. Te fragmenty pozwalają na pewniejszą identyfikację gatunków, spośród których przynajmniej część jest wciąż niepoznana. - Dzięki temu w przyszłości znacznie prościej będzie można porównać gatunki niesporczaków znalezione przez innych naukowców, na przykład w toku badań ekologicznych. Zastosowane podejście znacząco zwiększa więc powtarzalność i porównywalność, czyli kluczowe elementy rzetelnych badań - podkreśla Gąsiorek.