100 lat temu, w nocy z 19 na 20 sierpnia 1920 roku wybuchło II Powstanie Śląskie - pierwszy ze zrywów śląskich, który osiągnął swoje cele. Miało zademonstrować siłę polskiej ludności i jej dążenie do zjednoczenia z Polską, było też reakcją na prowadzony przez Niemców terror.
Powstania Śląskie uważane są za jeden z najważniejszych czynów zbrojnych kształtujących potencjał terytorialny i gospodarczy odrodzonej Polski. Mimo że żadne z nich nie zakończyło się przesądzającym, zdecydowanym zwycięstwem ludności polskiej, to jednak jej postawa wpłynęła na decyzje państw alianckich dotyczące przyszłości Górnego Śląska.
I Powstanie Śląskie było bezpośrednią i w dużej mierze spontaniczną reakcją na nasilający się terror niemiecki. Rozpoczęło się 17 sierpnia 1919 r. strajkiem generalnym; wybuchło spontanicznie, praktycznie bez przygotowania i po kilku dniach krwawych walk zostało stłumione przez oddziały niemieckiego Grenzschutzu.
"Za Niemcami" czy "za Polską"?
Mimo walki w niemal całkowitym osamotnieniu słabo uzbrojone oddziały polskie przez niemal tydzień stawiały zacięty opór dużo lepiej uzbrojonym siłom niemieckim. Powstanie wpłynęło również na wzmocnienie alianckich organów wojskowych i samorządowych, które miały nadzorować obszar Górnego Śląska do czasu przesądzenia o jego losach. Pod koniec sierpnia 1919 r. do miast Górnego Śląska przybyła francuska misja wojskowa, a w październiku, zgodnie z umową zawartą w Berlinie, z Górnego Śląska wycofano siły armii niemieckiej. Umowa przewidywała również powrót do swoich domów powstańców, którzy w obawie przed represjami przekroczyli granicę z Polską. Co najważniejsze, wydarzenia I Powstania Śląskiego wzmocniły patriotyzm polskiej ludności. W listopadzie 1919 r. zorganizowano wybory komunalne. Polacy zdobyli ok. 60 proc. głosów i większość miejsc w radach miejskich. W niektórych okręgach na polskich kandydatów padło ponad 75 proc. głosów.
Politycznym tłem II Powstania były przygotowania do plebiscytu, który miał przesądzić o przynależności państwowej Śląska. W lutym 1920 r. w Bytomiu powołano Polski Komisariat Plebiscytowy. Na jego czele, za zgodą rządu RP, stanął najważniejszy z polskich działaczy na rzecz polskości Górnego Śląska, Wojciech Korfanty. W skład Komisariatu weszli przedstawiciele partii chadeckich i Polskiej Partii Socjalistycznej. Utworzono też powiatowe komitety plebiscytowe. Głównym celem działań Komisariatu i współpracujących z nim organizacji było koordynowanie akcji agitacji na rzecz głosowania "za Polską". Działania te cieszyły się również wsparciem polskich organizacji kulturalnych i społecznych.
Podobny komisariat plebiscytowy, powołany przez działaczy niemieckich, rozpoczął działalność w Katowicach. Do głosowania "za Niemcami" wzywano, posługując się argumentami o chaosie gospodarczym i politycznym panującym w Polsce. Celem było nie tylko prowadzenie działań propagandowych, lecz także przygotowanie się na przyjęcie górnośląskich Niemców przybyłych z innych regionów Rzeszy.
Kolejne miesiące były również starciem państw alianckich, które w różny sposób spoglądały na kwestię przyszłości Górnego Śląska. Polacy cieszyli się wsparciem wojsk Francji, która liczyła na maksymalne osłabienie Niemiec i ich przemysłu ciężkiego oraz wzmocnienie Polski, postrzeganej jako nowy francuski sojusznik na wschodzie kontynentu. Niemcy cieszyli się wsparciem sił Wielkiej Brytanii i Włoch – państw, które nie chciały nadmiernie wzmacniać Francji. Siły sojusznicze liczyły ok. 12 tys. żołnierzy. Aż 7,5 tys. z nich stanowili Francuzi.
Wojna polsko-bolszewicka na pierwszym planie
Wiosną 1920 r. uwaga polskiej opinii publicznej skupiała się na wydarzeniach na wschodzie. Sukcesy w wojnie z bolszewikami przesłaniały walkę Polaków o polskość Górnego Śląska. Wykorzystywali to Niemcy, którzy coraz częściej dopuszczali się prowokacji i ataków na polskie instytucje i wiece. W kwietniu manifestacje Polaków przeciwko terrorowi Policji Bezpieczeństwa (Sicherheitspolizei – Sipo) zostały zaatakowane przez niemieckie bojówki ochraniane przez oddziały policji. Zaledwie kilka dni później podobny atak nastąpił podczas obchodów Święta Narodowego 3 maja. Pod koniec miesiąca zaatakowano Polski Komisariat Plebiscytowy.
Polskie klęski w starciu z Armią Czerwoną w czerwcu i lipcu 1920 r. jeszcze bardziej rozpaliły nastroje niemieckich nacjonalistów. W swoich kalkulacjach politycznych przewidywali szybki upadek "państwa sezonowego", który umożliwiałby kompromis z Rosją Sowiecką i powrót do granic z 1914 r. Skuteczne działania zapobiegające niemieckim atakom były paraliżowane przez pogłębiający się konflikt brytyjsko-francuski.
Niemieckim atakom sprzyjali również urzędnicy niemieccy, którzy wciąż kontrolowali większość administracji na Górnym Śląsku. Swoją uprzywilejowaną pozycję wykorzystywali do zwalczania polskich strajków szkolnych oraz polskiego ruchu robotniczego w kopalniach i fabrykach.
W odpowiedzi na coraz gorętszą atmosferę na Górnym Śląsku polski Komisariat ogłosił strajk generalny w dniach 10–12 maja. W lipcu Komisariat zarządził tajne pogotowie bojowe Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska. Jej siły liczyły wówczas ok. 12 tys. żołnierzy. Na ich czele stał Alfons Zgrzebniok, ps. Rakoczy.
Fałszywa informacja, prawdziwe ataki i strajki
17 sierpnia w niemieckiej prasie na Górnym Śląsku pojawiła się fałszywa informacja o wkroczeniu do Warszawy wojsk bolszewickich. W wielu miastach doszło do ataków na polskich działaczy, drukarnie polskich gazet i inne polskie instytucje. W Katowicach niemieckie bojówki zamordowały doktora Andrzeja Mielęckiego, który udzielał pomocy rannym Niemcom, którzy zostali postrzeleni przez francuskich żołnierzy broniących grabionych polskich sklepów. Rannego lekarza Niemcy wyciągnęli z ambulansu wiozącego go do szpitala. Skatowane ciało wrzucili do Rawy. W odpowiedzi Polacy spalili niemiecką kolonię w Hołdunowie. W wielu kopalniach wybuchły strajki.
W obliczu tych wydarzeń w nocy z 19 na 20 sierpnia 1920 r. Wojciech Korfanty wydał rozkaz rozpoczęcia walki zbrojnej w części powiatów Górnego Śląska. Jednocześnie Komisariat Plebiscytowy ogłosił strajk generalny. Żołnierze POW rozpoczęli działania od zrywania łączności pomiędzy miastami kontrolowanymi przez Niemców. W kolejnych godzinach głównym celem stały się posterunki niemieckiej policji. Jej likwidacja i zastąpienie jej strażą obywatelską, a następnie nowo utworzoną policją plebiscytową stało się głównym założeniem walki powstańców.
Niewielkiego wsparcia oddziałom powstańczym udzieliły siły francuskie. Zdarzało się, że ich żołnierze strzelali do niemieckiej policji. Zupełnie odmienną postawę przyjęły siły brytyjskie. Ponadto brytyjski resort spraw zagranicznych po raz kolejny wyraził konieczność złagodzenia zapisów Traktatu Wersalskiego dotyczących Górnego Śląska. W odpowiedzi francuskie MSZ oświadczyło, że "Anglicy nie wykazują żadnej dbałości o interes polityczny, jakim jest plebiscyt z punktu widzenia zmniejszenia potęgi Niemiec". Oskarżyli również Brytyjczyków o torpedowanie przygotowań do plebiscytu m.in. przez zmniejszanie wsparcia dla Komisji Międzysojuszniczej. Konflikt sojuszników osiągnął swój szczyt, gdy stojący na czele brytyjskiej dyplomacji lord George Curzon oskarżył Polaków o sprowokowanie powstania i zażądał dymisji stojącego na czele sił sojuszniczych na Górnym Śląsku gen. Henri’ego Le Ronda. Brytyjski dyplomata stwierdził, że Le Rond nie zachowuje neutralnej postawy. Rzeczywiście francuski dowódca był przyjacielem Korfantego i w zgodzie z interesem narodowym swojego kraju jednoznacznie działał na rzecz osłabienia Niemiec.
Powstańcy sprawnie opanowali powiaty: katowicki i bytomski oraz większość tarnogórskiego, pszczyńskiego, rybnickiego, zabrzańskiego i lublinieckiego. Był to obszar znacznie większy niż opanowany podczas pierwszego zrywu. Skuteczność polskich działań i ich przygotowanie były nieporównywalnie lepsze niż podczas I Powstania Śląskiego. Impet działań był całkowitym zaskoczeniem dla policji i bojówek niemieckich. Morale Polaków wzmacniały także pierwsze informacje o powstrzymaniu sił sowieckich na wschód od Warszawy.
"Linia generała Le Ronda" i "linia Korfantego"
Polski Komisariat Plebiscytowy i POW ogłosiły warunki zakończenia walk. Były one stosunkowo ograniczone – domagano się rozwiązania niemieckiej policji i powołania nowych mieszanych sił porządkowych podlegających siłom alianckim. Umiarkowany ton żądań i zwycięstwa na froncie pozwalały zakończyć walki. Po długich tarciach pomiędzy sojusznikami 24 sierpnia 1920 r. Międzysojusznicza Komisja Plebiscytowa ogłosiła rozwiązanie niemieckiej policji i powołała Policję Górnego Śląska o polsko-niemieckim składzie. Powstańcy uzyskali też zapewnienie ukarania przywódców antypolskich ekscesów i usunięcie z obszaru objętego plebiscytem osób, które przybyły tu po 1 sierpnia 1919 r.
Akcja zbrojna zakończyła się 25 sierpnia na rozkaz jej dowódców. W wyniku zrywu niemiecką policję plebiscytową zastąpiono mieszaną – polsko-niemiecką. Oficjalnie rozwiązano Polską Organizację Wojskową Górnego Śląska. Jej żołnierze działali dalej jako paramilitarna "Centrala Wychowania Fizycznego". 28 sierpnia komisarze plebiscytowi obu stron wezwali ludność do zachowania spokoju.
Po zakończeniu powstania Komisja Międzysojusznicza przyspieszyła przygotowania do plebiscytu. Mimo gorących sporów brytyjsko-francuskich 20 marca 1921 r. na Górnym Śląsku odbyło się głosowanie. Uczestniczyło w nim 96,5 proc. osób z obszaru plebiscytowego. W głosowaniu mogły wziąć udział również osoby, które wyemigrowały ze Śląska. Przyjechało 182 tys. emigrantów z Niemiec, z Polski – 10 tys. Za przynależnością do Polski głosowało 40,3 proc. ludności.
W kolejnych tygodniach pogarszająca się sytuacja gospodarcza zwiększyła niezadowolenie mieszkańców Górnego Śląska. Wybuchły strajki, które 2 maja przekształciły się w strajk generalny na wieść o niekorzystnych dla Polski decyzjach Komisji. Tego samego dnia rozpoczęło się III Powstanie Śląskie. Najważniejsze walki toczyły się na Górze św. Anny. Powstańcy opanowali prawie cały obszar plebiscytowy. Walki trwały dwa miesiące.
Zawarte porozumienie przewidywało rozgraniczenie stron wzdłuż tzw. linii generała Le Ronda, która nieprzypadkowo niemal pokrywała się z "Linią Korfantego".
"Ślubuję dochować tajemnicy organizacyjnej i na wezwanie walczyć z bronią w ręku"
Powstanie wpłynęło na decyzję Rady Ambasadorów, która zdecydowała o korzystniejszym dla Polski podziale Śląska. Z obszaru plebiscytowego, czyli ponad 11 tys. km², zamieszkanego przez ponad 2 mln osób, do Polski przyłączono 29 proc. obszaru i 46 proc. ludności. Do Polski włączono Katowice, Świętochłowice, Królewską Hutę (obecny Chorzów), Rybnik, Lubliniec, Tarnowskie Góry i Pszczynę. Podział był korzystny dla Polski gospodarczo – na przyłączonym terenie znajdowały się 53 z 67 istniejących kopalni, 22 z 37 wielkich pieców oraz 9 z 14 stalowni. W czerwcu 1922 r. przyznany Polsce obszar Górnego Śląska został przejęty przez polską armię i administrację cywilną.
W pierwszych miesiącach po zakończeniu I wojny światowej na Górnym Śląsku skoncentrowano się przede wszystkim na odbudowie struktur legalnego Towarzystwa Gimnastycznego "Sokół", chociaż organizowały się także inne grupy, które niekoniecznie odwoływały się do Sokolej tradycji. Naczelna Rada Ludowa usiłowała ujednolicić te niekoordynowane próby budowania górnośląskiej konspiracyjnej organizacji wojskowej. Ostatecznie z jej inicjatywy 11 stycznia 1919 r. w Katowicach założono Polską Organizację Wojskową Górnego Śląska. Komendantem został Józef Grzegorzek, a jako organ wykonawczy u jego boku powstał pięcioosobowy Komitet Wykonawczy. Na początku w sprawach wojskowych Grzegorzek współpracował ściśle z por. Alfonsem Zgrzebniokiem.
Organizacja miała prostą strukturę terenową, która była oparta na powiatowym podziale administracyjnym. Zgłaszający się do organizacji ochotnicy składali przysięgę, której rota była jednak odmienna niż w Wojsku Polskim, ponieważ składano ją na wierność Naczelnej Radzie Ludowej. "Przysięgam Panu Bogu Wszechmogącemu, że jako dobry żołnierz będę spełniał wszystkie rozkazy mojej przełożonej władzy powstańczej. Ślubuję dochować tajemnicy organizacyjnej i na wezwanie walczyć z bronią w ręku o przyłączenie Górnego Śląska do Polski. Tak mi dopomóż Bóg" – głosił jej tekst. Ustalono, że standardem uzbrojenia dla piechura będą karabin lub broń krótka (pistolety, rewolwery) oraz granaty ręczne.
"Wśród peowiaków od samego początku istnienia organizacji dominowały nastroje optymizmu"
W dowództwie niemieckim fałszywie oceniano, że polska konspiracja wojskowa została powołana przez dowództwo Wojska Polskiego i w zasadzie stanowi rodzaj polskiej siatki dywersyjnej. "Na taką ocenę złożyło się zarówno traktowanie Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska (POW GŚ) jako tożsamej z utworzoną na rozkaz Józefa Piłsudskiego w 1914 r. POW, jak i mylne rozpoznanie wskazujące na całkowitą podległość śląskiej formacji sztabowi WP w Warszawie. W rzeczywistości POW GŚ powstała z inicjatywy Naczelnej Rady Ludowej w Poznaniu i na początku nie miała kontaktów z Warszawą" - wskazuje historyk prof. Ryszard Kaczmarek w monografii "Powstania Śląskie 1919–1920–1921".
Jak tłumaczy prof. Kaczmarek, "starano się tworzyć struktury wojskowe, opierając się na wzorze wielkopolskim, ale pamiętać należy, że możliwość legalnego działania, w odróżnieniu od Poznania, była na Górnym Śląsku bardzo ograniczona, nie było możliwości formowania zwartych oddziałów, jednolicie umundurowanych i przeszkolonych jak w Armii Wielkopolskiej". Ponadto część działaczy niepodległościowych na Górnym Śląsku dążyła do rozwiązania kwestii tego regionu jak najszybciej - czyli tak jak działo się to w przypadku Wielkopolski - przez wywołanie zrywu będącego rodzajem dywersji aktywnej na tyłach wkraczającej armii polskiej.
"Wśród peowiaków od samego początku istnienia organizacji dominowały nastroje optymizmu i parli oni, mimo znacznej przewagi wojskowej Niemców, do wywołania powstania. Ich nadzieje umocnił jeszcze bardziej sukces Powstania Wielkopolskiego" - ocenia prof. Kaczmarek. Nastroje insurekcyjne w POW GŚ panowały również latem 1919 r., kiedy na paryskiej konferencji pokojowej ważyły się losy Górnego Śląska, aż do chwili gdy dotarły informacje o niekorzystnym dla Polski rozstrzygnięciu, ponieważ tak właśnie postrzegano propozycję przeprowadzenia na tych terenach plebiscytu.
Już po I Powstaniu Śląskim, w styczniu 1920 r., w dowództwie Wojska Polskiego zapadła decyzja o rezygnacji z formowania na bazie obozów emigracyjnych Milicji Górnośląskiej i o odbudowie struktur POW GŚ. "Chodziło nie tylko o tworzenie konspiracji wojskowej z powracających po ogłoszeniu amnestii peowiaków, ale także o wspomnienie jej przez przeszkolonych w WP żołnierzy i oficerów" - pisze prof. Kaczmarek. Byli to głównie żołnierze należący wcześniej do oddziałów polskich z Błękitnej Armii Józefa Hallera. Niemcy z zaniepokojeniem i bezsilnością obserwowali napływających na teren plebiscytowy hallerczyków.
Centrala Wychowania Fizycznego i przygotowania do powstania
Z punktu widzenia polskiej konspiracji wojskowej najważniejsze było odtworzenie struktur POW GŚ, które mogły zostać zasilone oficerami, którzy przeszli szkolenie we Francji oraz w Wojsku Polskim. Zaczęto zatem odbudowywać oraz uzupełniać zapasy uzbrojenia i amunicji. Wiosną 1920 r. POW GŚ mimo wszystko dysponowała stosunkowo niewielką ilością broni, porównywalną z tą sprzed I Powstania Śląskiego. W lipcu ilość broni nadal była zbyt mała i wystarczała na wyposażenie maksymalnie 30 proc. zaprzysiężonych członków organizacji. Należy jednak pamiętać, że organizacja składała się z sześciu-siedmiu batalionów. Jak zauważa prof. Ryszard Kaczmarek, tym razem przeciwnikiem nie miała był niemiecka brygada regularnego wojska, lecz zaledwie kilkutysięczna niemiecka policja, która była uzbrojona podobnie jak powstańcy, ponieważ niemiecka konspiracja wojskowa dopiero się tworzyła.
Polska Organizacja Wojskowa Górnego Śląska po II Powstaniu zaczęła być stopniowo rozbudowywana. Od jesieni 1920 r. funkcjonowała pod nazwą Centrali Wychowania Fizycznego (CWF), która formalnie była podporządkowana Polskiemu Komitetowi Plebiscytowemu jako jeden z jego wydziałów. Sztab CWF tylko częściowo tworzyli byli oficerowie POW GŚ. Na jej czele stał kpt. Mieczysław Paluch, a jego zastępcą został por. Alfons Zgrzebniok. Poszczególne referaty miały ściśle wojskową strukturę, a ich celem było szkolenie, opracowanie planów mobilizacyjnych oraz przygotowanie planów walk powstańczych.
Pod koniec 1920 r. na wniosek ministra spraw wojskowych Kazimierza Sosnkowskiego CWF została podporządkowana dowódcy Okręgu Poznańskiego, gen. Kazimierzowi Raszewskiemu. Zmiany zaszły również na poziomie organizacji. Zdecydowano o scaleniu działań konspiracji wojskowej na terenie plebiscytowym oraz o przygotowaniu do zrywu na obszarze państwa polskiego, szczególnie na terenach nadgranicznych. Odbyło się to pod kontrolą Wojska Polskiego, zwłaszcza z wykorzystaniem Związku Hallerczyków oraz założonego oficjalnie do wsparcia polskiej akcji plebiscytowej Związku Przyjaciół Górnego Śląska (ZPGŚ). Nową organizację powstańczą nazwano Dowództwem Obrony Plebiscytu (DOP). Służyła ono początkowo do przygotowania formacji policyjno-wojskowej do zajęcia ważnych obiektów po zwycięskim plebiscycie. Dowódcą DOP został płk Paweł Chrobok (ps. Kunowski), którego 4 kwietnia na stanowisku dowódcy DOP zastąpił ppłk Maciej Mielżyński.
Jak ocenia prof. Ryszard Kaczmarek, decyzja o powołaniu DOP była decydująca dla zorganizowania regularnej armii powstańczej na wzór dawnej Armii Wielkopolskiej. Sztab DOP został zorganizowany prawie jak na potrzeby niewielkiej, samodzielnej armii. W jego skład wchodziły: sześć wydziałów (organizacyjno-mobilizacyjny, wywiadowczy, operacyjny, zaopatrzeniowy, personalny, operacyjny), adiunktura, intendentura, dowództwo Straży Granicznej oraz samodzielne referaty (łączność, destrukcja/dywersja, broń, kolportaż).
Jak wylicza Kaczmarek, polskie siły na początku III Powstania Śląskiego liczyły ok. 30 tys. walczących, natomiast w momencie zakończenia działań wojennych liczba ta sięgała 46 tys.
KALENDARIUM POWSTAŃ ŚLĄSKICH
I Powstanie Śląskie:
10 listopada 1918
W Bytomiu, Królewskiej Hucie, Załężu i Zabrzu odbyły się manifestacje o charakterze narodowym, na których polska ludność otwarcie wyraziła pragnienie przyłączenia Górnego Śląska.
11 stycznia 1919
W Katowicach powstała tajna Polska Organizacja Wojskowa Górnego Śląska; 11 lutego w domu związkowym "Ul" w Bytomiu odbyło się pierwsze zebranie Komitetu Wykonawczego POW GŚ.
20 stycznia 1919
Odbył się strajk generalny w górnośląskich zakładach przemysłowych. Strajkujący wysunęli żądania usunięcia ze Śląska Grenzschutzu i Freikorpsu.
28 czerwca 1919
W Wersalu został podpisany traktat pokojowy z Niemcami. W jego 88. artykule zapowiedziano przeprowadzenie na Górnym Śląsku plebiscytu.
15 sierpnia 1919
Wojsko niemieckie otworzyło przed bramą kopalni "Mysłowice" ogień do oczekujących na wypłatę robotników i ich rodzin.
16–17 sierpnia 1919
Rozkaz o wybuchu powstania został wysłany do komendantów powiatów rybnickiego i pszczyńskiego. Z Piotrowic wyruszył oddział powstańczy składający się z czterdziestu peowiaków, który stoczył walkę w Gołkowicach.
18 sierpnia 1919
Walki wybuchły na terenie innych powiatów Górnego Śląska: rybnickiego, bytomskiego, gliwickiego, tarnogórskiego, katowickiego i chorzowskiego (królewsko-huckiego). Nie udało się jednak zająć żadnego miasta powiatowego.
19 sierpnia 1919
W Goduli został przeprowadzony kontratak niemiecki. Powstanie upadło w powiecie bytomskim; natomiast toczyły się zacięte walki w Bogucicach, Janowie i Mysłowicach. Polski rząd wezwał sojuszników do interwencji i przerwania represji niemieckich na Górnym Śląsku.
20 sierpnia 1919
Kontratak niemiecki na Dąbrówkę Małą i Szopienice.
21 sierpnia 1919
Powstańcy przeprowadzili nieudaną próbę ataku na Mysłowice.
22 sierpnia 1919
Do Polski wycofały się powstańcze oddziały.
23-24 sierpnia 1919
Przy pomocy oddziałów uzbrojonych i przygotowanych z pomocą Wojska Polskiego zostały podjęte próby ożywienia walk powstańczych.
24 sierpnia 1919
Alfons Zgrzebniok, naczelny dowódca powstania, podjął decyzję o zakończeniu walk.
1 października 1919
Została zawarta polsko-niemiecka umowa amnestyjna, na mocy której szeregowi powstańcy mogli wrócić do domów, dowódcy natomiast pozostali za granicą.
II Powstanie Śląskie:
11 lutego 1920
Zgodnie z postanowieniami Traktatu Wersalskiego władzę na Górnym Śląsku stanowiła Międzysojusznicza Komisja Rządząca i Plebiscytowa. Jej przewodniczącym został francuski generał Henri Le Rond. Po przybyciu aliantów Niemcy wycofali z terenu plebiscytowego jednostki Grenzschutzu, pozostała jednak policja bezpieczeństwa (Sicherheitspolizei lub Sipo) oraz bojówki Selbschutzu.
12 lutego 1920
W bytomskim hotelu Lomnitz działalność rozpoczął Polski Komisariat Plebiscytowy. 20 02 polskim komisarzem plebiscytowym został Wojciech Korfanty.
27 maja 1920
Niemieckie bojówki zaatakowały hotel Lomnitz.
15 lipca 1920
Sejm Ustawodawczy II RP uchwalił "statut organiczny dla woj. śląskiego". Statut zapewniał autonomię obszarom Śląska, które po plebiscycie zostaną przyznane Polsce. Nowe województwo miało posiadać również swój parlament zwany Sejmem Śląskim.
17 sierpnia 1920
Niemieccy bojówkarze napadli na katowicką siedzibę Komisji Międzysojuszniczej. Na polskim lekarzu Andrzeju Mielęckim został dokonany bestialski lincz. W Katowicach został ogłoszony stan oblężenia.
18 sierpnia 1920
Bojówki niemieckie ponownie dokonały ataku, tym razem na katowicką siedzibę Komitetu Plebiscytowego oraz pobiły jej pracowników.
19/20 sierpnia 1920
Wybuchło II Powstanie Śląskie. Akcja została dobrze zorganizowana i była dobrze dowodzona. Walki objęły wiele powiatów, w tym katowicki.
25 sierpnia 1920
Walki ustały po tym, jak 24 sierpnia Komisja Międzysojusznicza zlikwidowała oddziały Sipo. W miejsce znienawidzonej "Sicherki" została powołana polsko-niemiecka policja plebiscytowa (Abstimmungspolizei lub Apo).
Plebiscyt:
20 marca 1921
Na Górnym Śląsku został przeprowadzony plebiscyt, w którym wzięło udział prawie 1,2 mln osób (97,5 proc. wszystkich uprawnionych). Za Polską zagłosowało 40,3 proc. Ślązaków, za Niemcami – 59,6 proc. Niemcy wygrali głosowanie w miastach oraz w większości gmin; większość ziem z zakładami przemysłu ciężkiego zostało po stronie niemieckiej.
22 marca 1921
Podczas niemieckiej demonstracji przed siedzibą Polskiego Komitetu Plebiscytowego w Opolu, w obawie przed wybuchem nowych walk interwencji dokonały rozjemcze oddziały francuskie. Tego samego dnia Wojciech Korfanty zaproponował Henri’emu Le Rondowi podział Górnego Śląska mniej więcej wzdłuż Odry (tzw. Linia Korfantego). Negocjacje w sprawie przebiegu granicy toczyły się od końca marca również między państwami alianckimi.
4 kwietnia 1921
W Katowicach odbyła się manifestacja Niemców, którzy domagali się pozostawienia Górnego Śląska w granicach Niemiec.
III Powstanie Śląskie:
22 kwietnia 1921
Zatwierdzona została ostateczna wersja operacyjnego planu działań powstańczych.
28 kwietnia 1921
Podczas narady przywódców polskiej organizacji bojowej rozważano sposób oraz termin rozpoczęcia działań powstańczych.
30 kwietnia 1921
Prasa donosiła o dwóch rozbieżnych raportach sporządzonych przez Komisję. Wzbudziło to wśród Polaków obawy co do ostatecznej decyzji o losie regionu. Wojciech Korfanty podjął decyzję o wybuchu powstania. Plany działań zbrojnych oddziałów Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska zostały zatwierdzone już kilka dni wcześniej.
2 maja 1921
W kopalniach i hutach Górnego Śląska wybuchł strajk generalny. Następnej nocy oddziały wojskowe Polaków wysadziły wiadukty kolejowe na Odrze. Akcja "Mosty" polegała na wysadzeniu przez Grupę Destrukcyjną Konrada Wawelberga mostów na liniach kolejowych wiodących w głąb Niemiec.
3 maja 1921
Wybuchło III Powstanie Śląskie. Dyktatorem zrywu został Wojciech Korfanty. Powstańcy szybko opanowali powiaty: pszczyński, katowicki, tarnogórski i rybnicki oraz rozpoczęli blokadę większych miast (tzw. akcja cernowania). W ciągu pierwszego tygodnia walczącym oddziałom udało się zdobyć teren do "Linii Korfantego".
11 maja 1921
Rozpoczęła się reorganizacja wojsk powstańczych i przekształcenie ich w regularną siłę zbrojną. Został powołany Centralny Komitet Pomocy Górnoślązakom Zagłębia Dąbrowskiego.
21–26 maja 1921
Niemiecka kontrofensywa zakończona walkami na Górze św. Anny. Walki zakończyły się zmuszeniem powstańców do wycofania się z całego rejonu.
31 maja 1921
Wojciech Korfanty odwołał ppłk. Macieja Mielżyńskiego ze stanowiska naczelnego dowódcy wojsk powstańczych. Wojska alianckie przystąpiły do zajmowania pasa neutralnego.
1 czerwca 1921
Wojciech Korfanty wydał rozkaz o wstrzymaniu działań zbrojnych i wycofaniu na wyznaczone linie. Wywołało to sprzeciw niektórych dowódców powstania, a część oddziałów kontynuowała walki. Dyktator zrywu nakazał aresztować niesubordynowanych wojskowych.
4–11 czerwca 1921
Niemiecka ofensywa na środkowym odcinku frontu. Ciężkie walki toczyły się o Kędzierzyn, Stare Koźle i Zębowice. Dwa dni później polskie dowództwo wojskowe zapowiedziało przyjęcie mediacji aliantów oraz zakończenie powstania.
12 czerwca 1921
Rozpoczęła się ewakuacja oddziałów powstańczych na linię demarkacyjną.
25 czerwca 1921
Niemcy przyjęli żądania alianckie.
28 czerwca 1921
Rozpoczęła się równoczesna ewakuacja polskich i niemieckich sił zbrojnych z Górnego Śląska.
12 października 1921
Rada Ligi Narodów ogłosiła decyzję o podziale obszaru plebiscytowego. Polska otrzymała w całości powiaty katowicki i pszczyński oraz Królewską Hutę oraz prawie w całości powiaty: raciborski, rybnicki, lubliniecki i tarnogórski. Natomiast Gliwice, Bytom i Zabrze przypadły Niemcom.
20 października 1921
Rada Ambasadorów przy Radzie Ligi Narodów zadecydowała o podziale Górnego Śląska. Do Polski przyłączono 29 proc. obszaru plebiscytowego z 46 proc. ludności i większą częścią przemysłu.
Źródło: PAP
Źródło zdjęcia głównego: Autor nieznany/Wikipedia