Upadek muru berlińskiego – przyczyny i znaczenie. Kiedy go zburzono?

● Upadek muru berlińskiego miał miejsce w nocy z 9 na 10 listopada 1989 roku. ● Upadek muru berlińskiego oznaczał zjednoczenie Niemiec. ● Wśród przyczyn upadku muru berlińskiego wskazuje się demonstracje obywateli Berlina Wschodniego w ramach tzw. Jesieni Ludów. ● Za dzień zjednoczenia Niemiec uważa się 3 października 1989 roku, kiedy to wszedł w życie układ zjednoczeniowy RFN i NRD.

Kiedy zburzono mur berliński? Za symboliczną datę uznaje się noc z 9 na 10 listopada 1989 roku. Wtedy to NRD, czyli Niemiecka Republika Demokratyczna, otworzyła swoje przejścia graniczne na zachód dla wszystkich obywateli. Należy jednak podkreślić, że przygotowania do obalenia muru berlińskiego rozpoczęły się wcześniej.

Upadek muru berlińskiego nie oznaczał, że z dnia na dzień sytuacja i relacje pomiędzy Berlinem Wschodnim a Berlinem Zachodnim się unormowały. Mur strzeżony był w początkowym okresie tak jak wtedy, kiedy stał nienaruszony. Pierwsze bezwizowe wjazdy obywateli RFN, czyli Republiki Federalnej Niemiec miały miejsce dopiero od północy 24 grudnia 1989 roku, niemniej jednak upadek muru berlińskiego rozpoczął proces zjednoczenia Niemiec. 

Po II wojnie światowej państwo niemieckie zostało podzielone na cztery strefy okupacyjne: amerykańską, brytyjską, francuską i radziecką. Oczywiste było, że polityka aliantów wschodnich różnić będzie się od zachodnich. Na terenach, które pozostawały pod wpływem sił zachodnich, w 1949 roku proklamowano nowe państwo – Republikę Federalną Niemiec. Wpływy radzieckie dążyły zaś do wprowadzenia demokracji ludowej, a w 1946 roku przyczyniły się do powstania Niemieckiej Republiki Demokratycznej. To właśnie wtedy podzielony został także Berlin. Spośród czterech części miasta, dzielnice wschodnie pozostawały pod wpływami radzieckimi, pozostałe trzy części jako Berlin Zachodni zyskały  status specjalnego obszaru administrowanego przez aliantów zachodnich.

Choć plan budowy muru berlińskiego był tajemnicą władz NRD, już na długo przed jego powstaniem granica łącząca Berlin Wschodni i Zachodni została przez NRD zabezpieczona płotami. W nocy z 12 na 13 sierpnia 1961 roku rozpoczęła się zaś budowa muru berlińskiego, który na odcinku około 43 kilometrów dzielił miasto, a pozostała jego część oddzielała Berlin Zachodni od  miast ościennych. Łącznie mur berliński stanowiło około 156 kilometrów umocnień.

U podstawy rozpadu muru berlińskiego leżały liczne demonstracje obywateli Berlina Wschodniego, którzy domagali się swobodnego podróżowania do Berlina Zachodniego. W okresie tzw. Jesieni Ludów w 1989 roku miały ponadto miejsce masowe ucieczki obywateli NRD do RFN.

9 listopada 1989 roku komitet centralny SED, czyli Socjalistycznej Partii Jedności Niemiec, uchwalił zgodę na swobodne podróżowanie obywateli NRD do RFN. Kiedy członek biura politycznego Günter Schabowski podczas konferencji prasowej zapowiedział, że każdy obywatel NRD będzie mógł swobodnie przekroczyć granicę, obywatele masowo ruszyli do przejść granicznych. Brak wytycznych dla Wojsk Ochrony Pogranicza i innych służb oraz żądania ludności cywilnej spowodowały, że do północy 9 listopada 1989 roku wszystkie przejście graniczne pomiędzy Berlinem Wschodnim a Zachodnim zostały otworzone. 

Upadek muru berlińskiego oznaczał koniec podziału Berlina. Upadek muru berlińskiego oznaczał też kres trwającego cztery dekady podziału Niemiec. Pod koniec listopada kanclerz RFN Helmut Kohl zaproponował stworzenie struktur konfederacyjnych pomiędzy RFN i NRD.

W marcu 1990 roku przeprowadzono pierwsze i jednocześnie ostatnie wybory do Izby Ludowej NRD. 1 lipca weszła w życie unia walutowa i gospodarcza RFN i NRD, a z końcem sierpnia – 31 sierpnia 1989 roku państwa podpisały układ zjednoczeniowy. Wszedł on w życie 3 października 1989 roku. To właśnie ten dzień przeszedł do historii jako zjednoczenie Niemiec.

Fragmenty muru berlińskiego pozostały do dnia dzisiejszego. Są to:

– najdłuższy fragment zachowany jest przy Bernauer Straße, znajdują się w nim ślady wielu wyłomów z czasów upadku muru, – fragment przy Niederkirchnerstraße na wprost gmachu ministerstwa finansów, w 1990 roku objęty ochroną zabytków, – piętnastometrowy fragment przy Liesenstraße, który także objęty jest ochroną. 

9 listopada organizowane są obchody upadku muru berlińskiego. Ostatnie uroczystości, z udziałem międzynarodowych gości, odbyły się w 2019 roku w 30. rocznicę upadku muru berlińskiego.

Zimna wojna to zwyczajowo przyjęta nazwa rywalizacji ideologicznej i politycznej, ale też militarnej pomiędzy blokiem wschodnim, czyli ZSRR a państwami bloku zachodniego. Trwała ona w latach 1947-1991. 

W ramach zimnej wojny prowadzony był także wyścig zbrojeń, gospodarczy i kosmiczny. Za symbol zimnej wojny był uznawany mur berliński, którego upadek postrzegany jest jako symbol jej końca. Przyczynił się on również do upadku komunizmu w Europie Wschodniej.