Uderzenie pioruna. Co je przyciąga i jak się przed nim chronić?

● Energia pioruna może wynosić aż 500 MJ i nieść ze sobą ładunek elektryczny o napięciu 100 milionów volt. To mniej więcej tyle, ile niosłaby ze sobą eksplozja 122 kilogramów trotylu...   ● Ciało ludzkie nie jest odporne na porażenie piorunem, a jego skutki mogą okazać się tragiczne dla zdrowia i życia.  ● Podczas burzy należy unikać miejsc, gdzie piorun uderza najczęściej, a są to np. wysokie konstrukcje, drzewa, sieci elektryczne. ● Nie zwiększa się prawdopodobieństwo uderzenia pioruna w osobę posiadającą włączony telefon komórkowy, jak również wówczas, gdy przez telefon komórkowy jest prowadzona rozmowa. 

Jak powszechnie wiadomo, ogrzane powietrze jest lżejsze od zimnego, dzięki czemu wznosi się wyżej. Wraz z osiągnięciem pewnej wysokości, najczęściej kilku kilometrów nad ziemią, zaczyna się ono gwałtownie rozprężać, jego waga wzrasta, a zawarta w nim para wodna skrapla się. W ten sposób powstaje chmura burzowa. 

W miarę napływu kolejnych mas gorącego powietrza kryształki lodu w jej górnej warstwie zaczynają zderzać się z kroplami wody znajdującymi się w tej dolnej, prowadząc do ich naelektryzowania i inicjując burzę, w trakcie której dochodzi do wyładowań elektrostatycznych, czyli - mówiąc potocznie - piorunów. 

W komórce burzowej dochodzi do silnego tarcia kryształów lodu i wody. Jednym ze skutków tego procesu jest „gubienie” elektronów przez przemieszczający się ku górze lód. Wskutek tego górne warstwy chmury stają się elektrododatnie. Z kolei dolne warstwy w dalszym ciągu pozostają elektroujemne, co prowadzi do różnicy potencjałów elektrycznych oraz powstania wyładowania. Energia powstałego w ten sposób pioruna może wynosić aż 500 MJ i nieść ze sobą ładunek elektryczny o napięciu 100 milionów volt. To mniej więcej tyle, ile niosłaby ze sobą eksplozja 122 kilogramów trotylu... 

Temperatura wyładowania wynosi aż 15 tysięcy stopni – to więcej niż na powierzchni Słońca (około 6 tysięcy stopni)! Pioruny mogą przybierać rozmaite kształty, tworząc liczne rozgałęzienia lub linie proste.

Uderzenie pioruna może przynieść poważne skutki. Drzewa, które dotknęło wyładowanie, błyskawicznie czernieją wskutek natychmiastowego wyparowania soków, a naturalna krzemionka w ziemi topi się, tworząc szkło. Niezabezpieczone odpowiednią instalacją (piorunochronem) budynki narażone są na poważne niebezpieczeństwo. Powstający wskutek uderzenia impuls elektromagnetyczny jest w stanie poważnie uszkodzić sieć elektroenergetyczną, w praktyce niszcząc przy tym podłączone do niej urządzenia, a wysoka temperatura może doprowadzić do pożaru. 

W przypadku uderzenia w samochód bądź samolot pasażerom nie powinno w zasadzie grozić niebezpieczeństwo, lecz i tak należy liczyć się z możliwością uszkodzenia niektórych podzespołów. Gorzej, jeżeli piorun trafi bezpośrednio w człowieka. Niestety, takie sytuacje również się zdarzają, powodując dramatyczne niekiedy konsekwencje.

Ogromna energia niesiona przez piorun jest w stanie zabić człowieka na miejscu. Znane są jednak przypadki osób, które wyszły z takiego zdarzenia bez szwanku lub z niewielkimi obrażeniami. Są to jednak szczęśliwe wyjątki. Ciało ludzkie nie jest odporne na porażenie piorunem, a jego skutki mogą okazać się tragiczne dla zdrowia i życia. 

Wysoka temperatura prowadzi do powstania rozległych oparzeń, a porażenie prądem jest w stanie spowodować poważne uszkodzenia układu nerwowego oraz sercowo-naczyniowego. Rytm serca może zostać zaburzony. U osoby porażonej może pojawić się apatia bądź pobudzenie, drgawki czy upośledzenie wzroku i słuchu.

Jeżeli zdarzy się sytuacja, że zostaniemy zaskoczeni przez burzę, warto pamiętać o kilku podstawowych zasadach, które mogą uratować nam życie. Przede wszystkim unikać miejsc, gdzie piorun uderza najczęściej, a są to wysokie konstrukcje, drzewa, sieci elektryczne. Aby uniknąć porażenia piorunem na otwartej przestrzeni powinniśmy:

– trzymać się z daleka od wysokich konstrukcji typu słup, maszt (minimum na odległość wysokości obiektów); – unikać otwartych przestrzeni, brzegów i wzgórz; – unikać przebywania na granicy lasu: lepiej wejść do lasu, ale nie zbliżać się do samotnych drzew czy do małych grup drzew; – w lesie zachować dystans min. 5 metrów od najdłuższej gałęzi; – nie przebywać w wodzie (jezioro, rzeka, morze itd)., ale również unikać miejsc, gdzie zbiera się woda (rowy itd.); – unikać metalowych konstrukcji (jak np. ogrodzenia, balustrady); – nie trzymać w rękach metalowych przedmiotów.

Czy obowiązuje nas bezwzględny zakaz korzystania z telefonu komórkowego? Naukowcy obalają tezę, jakoby korzystanie ze smartfona w trakcie burzy niosło za sobą zwiększone prawdopodobieństwo bycia rażonym piorunem. Polski Komitetu Ochrony Odgromowej Stowarzyszenia Elektryków Polskich 7 października 2015 zajął stanowisko w tej sprawie. Według PKOO SEP  nie zwiększa się prawdopodobieństwo uderzenia pioruna w osobę posiadającą włączony telefon komórkowy, jak również wówczas, gdy przez telefon komórkowy jest prowadzona rozmowa. 

Powyższe oświadczenie dotyczy również innych urządzeń elektronicznych, które korzystają z transmisji bezprzewodowej. Używając smartfona, tabletu czy laptopa nie musimy obawiać się o swoje bezpieczeństwo podczas burzy.

Najlepszą metodą ochrony przed uderzeniami piorunów jest niedopuszczenie do sytuacji, w której mogą nam one zagrażać. Możemy w łatwy sposób obliczyć odległość burzy, licząc sekundy od błysku do grzmotu. Każda z nich odpowiada odległości około 340 metrów. 

Pomocny w określeniu, gdzie są teraz burze, może okazać się radar burzowy online pokazujący aktualne burze w Polsce oraz lokalizację burz. Sprawdzić, gdzie występują burze online, możemy także wykorzystując mapę chmur burzowych świata. To z pewnością przyczyni się do poprawy naszego bezpieczeństwa w czasie letniego wypoczynku.