Tarnowskie Góry wpisane na listę UNESCO. "Znajdą się w zacnym towarzystwie"

- To wielka radość dla Polski - wpisanie podziemi tarnogórskich na Listę światowego dziedzictwa rozsławi to miejsce wśród społeczności międzynarodowej - tak decyzję Komitetu Światowego Dziedzictwa UNESCO skomentował wicepremier, minister kultury i dziedzictwa narodowego Piotr Gliński.

- Był to jedyny wniosek, który zgłosiliśmy w tym roku i tym większą czujemy satysfakcję z jego przyjęcia, że jesteśmy gospodarzem tegorocznej sesji Komitetu Światowego Dziedzictwa - powiedział minister.

- Kopalnie rud ołowiu, srebra i cynku wraz z systemem gospodarowania wodami podziemnymi w Tarnowskich Górach znajdą się na liście w zacnym towarzystwie najcenniejszych przykładów dziedzictwa ludzkości. Dziękuję wszystkim, którzy przyczynili się do tego sukcesu - dodał wicepremier.

Decyzję podjął obradujący od 2 lipca w Krakowie Komitet Światowego Dziedzictwa UNESCO. W jego skład wchodzą przedstawiciele 21 państw, między innymi Polski, Angoli, Chorwacji, Kuby, Filipin, Finlandii, Kazachstanu, Korei Południowej, Kuwejtu, Libanu, Peru, Portugalii, Tanzanii i Zimbabwe.

W niedzielę przystąpiono do rozważania kilkunastu nowych wniosków, w tym polskiego kandydata: kopalni ołowiu, srebra, cynku wraz z systemem gospodarowania wodami podziemnymi w Tarnowskich Górach.

- Proszę pozwolić wyrazić mi naszą głęboką wdzięczność wobec członków Komitetu Światowego Dziedzictwa za wpis Tarnowskich Gór, wraz z systemem gospodarowania wodami podziemnymi. (...) Poprzez tę nominację i wpis składamy hołd pracy i mądrości poprzednim generacjom, dzięki którym my i przyszłe pokolenia będziemy mogli pomyślnie się rozwijać - powiedziała kierownik zespołu zadaniowego ds. organizacji 41. sesji UNESCO Katarzyna Piotrowska. Słowa podziękowania członkom Komitetu złożył także sekretarz generalny Polskiego Komitetu ds. UNESCO prof. Sławomir Ratajski.

Był to jedyny obiekt przemysłowy wśród 33 wniosków o wpis na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.

W polskim wniosku do UNESCO jego autorzy wymienili 28 obiektów, nie tylko w Tarnowskich Górach, ale też sąsiednich Zbrosławicach i Bytomiu. Są to pozostałości po dawnych kopalniach rud srebra, ołowiu i cynku - kopalniane wyrobiska i szyby górnicze, system odwadniania i wykorzystania wody pogórniczej oraz elementy krajobrazu kulturowego.

Początki górnictwa na ziemiach tarnogórskich sięgają końca XV wieku. Według legendy, "gorączkę srebra" na tym terenie zapoczątkował chłop Rybka, który wyorał na swym polu bryłę kruszcu. Początek XVI wieku to już dynamiczny rozwój przemysłu wydobywczego. W 1526 roku książę opolski Jan II Dobry oraz margrabia Jerzy Hohenzollern-Ansbach wydali przywilej wolności górniczej, co przyczyniło się do rozwoju powstałego wówczas miasta. W 1528 roku z myślą o miejscowym górnictwie wydany został tak zwany Ordunek Gorny - ustawa górnicza.

Pod koniec XVIII wieku uruchomiono największą w historii tarnogórskiego górnictwa kruszcowego państwową kopalnię Fryderyk (działała od 1784 do 1912 roku) W XVIII wieku sprowadzono do Tarnowskich Gór pierwszą na kontynencie europejskim maszynę parową do odwadniania wyrobisk. To właśnie na tych ziemiach rozpoczęła się industrializacja tej części Europy - przekonują autorzy wniosku.

Przez kilka stuleci na obszarze Tarnowskich Gór i okolic funkcjonowało kilka tysięcy kopalń. Powstało tam około 20 tysięcy szybów i ponad 150 kilometrów podziemnych wyrobisk. Częścią tego kompleksu są dwa najbardziej znane zabytkowe obiekty Tarnowskich Gór - Zabytkowa Kopalnia Srebra oraz Sztolnia Czarnego Pstrąga. 600-metrowy fragment sztolni służącej kiedyś do odwadniania kopalni dziś turyści przepływają - pod ziemią - łodziami. To najdłuższa w Polsce podziemna trasa turystyczna pokonywana w ten sposób. Sztolnia została udostępniona turystom w 1957 roku.

Z kolei Zabytkowa Kopalnia Srebra to jedyna w Polsce trasa turystyczna, wytyczona w podziemiach będących pozostałością po dawnych kopalniach rud srebra, ołowiu i cynku. Stanowi niewielki fragment dawnej kopalni Fryderyk. Do zwiedzania została udostępniona w 1976 roku. Przygotowany dla zwiedzających prawie 2-kilometrowy szlak przebiega 40 metrów pod ziemią. Zarówno sztolnia, jak i kopalnia są od lat na prezydenckiej liście Pomników Historii. Ponadto od listopada 2014 roku kopalnia jest tzw. punktem kotwicznym sieci Europejskiego Szlaku Dziedzictwa Przemysłowego (ERIH), skupiającego około 200 zabytków techniki w Europie. Obiekty te należą też do Szlaku Zabytków Techniki województwa śląskiego.

Wyjątkowym skarbem i jednocześnie największą atrakcją są zachowane w bardzo dobrym stanie, niemal w pełni autentyczne wyrobiska kopalniane z systemem sztolni odwadniających. Wodę z tarnogórskich wyrobisk wykorzystywano nie tylko w celach przemysłowych, ale też spożywczych, co jest unikatem w skali świata. Co więcej, zachowany zakład wodociągowy, który powstał na wyrobiskach górniczych pokazuje, jak bardzo rozwinięty był niegdyś przemysł w tej części Europy.

Podziemna woda właśnie, a dokładniej system gospodarowania nią, jest tym, co wyróżnia tarnogórskie podziemia od pogórniczych zabytków w innych miejscach. Najpierw poprzez sztolnie była odprowadzana z górniczych wyrobisk do rzek, a później tę samą wodę, naturalnie filtrowaną przez dolomit, wykorzystywano w celach spożywczych. Pierwsze wodociągi w Tarnowskich Górach powstały pod koniec XVIII wieku. Było to wówczas pionierskie rozwiązanie. Woda z tamtych terenów zasilała także inne miasta rozwijającego się górnośląskiego, przemysłowego regionu.

System wodociągowy wraz z systemem odwadniania we wniosku do UNESCO wybito jako "wyjątkową powszechną wartość" (ang. outstanding universal value). Dodatkowym, ważnym elementem dziedzictwa i atrakcją Tarnowskich Gór jest krajobraz pogórniczy ukształtowany na przestrzeni kilku wieków działalności wydobywczej. To m.in. ponad stuletni park miejski, w którym wzniesienia terenu to po prostu dawne zwały kopalń.

Lista światowego dziedzictwa powstała, aby zapewnić właściwą ochronę najcenniejszym przykładom dziedzictwa ludzkości. Do tej pory znajdują się na niej 1052 dobra ze 165 państw. Najwięcej obiektów wpisanych na listę znajduje się we Włoszech (51), Chinach (50), Hiszpanii (45), Francji (42) i w Niemczech (41). W Polsce jest obecnie 14 takich miejsc. To między innymi historyczne centra Krakowa i Warszawy, stare miasto w Zamościu kopalnie soli w Wieliczce i Bochni, zamek krzyżacki w Malborku i Hala Stulecia we Wrocławiu.

Autor: kg/azb//now / Źródło: PAP