"Polacy ocierają się o Nobla". Ich wkład w badanie egzoplanet jest znany na świecie


Tegoroczna Nagroda Nobla z fizyki trafiła do Kanadyjczyka Jamesa Peeblesa oraz dwóch badaczy ze Szwajcarii, Michela Mayora i Didiera Queloza. Naukowcy dokonali wielu przełomowych odkryć w dziedzinie badań nad wszechświatem. Również Polacy mają duży wkład we wspomniane badania. - Z jednej strony można więc ubolewać, że nagrody nie dostaliśmy, a z drugiej - cieszyć się, że fizyka w Polsce jest tak blisko Nagrody Nobla - skomentował prof. Krzysztof Meissner z Uniwersytetu Warszawskiego.

Nobel 2019 z fizyki trafił do Kanadyjczyka Jamesa Peeblesa oraz dwóch badaczy ze Szwajcarii, Michela Mayora i Didiera Queloza za odkrycia, które pozwoliły zrozumieć historię i budowę wszechświata - ogłosił Komitet Noblowski we wtorek w Sztokholmie. James Peebles otrzyma połowę nagrody, a Michel Mayor i Didier Queloz podzielą się drugą połową.

Ojciec współczesnej kosmologii

Fizyk z UW, profesor Krzysztof Meissner na konferencji w Warszawie skomentował, że co do Nagrody Nobla dla Jamesa Peeblesa nie ma żadnych wątpliwości, iż to nagroda zasłużona.

- Peebles jest niemal ojcem współczesnej kosmologii - powiedział fizyk. - Cała współczesna kosmologia opiera się na jego pomysłach i obliczeniach - dodał. Jak przypomniał, jego zasługi mają swoje początki jeszcze w latach 70. XX wieku.

Prof. Meissner dodał, że dzięki badaniom Peeblesa można chociażby lepiej odpowiedzieć na pytanie, dlaczego w dzień jest jasno. - Słońce świeci, bo ma w sobie zapas wodoru i helu. Dzięki pracom Peeblesa można było pokazać, dlaczego we wczesnym wszechświecie został wodór, a nie stworzyły się inne pierwiastki, przez co wodór by się wyczerpał - opowiedział badacz.

Meissner wymienił też, że Peebles w latach 60. opisał rozwój wczesnego wszechświata, promieniowania tła, to, jak tworzyły się pierwiastki. Zajmował się też powiązaniami fizyki cząstek elementarnych z wiedzą o wszechświecie.

Fizyczny Nobel 2019 za poznanie egzoplanetMałgorzata Latos/PAP

Mieszane uczucia

Prof. Meissner powiedział jednak, że ma "mieszane uczucia" co do nagrody dla Michela Mayora i Didiera Queloza. Jak dodał, ich badania wpisują się w ciąg odkryć, w których bardzo ważną rolę odgrywali Polacy.

Prof. Meissner zwrócił uwagę, że już w 1992 roku, a więc kilka lat przed odkryciem noblistów, Polak, profesor Aleksander Wolszczan z kolegą opublikował pracę, w której pokazano, że wokół pulsara krąży planeta.

Było to pierwsze w historii odkrycie planety w układzie innym niż Słoneczny. Dopiero w 1995 roku Michel Mayor i Didier Queloz odkryli pierwszą planetę krążącą wokół gwiazdy podobnej do Słońca (tzw. głównego ciągu). Prof. Meissner dodał, że była to planeta podobna do Jowisza, a więc taka, na której nie można zamieszkać. A mniej więcej 10 lat później prof. Andrzej Udalski odkrył pierwszą planetę podobną do Ziemi, krążącą wokół gwiazdy podobnej do Słońca.

"Polacy ocierają się o Nobla"

Zdaniem prof. Meissnera wkład Polaków w badanie egzoplanet jest znany na świecie.

- To mogłoby być zauważone. Nie wykluczam, że kiedyś będzie. Ale teraz jednak nagrodzono odkrycie środkowe - powiedział. - Polacy ocierają się o Nobla - skomentował prof. Meissner. I dodał, że nie byłoby żadnego zdziwienia, gdyby to prof. Wolszczan czy prof. Udalski dostali tę Nagrodę Nobla.

- Z jednej strony można więc ubolewać, że nagrody nie dostaliśmy, a z drugiej - cieszyć się, że fizyka w Polsce jest tak blisko Nagrody Nobla - skomentował prof. Meissner.

Prof. Meissner zauważył, że badania Kanadyjczyka nie łączą się zbyt mocno z badaniami Szwajcarów - Peebles pracuje nad bardzo wczesnym wszechświatem, a Mayor i Queloz - nad egzoplanetami.

Co wiemy o historii Wszechświata? (Maciej Zieliński/PAP)Maciej Zieliński/PAP

"Guru kosmologii"

Tym, że w gronie tegorocznych noblistów nie znalazł się prof. Aleksander Wolszczan, zaskoczony jest także astrofizyk z Instytutu Astronomii Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, prof. Andrzej Niedzielski.

- Różnica polega na tym, że polski naukowiec wykrył planety orbitujące wokół pulsara, czyli umarłej gwiazdy, natomiast nobliści - wokół gwiazdy bardzo zbliżonej do naszego Słońca. Zrobili to jednak kilka lat później - wyjaśnił astrofizyk.

- Chciałem podkreślić, że dokonania Jamesa Peeblesa są oczywiście godne uznania. Komitet Noblowski chciał w ten sposób zapewne zaakcentować, że kosmologia jest aktywną i ciągle rozwijaną dziedziną nauki. Jednak tematyka, którą zajmował się ten naukowiec jest zdecydowanie inna niż ta, którą zajmują się Szwajcarzy - zaznaczył. Peeblesa określił mianem "guru kosmologii" i dodał, że pamięta go z podręczników, z których korzystał w okresie studiów.

Prof. Niedzielski przypomniał, że prof. Wolszczan wykorzystał do wykrycia planet inną technikę - radioastronomię, a Szwajcarzy zastosowali teleskopy optyczne.

- Każda z tych technik pozwala wykryć innego rodzaju planety i gwiazdy, dlatego należy uznać je za komplementarne przy poznawaniu wszechświata - podkreślił naukowiec.

Prof. Niedzielski poznał obu tegorocznych noblistów. Michela Mayora określił jako "przesympatycznego i skromnego człowieka". Didiera Queloza polski astronom miał okazję poznać bliżej.

- Spotkaliśmy się na jednej z konferencji. Okazało się, że nastąpiła pomyłka w rezerwacji auta i zawiozłem go do jego hotelu - opowiadał. Queloz jest pasjonatem narciarstwa alpejskiego.

- Gdy powiedziałem mu, że w wieku czterdziestu kilku lat chcę rozpocząć przygodę z tym sportem, wyśmiał mnie serdecznie i powiedział, że nie jest to dobry pomysł. Ostatecznie jednak udałem się na stok, gdzie pod okiem innego trenera spróbowałem swoich sił - wspominał. Dodał, że faktycznie noblista miał rację. - Byłem cały obolały - przyznał.

Polski wkład w badanie kosmosu

Pewne wątpliwości dotyczące wyboru komitetu noblowskiego ma też dr Krzysztof Czart z Europejskiego Obserwatorium Południowego (ESO).

- Niewątpliwie wszyscy laureaci wnieśli bardzo istotny, wręcz rewolucyjny wkład w badania astronomiczne i zdecydowanie zasługują na nagrodę. Jednak w kontekście argumentacji Królewskiej Szwedzkiej Akademii Nauki dziwi, iż w gronie laureatów nie znalazł się też odkrywca pierwszych planet pozasłonecznych, Aleksander Wolszczan. Odkrycie planet wokół pulsara PSR 1257+12 zostało ogłoszone przez polskiego astronoma w 1992 roku. Dopiero kilka lat później Michel Mayor oraz Didier Queloz ogłosili znalezienie planety wokół gwiazdy 51 Pegasi - podkreślił ekspert.

Doktor Czart przypomniał, iż polscy astronomowie mają bardzo duży wkład w badania egzoplanet, zarówno obserwacyjne, jak i teoretyczne. Szczególnie duże osiągnięcia ma na koncie tzw. grupa warszawska (profesor Udalski wraz ze współpracownikami) oraz grupa toruńska (prof. Andrzej Niedzielski wraz ze współpracownikami). Łącznie Polacy odkryli do tej pory około setki planet pozasłonecznych.

Na polu pierwszych osiągnięć, oprócz wspomnianego odkrycia pierwszych planet pozasłonecznych przez prof. Wolszczana, na przykład w ramach warszawskiego projektu OGLE, udało się znaleźć pierwsze planety swobodne - czyli podróżujące w kosmosie bez gwiazdy, po raz pierwszy odkryć planety metodą tranzytów czy - również po raz pierwszy - zastosować metodę mikrosoczewkowania grawitacyjnego do odkrycia planety. Jeden z polskich astronomów brał też udział w odkryciu planety Proxima b, krążącej wokół najbliższej gwiazdy względem Słońca.

CZYTAJ WIĘCEJ O NAGRODZIE NOBLA

Nobliści w dziedzinie fizyki (Maciej Zieliński/PAP)Maciej Zieliński/PAP

Autor: dd/aw / Źródło: PAP

Pozostałe wiadomości

Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej wydał ostrzeżenia meteorologiczne. Dziś w Polsce prognozowane są burze oraz upał. W 14 województwach obowiązują pomarańczowe i żółte alarmy. Sprawdź szczegóły.

Upał i burze. Alarmy w 14 województwach

Upał i burze. Alarmy w 14 województwach

Źródło:
IMGW

Greckie służby walczą z pożarem w regionie Lasiti na Krecie. Z powodu silnego wiatru ogień rozprzestrzenia się bardzo szybko i w niekontrolowany sposób. Lokalne władze rozpoczęły ewakuacje setek mieszkańców i turystów. Informacje o szalejącym pożarze otrzymaliśmy między innymi od jednego z naszych czytelników na Kontakt24.

Ewakuacje na Krecie. Strażacy toczą nierówną walkę z pożarem

Ewakuacje na Krecie. Strażacy toczą nierówną walkę z pożarem

Aktualizacja:
Źródło:
Kontakt24, ekriti.gr, documentonews.gr, greekreporter, ekathimerini.com

W popularnym wśród turystów dystrykcie Cesme w tureckim Izmirze wybuchł pożar lasu. Rozprzestrzeniający się ogień zagraża obszarom mieszkalnym. Lokalne władze prewencyjnie ewakuowały kilka dzielnic miasta. Zamknięta została również autostrada łącząca Cesme z Izmirem.

Pożary w Turcji. Polski konsulat wydał zalecenia

Pożary w Turcji. Polski konsulat wydał zalecenia

Źródło:
Reuters, hispanatolia.com, Polish Consulate in Instanbul, milliyet.com.tr, hurriyet.com.tr

Minionej nocy na niebie mogliśmy oglądać obłoki srebrzyste. Świetliste smugi były dobrze widoczne w wielu miejscach naszego kraju. Na Kontakt24 otrzymaliśmy mnóstwo zdjęć od naszych czytelników.

Obłoki srebrzyste zachwycają na waszych zdjęciach

Obłoki srebrzyste zachwycają na waszych zdjęciach

Źródło:
Kontakt24

Choć w Europie panują ekstremalne upały, na półkuli południowej trwa zima. Mróz zaatakował m.in. Argentynę, gdzie - według informacji lokalnych mediów - doprowadził do śmierci co najmniej dziewięciu osób.

Mróz zbiera śmiertelne żniwo. Lokalne media: wśród ofiar noworodek

Mróz zbiera śmiertelne żniwo. Lokalne media: wśród ofiar noworodek

Źródło:
PAP

W 2025 roku badacze z Uniwersytetu w Manchesterze przyjrzeli się temu, jaka przyszłość czeka grzyby z rodzaju Aspergillus. Chociaż łacińska nazwa może nam niewiele mówić, każdy z nas się z nimi zetknął. Charakterystyczny puchaty nalot na przeterminowanym chlebie mógł być efektem działalności właśnie tych organizmów. Gatunków pleśni jest na świecie mnóstwo, ale Aspergillus, po polsku nazywany kropidlakiem, to częsty gość w naszych domach, a nawet wewnątrz naszych organizmów - czy tego chcemy, czy nie.

Są wszędzie. Zmiana klimatu może sprawić, że będą zagrażać milionom

Są wszędzie. Zmiana klimatu może sprawić, że będą zagrażać milionom

Źródło:
TVN24+

Za Sławoszem Uznańskim-Wiśniewskim kolejna doba na Międzynarodowej Stacji Kosmicznej. W trakcie szóstego dnia astronauta między innymi połączył się z polską młodzieżą i dziećmi, a także rozmawiał z premierem Donaldem Tuskiem. W czwartek, po tygodniu od dotarcia na ISS, załoga misji Ax-4 będzie miała czas na odpoczynek i regenerację.

Sławosz Uznański-Wiśniewski ma dziś "off-duty day"

Sławosz Uznański-Wiśniewski ma dziś "off-duty day"

Źródło:
POLSA, PAP

Fala upałów ogarnęła Polskę. W środę temperatura w wielu regionach kraju przekroczyła 30 stopni Celsjusza. Najgoręcej było na zachodzie - tam termometry pokazały aż 36 st. C.

36 stopni. Gdzie w środę było najgoręcej

36 stopni. Gdzie w środę było najgoręcej

Źródło:
IMGW

Pogoda na dziś. W czwartek 3.07 w części kraju pojawią się opady deszczu i burze. Nie zabraknie też regionów, w których dopisze słoneczna aura. Termometry pokażą od 23 do 36 stopni.

Pogoda na dziś - czwartek 3.07. Skwar, deszcz i burze

Pogoda na dziś - czwartek 3.07. Skwar, deszcz i burze

Źródło:
tvnmeteo.pl

Nadchodzące dni przyniosą wytchnienie od upałów. Przez kraj przejdzie chłodny front atmosferyczny, który sprawi, że miejscami temperatura będzie o 10 stopni niższa. Gorąco szybko do nas wróci.

Pogoda z piekła rodem. Ochłodzenie potrwa tylko chwilę

Pogoda z piekła rodem. Ochłodzenie potrwa tylko chwilę

Źródło:
tvnmeteo.pl

Sławosz Uznański-Wiśniewski, który przebywa na pokładzie Międzynarodowej Stacji Kosmicznej, podzielił się w mediach społecznościowych kolejnymi zdjęciami. Pokazał na nich, gdzie śpi na ISS.

Tak wygląda "sypialnia" na ISS. Polak podzielił się kolejnymi zdjęciami

Tak wygląda "sypialnia" na ISS. Polak podzielił się kolejnymi zdjęciami

Źródło:
X, tvnmeteo.pl

Dwóch mężczyzn w wieku 75 i 60 lat zmarło nagle w środę we Włoszech. Ich śmierć wiąże się z upałami panującymi na Półwyspie Apenińskim od kilku dni.

Dwie osoby zmarły na plażach Sardynii

Dwie osoby zmarły na plażach Sardynii

Źródło:
PAP, Il Messaggero

We wtorek na stan Nowa Południowa Walia w Australii natarła potężna bomba niżowa. W nocy i rano w środę żywioł pozbawił prądu dziesiątki tysięcy domów oraz wywołał powodzie. Władze apelują do mieszkańców o pozostanie w domu.

Bomba niżowa się "rozgościła". Setki domów pod wodą

Bomba niżowa się "rozgościła". Setki domów pod wodą

Źródło:
Reuters, The Independent, Guardian, news.com.au

Znaczna część Europy zmaga się z ekstremalnym upałem. Podczas gdy w Portugalii temperatura przekracza 46 stopni Celsjusza, termometry w Moskwie pokazują zaledwie kilkanaście stopni. O obecnej sytuacji na Starym Kontynencie opowiadał w programie "Wstajesz i wiesz" synoptyk i prezenter pogody Tomasz Wasilewski.

Szaleńczy upał w Europie, ale nie w Moskwie

Szaleńczy upał w Europie, ale nie w Moskwie

Źródło:
TVN24

W podparyskim Wersalu zmarła 10-letnia dziewczynka z USA, która zwiedziała tamtejszy pałac z rodzicami i skarżyła się na upał. Prokuratura wszczęła śledztwo w sprawie wyjaśnienia przyczyny śmierci.

10-letnia dziewczynka zmarła w Wersalu

10-letnia dziewczynka zmarła w Wersalu

Źródło:
PAP

W Hiszpanii dwulatek zmarł po tym, jak został zostawiony przez ojca w samochodzie. Według służb prawdopodobną przyczyną śmierci dziecka był udar cieplny. Chłopiec przez kilka godzin przebywał w skrajnie niebezpiecznych warunkach.

Nie żyje dwulatek zostawiony w nagrzanym samochodzie

Nie żyje dwulatek zostawiony w nagrzanym samochodzie

Źródło:
Enex, Diari De Tarragona, RTVE

Mija kolejny dzień misji Ax-4 z udziałem polskiego astronauty Sławosza Uznańskiego-Wiśniewskiego. W środę Polak połączył się między innymi z dziećmi zebranymi w Centrum Nauki i Techniki EC1 w Łodzi. Całe połączenie Ziemia-Międzynarodowa Stacja Kosmiczna można zobaczyć w TVN24+.

Co robi Polak w kosmosie? Zjada wodę, żeby się nie zgubiła

Co robi Polak w kosmosie? Zjada wodę, żeby się nie zgubiła

Źródło:
tvnmeteo.pl

Nad Starym Kontynentem przetacza się fala upałów. Ekstremalnie wysokie temperatury odnotowuje się w wielu krajach. Tylko w Hiszpanii w czerwcu z powodu upałów zmarło co najmniej 380 osób. Władze apelują o bezpieczeństwo. Komunikaty rozesłały także polskie ambasady i konsulaty generalne.

Żar zalewa Europę. Polskie placówki dyplomatyczne apelują do turystów

Żar zalewa Europę. Polskie placówki dyplomatyczne apelują do turystów

Źródło:
PAP

Temperatura wody Morza Śródziemnego sięga prawie 30 stopni Celsjusza, a mamy dopiero początek lipca. To aż 6-7 stopni powyżej normy. Jak zaznaczył Tomasz Wasilewski, prezenter pogody tvnmeteo.pl, woda będzie się jeszcze bardziej nagrzewać.

Morze Śródziemne to zupa, która będzie jeszcze gorętsza

Morze Śródziemne to zupa, która będzie jeszcze gorętsza

Źródło:
tvnmeteo.pl

Wiele europejskich krajów mierzy się z upałem. Jednym z nich są Czechy, gdzie skwar trwa od kilku dni. W środę temperatury w niektórych miejscach kraju mogą niebezpiecznie zbliżyć się do 40 stopni Celsjusza.

W Czechach tak gorąco, że niedźwiedzie polarne tarzają się w lodzie

W Czechach tak gorąco, że niedźwiedzie polarne tarzają się w lodzie

Źródło:
PAP, Reuters, Brno Daily

We wtorek w mieście Vienna w amerykańskim stanie Wirginia doszło do rzadkiego zdarzenia. Andrew, mieszkaniec miasta, pracował zdalnie we własnym domu, gdy nagle usłyszał grzmot, który mocno go przestraszył.

Piorun dwa razy trafił dom

Piorun dwa razy trafił dom

Źródło:
CNN

Czy woda najlepiej nawadnia organizm? Szkoccy naukowcy donoszą, że niekoniecznie. W badaniu opublikowanym na łamach pisma Amerykańskiego Towarzystwa Żywieniowego "The American Journal of Clinical Nutrition" udowadniają, że lepszym wyborem mogą być inne płyny.

Co nawadnia lepiej niż woda

Co nawadnia lepiej niż woda

Źródło:
PAP

Włochy zmagają się z ekstremalną pogodą. Z powodu upału oraz gwałtownych burz z silnym deszczem w kraju zginęły co najmniej dwie osoby. We Florencji na skutek gorąca doszło do przerw w dostawach prądu. Dynamiczna aura sparaliżowała także ruch kolejowy. Do odwołania zostało wstrzymane połączenie między Paryżem i Mediolanem.

Między skwarem a burzami. Trzy osoby nie żyją, blackout we Florencji

Między skwarem a burzami. Trzy osoby nie żyją, blackout we Florencji

Źródło:
Ansa, ENEX

Fala upałów, która nawiedziła Francję, dotyka nie tylko mieszkańców miast. Lokalny dziennik poinformował, że wysokie temperatury skłoniły operatora elektrowni atomowej Goltech do jej czasowego wyłączenia.

Wyłączyli elektrownię atomową przez upały

Wyłączyli elektrownię atomową przez upały

Źródło:
PAP, Sud Ouest

Francja mierzy się z rekordową falą upałów - we wtorek w 16 departamentach ogłoszono czerwony alert pogodowy, a temperatury sięgają 41 stopni Celsjusza. Zamknięto setki szkół i szczyt wieży Eiffla, a w regionie stołecznym wprowadzono ograniczenia w ruchu drogowym.

Zamknięto szczyt wieży Eiffla

Zamknięto szczyt wieży Eiffla

Źródło:
PAP

W Hiszpanii 51-letnia kobieta zmarła po powrocie do domu z pracy. W ubiegłą sobotę sprzątała ulice Barcelony, podczas gdy w mieście szalał upał. Po tragedii w kraju rozgorzała debata na temat bezpieczeństwa pracowników w szczególnie gorące dni.

Sprzątała ulice Barcelony. Po powrocie do domu zmarła

Sprzątała ulice Barcelony. Po powrocie do domu zmarła

Źródło:
Reuters, El Pais, El Nuevo Dia, La Razon

We włoskiej Lombardii ziemia osunęła się na alpejskie osady, powodując uszkodzenia budynków i opóźnienia w ruchu.

Ziemia runęła na osady w Lombardii

Ziemia runęła na osady w Lombardii

Źródło:
ENEX, SondrioToday

Potężna bomba niżowa natarła na Nową Południową Walię, wywołując intensywne opady deszczu i silne porywy wiatru. Warunki pogodowe spowodowały ewakuacje w nadmorskich miejscowościach. Służby ostrzegają, że sytuacja pogorszy się w ciągu najbliższych 24 godzin.

Bomba niżowa w Australii. Będzie jeszcze gorzej

Bomba niżowa w Australii. Będzie jeszcze gorzej

Źródło:
Reuters