Poznań z czasów miasta - twierdzy za pruskiego zaboru dostawy mleka na przełomie wieków i pierwsze plany po odzyskaniu niepodległości. Te dokumenty i wiele więcej zamieściło w internecie Cyfrowe Repozytorium Lokalne CYRYL w Poznaniu.
Mapy opublikowane przez CYRYL-a pokazują, jak Poznań zmieniał się na przestrzeni lat i wieków. Najbardziej w przeszłość cofa nas plan niezagospodarowanego jeszcze wówczas, lewego brzegu Warty.
- Rysunek w formie planu przedstawia Poznań między 1244 (ufundowanie klasztoru Dominikanów) a 1253 rokiem (lokacja lewobrzeżnego miasta). Zaznaczono na planie Ostrów Tumski i Zagórze otoczone murami, Śródkę, osady Święty Marcin i Święty Wojciech, a także Górę Przemysła oraz kościół i klasztor Dominikanów - wylicza Magdalena Grzelak-Grosz z CYRYL-a.
Miasto - forteca
Większość planów, szkiców, rysunków i map przedstawia Poznań z wieku XIX i początku XX. Jak mówi Grzelak-Grosz, pod zaborem pruskim Poznań bardzo się zmieniał.
- Jedną z pierwszych inicjatyw władz zaborczych było zburzenie średniowiecznych murów miejskich i wyznaczenie nowego centrum Poznania wokół wytyczonego pl. Wilhelmowskiego (obecny pl. Wolności). W 1800 roku do miasta włączono Chwaliszewo, Ostrów Tumski, Ostrówek, Śródkę, Zagórze i Zawady. Dalszy rozwój Poznania został zahamowany po decyzji o przeistoczeniu miasta w twierdzę - tłumaczy historyk.
W 1828 roku zatwierdzono projekt budowy umocnień i rozpoczęto tworzenie fortyfikacji. Po 1870 roku powstał zewnętrzny pas umocnień twierdzy fortowej z dziewięcioma fortami głównymi i dziewięcioma pośrednimi.
- Jednocześnie powstawały nowe budowle wewnątrz umocnień: elektrownia, gazownia, rzeźnia, szkoły, szpitale i piękne dzielnice mieszkaniowe dla urzędników niemieckich. Na przedpolach fortów obowiązywały jednak zakazy i ograniczenia budowlane- tłumaczy Grzelak-Grosz.
Rozmieszczenie owych fortyfikacji można zauważyć na niejednym skanie planów miejskich z tamtych czasów. Fortyfikacje miały z czasem sprawiać mieszkańcom co raz więcej problemów.
Dusili się
Jak tłumaczy Grzelak-Grosz, z czasem Poznań - forteca zaczął się dusić od wewnątrz, a pruscy urzędnicy poczęli uciekać z centrum na przedmieścia: - Brak wolnych terenów pod nową zabudowę powodował ucieczkę mieszkańców miasta do Jeżyc, Łazarza i Wildy, gdzie budowano fabryki i nowe dzielnice dla robotników. Z czasem wsie te miały zostać oczywiście wchłonięte przez miasto.
Na początku XX wieku postanowiono więc rozebrać częściowo przestarzałą już twierdzę poligonalną.
Zarówno samo rozmieszczenie ówczesnych fortyfikacji, jak i plany wykorzystania pozostałych po nich terenów również można znaleźć w najnowszej kolekcji CYRYL-a.
Nadeszła wolność
W 1919 roku nadeszła długo wyczekiwana wolność. Na planach z 1920 r. można znów przeczytać polskie nazwy ulic, budynków i innych obiektów. W latach 20. XX wieku powierzchnia miasta wzrosła prawie dwukrotnie.
- W 1929 roku dzięki inicjatywie prezydenta Poznania Cyryla Ratajskiego w mieście zorganizowano Powszechną Wystawę Krajową, która miała zaprezentować dokonania państwa polskiego w 10. rocznicę odzyskania niepodległości. Na planach widać rozbudowane na potrzeby wystawy tereny targowe wzdłuż obecnych ulic Głogowskiej, Bukowskiej i Grunwaldzkiej- opowiada Grzelak-Grosz i zachęca: - Początki Poznania, jego rozwój, wzloty i upadki można świetnie prześledzić, uważnie przyglądając się kolejnym prezentowanym planom.
Mleczne drogi
Mapą, która zasługuje na specjalne wyróżnienie jest oryginalny plan z początku XX wieku, na którym zaznaczono liczbę dostarczanych litrów mleka oraz odległość miedzy miastem, a poszczególnymi wsiami i osadami podmiejskimi. Plan datowany jest na wrzesień 1905 r.
- Plan pokazuje odległości, a grubość połączenia między wsią a miastem obrazuje, ile litrów mleka z danej miejscowości spływało do Poznania. Nie wiemy od czego zależały takie dysproporcje. Być może po prostu im więcej było krów, tym więcej produkowało się mleka. Mógł też obowiązywać jakieś wytyczne - zastanawia się Grzelak-Grosz.
Według mapy, najwiecej mleka w 1905 r. dostarczała wieś Swadzim, natomiast najdłuższą drogę do miasta musiały odbyć kanki mleka z Wielichowa (65 km).
Oryginały i kopie
Dokumenty gromadzone przez repozytorium w Poznaniu pochodzą ze zbiorów archiwum państwowego w Poznaniu. Plany są w części kupowane, część już wcześniej była własnością archiwum.
- Najstarsze, przedwojenne plany w dużej części zaginęły lub zostały zniszczone. Teraz staramy się je odszukiwać na terenie całej Wielkopolski. Część trzeba odkupić, część otrzymujemy w darze - informuje placówka.
Duża część najstarszych dokumentów to kopie. Oryginałów pozostało niewiele.
- Jednym z najciekawszym okazów jest plan z 1888 roku, na którym kolorem, wyraźnie zaznaczone są Warta oraz obszary zajęte przez urządzenia fortyfikacyjne twierdzy poligonalnej. Jest też zaznaczona linia tramwajowa łącząca Dworzec Główny z Ostrowem Tumskim - opowiada Grzelak-Grosz.
Autor: kk/r / Źródło: TVN24 Poznań
Źródło zdjęcia głównego: CYRYL