Fundusz Sprawiedliwości: na co wydawane są setki milionów złotych

Fundusz Sprawiedliwości (FS) zaczął funkcjonować w 1997 roku. Szefem resortu sprawiedliwości był profesor Leszek Kubicki, premierem Włodzimierz Cimoszewicz. W założeniu FS miał pomagać finansowo ofiarom przestępstw i stanąć na nogi więźniom kończącym odbywanie kar. Z jego środków miały też korzystać organizacje pozarządowe niosące pomoc właśnie takim osobom. W 2013 roku Fundusz przeszedł zmiany z inicjatywy ówczesnego ministra sprawiedliwości Marka Biernackiego. Dzięki nim sądy częściej mogły orzekać kary finansowe na rzecz ofiar od osądzonych sprawców przestępstw. I z tych wpłat właśnie jest finansowany Fundusz Sprawiedliwości. Jego roczny budżet to teraz około 400 milionów zł.

Jak wynika z informacji ujawnionych m.in. przez "Gazetę Wyborczą", jednym z głównych powodów, dla których matka i córka zwróciły się do prezydenta RP o zastosowanie aktu łaski wobec ich oprawcy, były względy finansowe. Krzywdzone przez lata kobiety miały długi i liczyły na pomoc materialną mężczyzny, który odsiedział wyrok zasądzony m.in. za molestowanie córki. Ciążył na nim jeszcze zakaz zbliżania się do nich, który został uchylony na mocy ułaskawienia w marcu przez Andrzeja Dudę.

Prezydent tłumaczył, że to "sprawa rodzinna", a o uchylenie zakazu zbliżania się prosiły pokrzywdzone - córka i partnerka mężczyzny. Zdaniem terapeutki Jolanty Zmarzlik z Fundacji Dajemy Dzieciom Siłę, która od ponad 20 lat pomaga ofiarom przemocy seksualnej, takim tłumaczeniem prezydent sugeruje, że "jeżeli coś się dzieje w rodzinie, to znaczy, że ma mniejsze znaczenie, że rodzina jakoś to sobie załatwi". Zwraca też uwagę, że "ofiara jest uwikłana w cały system zależności rodzinnych".

- Niestety, nie mamy w Polsce sprawnego systemu pomocy dla kobiet doświadczających przemocy, (...) żeby szczególną uwagę zwracać na pomoc kobietom, które są zależne ekonomicznie i mieszkaniowo od sprawcy przemocy - dodaje Urszula Nowakowska, założycielka Fundacji Centrum Praw Kobiet. 

Pieniądze na pomoc ofiarom przestępstw ma Ministerstwo Sprawiedliwości - to Fundusz Sprawiedliwości. W sobotę Zbigniew Ziobro wytłumaczył, na co wydaje te środki. - Na szpitale, na straż pożarną - wymieniał. 

Dlaczego te środki nie trafiają do ofiar przestępstw? Odpowiedzi na to pytanie udzielają kolejne raporty Najwyższej Izby Kontroli, pisane przez ostatnie trzy lata. Najnowszy trafił właśnie do posłów, wraz z kontrolą wykonania budżetu państwa w ubiegłym roku.

- Oceniamy wykonanie planu finansowego jako zgodne z przepisami prawa. Niemniej stwierdzono opóźnienia w rozliczaniu umów dotacji, wysoki poziom dofinansowania jednostek sektora finansów publicznych, w uznaniowym trybie powierzania zadań poza programami oraz naborem wniosków – tak brzmi fragment raportu dotyczący gospodarowania przez ministra sprawiedliwości w 2019 roku setkami milionów, które znajdują się na kontach Funduszu Sprawiedliwości.

Sam Fundusz jest zasilany grzywnami, które na sprawców przestępstw nakładają sądy. Przed trzema laty – na wniosek ministra sprawiedliwości Zbigniewa Ziobry – tak zmieniono prawo, by pieniądze mogły trafiać także do instytucji publicznych. Wcześniej środki były przekazywane wyłącznie ofiarom przestępstw, organizacjom pozarządowym i więźniom, wychodzącym na wolność.

Te zmiany w prawie pozwoliły ministrowi Ziobrze przekazać 25 milionów zł do Centralnego Biura Antykorupcyjnego. Jak ujawniliśmy w tvn24.pl oraz w magazynie "Czarno na Białym", służba kupiła za te środki nowoczesny system do inwigilacji telefonów i urządzeń elektronicznych Pegasus.

Oficjalnie przedstawiciele resortu sprawiedliwości nie przyznali, że umożliwili CBA ten zakup, zasłaniając się tajemnicami chronionymi na mocy ustaw o ochronie informacji niejawnych i ustawy o CBA. - Gdyby nawet tak było, że pieniądze posłużyły do kupna systemu, to w oczywisty sposób ogranicza on przestępczość – tłumaczyli.

Inaczej to widzi m.in. były szef CBA Paweł Wojtunik. - Można pomyśleć, że w zamian za te pieniądze CBA nie kontroluje, jak wydawane są setki milionów z Funduszu Sprawiedliwości – mówi.

W ocenie Najwyższej Izby Kontroli Centralne Biuro Antykorupcyjne nie miało prawa przyjąć tych pieniędzy. Kontrolerzy złożyli zawiadomienie, że szef CBA Ernest Bejda złamał ustawę o dyscyplinie finansów publicznych, dlatego że ustawa o Biurze mówi, że formacja ta może być wyłącznie dotowana wprost z budżetu państwa. Mimo upływu dwóch lat kwestia zawiadomienia nie została rozstrzygnięta przez Ministerstwo Finansów. 

Nowelizacja prawa z 2017 roku pozwoliła na kierowanie z Funduszu ogromnych środków do ochotniczych straży pożarnych. Wiadomo, że wartość sprzętu kupionego z pieniędzy zgromadzonych w Funduszu Sprawiedliwości przekroczyła już 100 milionów zł. W uroczystym przekazaniu promes na zakup wozów niemal zawsze biorą udział politycy Solidarnej Polski, często sam minister sprawiedliwości Zbigniew Ziobro.

- Strażacy niosą pomoc najcenniejszą, bo ratującą ludzkie życie – mówił w październiku ubiegłego roku Ziobro, wręczając umowę o wartości 600 tysięcy zł władzom Tomaszowa Mazowieckiego.

Do wyboru, którym gminom zostaną kupione wozy strażackie, przed dwoma laty powołana została specjalna komisja w resorcie sprawiedliwości. Na jej czele stanął wtedy urzędnik ministerstwa, a jako eksperci zewnętrzni dołączyli wyłącznie posłowie rządzącego obozu: Patryk Jaki, poseł Solidarnej Polski i ówczesny wiceminister sprawiedliwości, Michał Wójcik, poseł SP i wiceminister sprawiedliwości, Beata Kempa, posłanka SP i ówczesna minister odpowiedzialna za pomoc międzynarodową, Edward Siarka, poseł SP oraz Bartłomiej Wróblewski, poseł PiS.

Efektem prac komisji w listopadzie 2017 roku było podpisanie umów o wartości 10 milionów zł na dotacje na zakup m.in. 13 pojazdów gaśniczych. W uroczystości przekazania środków wziął udział sam minister Ziobro, a także poseł Siarka z Solidarnej Polski. Od połowy 2018 roku zasady tak zmieniono, że w podziale środków biorą także udział eksperci z Państwowej Straży Pożarnej.

Właśnie w 2018 roku działalność Funduszu Sprawiedliwości prześwietliła Najwyższa Izba Kontroli. Raport był miażdżący dla resortu – okazało się, że ministerstwo nie dysponowało nawet podstawowymi danymi o liczbie pokrzywdzonych, liczbie podstępowań karnych, w których występowali pokrzywdzeni czy przestępstw uprawniających do ubiegania się o wypłatę z funduszu. Jak wyliczyli inspektorzy NIK, w efekcie z 385 milionów zł, którymi dysponował fundusz, ofiarom przestępstw wydano 16 milionów zł.

NIK zapowiada również nową kontrolę Funduszu Sprawiedliwości.

W tym roku wsparcie sięgające nawet 50 milionów zł (to maksymalna kwota dotacji do 2024 roku - red.) otrzymała katolicka fundacja Profeto.pl – Sercański Sekretariat na rzecz Nowej Ewangelizacji. Jej prezesem jest były egzorcysta, ksiądz Michał Olszewski. Fundacja ma poprowadzić sieć specjalistycznych centrów wsparcia dla ofiar przestępstw. Dotąd nie miała ona większego doświadczenia w takiej działalności.