Projekt ingeruje w niezależność TK, co zmierza do "utrudnienia, czy wręcz uniemożliwienia" wykonywania jego funkcji, a zapis o orzekaniu w pełnym składzie TK grozi jego paraliżem - napisała w opinii dla Sejmu I prezes Sądu Najwyższego.
Rozpoczęło się pierwsze czytanie złożonego przez PiS projektu nowelizacji ustawy o TK, który klub nazywa „naprawczym”. Zdaniem polityków PiS ustawa ma uporządkować sytuację w Trybunale Konstytucyjnym.
W czwartek na stronie Sejmu pojawiła się opinia I prezes Sądu Najwyższego prof. Małgorzaty Gersdorf oraz komentarz Biura Analiz Sejmowych.
„Ustrojowa pozycja Trybunału jest jedną z niewielu gwarancji zapobiegających w państwie dyktatowi większości. Z tego też powodu trudno wyobrazić sobie, że państwo, w którym funkcja orzekania o hierarchicznej zgodności prawa nie będzie realizowana, będzie zdolne wypełniać standardy nowoczesnego demokratyzmu" – pisze I prezes SN.
"projekt utrudni lub uniemożliwi funkcjonowanie TK"
Prof. Gersdorf zaznacza w piśmie, że kluczową rolą TK jest orzecznictwo o zgodności prawa z konstytucją, do czego niezbędna jest jego całkowita niezależność, gwarantowana mu wprost w ustawie zasadniczej. "Lektura ocenianego projektu wskazuje jednak na to, że ingeruje on w tę niezależność w tym sensie, iż zmierza do utrudnienia czy wręcz uniemożliwienia Trybunałowi wykonywania jego funkcji. Stan niezgodności obowiązującej ustawy o TK z Konstytucją w zakresie statusu sędziego zostanie niestety przez projekt pogłębiony" - uważa SN, wskazując, że projekt ma uchylić dotychczasową ustawową zasadę wyłaniania sędziów i przeniesienie jej do regulaminu Sejmu. Stanowi to, jej zdaniem, "zdeprecjonowanie jawnej i demokratycznej procedury określonej w ustawie".
"Obsada stanowisk sędziowskich stanowi niekwestionowaną decyzję polityczną, ale ograniczoną wartościami konstytucyjnymi. Projekt zmierza natomiast do zapewnienia niczym nieskrępowanej swobody decyzyjnej parlamentowi, co pozostaje w sprzeczności z Konstytucją. Sędzia nie jest, i nie może być, osobą zaangażowaną politycznie i od polityki zależną; tę funkcję powinno znamionować całkowite oddanie wartościom takim, jak sprawiedliwość, wolność i prawa jednostki, dobro wspólne i humanizm" – pisze dalej prof. Gersdorf.
Paraliż Trybunału Konstytucyjnego?
I prezes SN zaznacza, że projekt zakłada, iż w większości spraw TK miałby orzekać w pełnym składzie, czyli przy obecności co najmniej 13 (obecnie wymagana jest obecność 9 sędziów i więcej), a orzeczenia pełnego składu mają zapadać większością 2/3 głosów. "Z projektem w tym zakresie niepodobna się zgodzić. Oznacza on potencjalne, ogromne opóźnienia, a faktycznie paraliż funkcjonowania TK" - uważa prof. Gersdorf.
"Przy zachowaniu konstytucyjnej liczby 15 sędziów i samego istnienia tego ciała Trybunał nie będzie bowiem w stanie rozpoznać wszystkich wpływających do niego spraw w rozsądnym terminie. Trudno to rozpatrywać w innych kategoriach, niż rażące naruszenie praw i wolności obywatelskich, w tym prawa do sądu, które faktycznie przestaną być chronione instytucją skargi konstytucyjnej. Trybunał nie będzie również zdolny współdziałać z sądami, wyposażonymi w kompetencję kierowania pytań prawnych; pytania takie albo nie będą kierowane w ogóle, albo będą oczekiwały na rozpoznanie z oczywistym skutkiem w postaci braku rozpoznania sprawy według standardu Konstytucji. Dotyczy to także około 150 spraw zawisłych przed TK" - czytamy dalej.
Zdaniem prof. Gersdorf, autorzy projektu nie uwzględniają "ewidentnego braku aksjologicznego uzasadnienia dla orzekania w pełnym składzie, szczególnie w sprawach mniejszej wagi", np. zgodności rozporządzeń z ustawami. Przede wszystkim jednak wymóg ferowania rozstrzygnięć większością 2/3 głosów jest jej zdaniem "ewidentnie niezgodny z art. 190 ust. 5 Konstytucji", który mówi o wyrokach podejmowanych "większością głosów". "Ilekroć bowiem ustawa posługuje się (pojęciem) 'większość' bez dodatkowego określenia, rozumie się przez to zwykłą większość głosów. (...) Ustawa nie może określić tej większości w taki sposób, ze pozbawi to Trybunał możliwości efektywnego orzekania" - podkreśliła.
"Brak konsekwencji systemowej"
Skreślenie artykułu ustawy o TK, który zakłada możliwość pociągnięcia sędziego Trybunału do odpowiedzialności dyscyplinarnej za swoje postępowanie przed objęciem stanowiska, jeżeli uchybił obowiązkowi piastowanego urzędu państwowego lub okazał się niegodny urzędu sędziego Trybunału, prof. Gersdorf uznała za „kwestię dyskusyjną”. Taką zmianę określiła jako "przejaw braku konsekwencji systemowej", bo możliwość pociągnięcia do odpowiedzialności dyscyplinarnej za to samo nadal przewidują ustawy o Sądzie Najwyższym, a także o ustroju sądów powszechnych i wojskowych. "Brakuje zatem uzasadnienia dla przyjęcia tak istotnego zróżnicowania statusu sędziów. W szczególności nie przekonuje argument, iż to 'Sejm ocenia postawę i zachowanie kandydata przed wyborami i podejmuje akceptację poprzez akt wyboru'" - uznała.
Jak zauważa, nie da się wykluczyć, że okoliczności wskazujące na popełnienie deliktu przed wyborem sędziego nie będą znane w momencie dokonywania wyboru przez Sejm i ujawnią się dopiero w czasie sprawowania tego urzędu. "Wymóg nieskazitelności charakteru jest tak samo aktualny i ważki w odniesieniu do sędziów Sądu Najwyższego, sądów powszechnych lub wojskowych, jak i sędziów Trybunału. Stąd też odpowiedzialność dyscyplinarna powinna obejmować ocenę zachowania sędziego także przed objęciem stanowiska" – napisała I prezes SN.
Skreślenie z ustawy artykułu stanowiącego, że sędzia Trybunału w sprawowaniu swojego urzędu jest niezawisły i podlega tylko Konstytucji, zdaniem Prof. Gersdorf nie znajduje uzasadnienia. "Atrybut niezawisłości sędziego wymaga normatywnego wyeksponowania nawet wówczas, gdy stanowi powtórzenie przepisu konstytucyjnego" - podkreśliła zauważając, że zasadę niezawisłości sędziego wyrażono w ustawach o innych sądach, więc powinna też zostać zachowana w ustawie o TK.
"Ustawa wypacza sens funkcji ustrojowych TK"
"Zupełnym niezrozumieniem idei sądownictwa konstytucyjnego jest wynikająca z treści uzasadnienia teza, jakoby zmiany proponowane w ustawie służyły 'dopasowaniu rozwiązań prawnych do zamierzeń programowych większości parlamentarnej'. Jest to założenie wypaczające sens funkcji ustrojowych Trybunału Konstytucyjnego w demokratycznym państwie prawa" - uważa prof. Gersdorf.
Opinię przedłożyło również Biuro Analiz Sejmowych, ale tylko w odniesieniu do kwestii zgodności projektu z prawem Unii Europejskiej. W piśmie sporządzonym w trybie pilnym i podpisanym przez szefa Kancelarii Sejmu Lecha Czaplę, BAS stwierdziło, że materia, której dotyczy projekt, pozostaje poza zakresem regulacji prawa Unii Europejskiej oraz że projekt nie reguluje kwestii objętych zakresem prawa UE.
Autor: mw/ja / Źródło: PAP