Nobel z medycyny i fizjologii przyznany

Odkrycie wirusa zapalenia wątroby typu C, którego dokonali tegoroczni laureaci Nagrody Nobla z medycyny i fizjologii, pomogło w skutecznej walce ze śmiertelną chorobą wątroby, na którą cierpi na świecie ponad 70 mln ludzi.

Dzięki odkryciu i udowodnieniu, że to HCV powoduje wirusowe zapalenie wątroby typu C Harvey J. Alter, Michael Houghton oraz Charles M. Rice przyczynili się do rozwoju testów diagnostycznych oraz metod terapii, dzięki którym dziś WZWC stał się chorobą uleczalną. To pozwala ratować miliony pacjentów.

Amerykanin Harvey J. Alter (85 lat) z National Institutes of Health w Bethesda (stan Maryland) jako pierwszy wykazał, że przyczyną WZW C jest nieznany wcześniej wirus. Badania Kanadyjczyka Michaela Houghtona (urodzonego w latach 50. XX w. w Wielkiej Brytanii) z University of Alberta w Edmonton w Kanadzie pozwoliły wyizolować materiał genetyczny wirusa, który otrzymał nazwę wirus zapalenia wątroby typu C (wirus HCV). Amerykanin Charles M. Rice (68 lat) z Rockefeller University w Nowym Jorku dostarczył ostatecznych dowodów na to, że zakażenie HCV jest wystarczającym czynnikiem prowadzącym do zapalenia wątroby.

Harvey J. Alter z amerykańskiego National Institutes of Health badał występowanie zapalenia wątroby u pacjentów po przetoczeniu krwi. Chociaż badania krwi w kierunku nowo odkrytego wirusa zapalenia wątroby typu B zmniejszyły liczbę przypadków zapalenia wątroby związanego z transfuzją, Alter i jego współpracownicy wykazali, że pozostawało wiele niewyjaśnionych przypadków. W tym czasie opracowano również testy na zakażenie wzw typu A – jednak i one nie wyjaśniły przyczyn wszystkich zachorowań. U znacznej liczby osób otrzymujących transfuzje krwi rozwinęło się przewlekłe zapalenie wątroby, wywołane nieznanym czynnikiem zakaźnym. Alter i jego koledzy wykazali, że krew od pacjentów z zapaleniem wątroby może przenosić chorobę na szympansy. Późniejsze badania wykazały, że nieznany czynnik zakaźny ma cechy wirusa. Tajemnicza choroba stała się znana jako zapalenie wątroby typu „nie-A, nie-B”. Dopiero później nazwano je po prostu typem C.

Mimo wykorzystania wszystkich tradycyjnych metod badawczych wirus wymykał się izolacji przez ponad dekadę. Wyizolowaniem sekwencji genetycznej wirusa zajął się Michael Houghton, pracujący dla firmy farmaceutycznej Chiron. Wraz ze współpracownikami stworzyli zbiór fragmentów DNA znalezionych we krwi zakażonego szympansa. Większość tych fragmentów pochodziła z genomu samego szympansa, ale część - od nieznanego wirusa. Zakładając, że we krwi pobranej od pacjentów z zapaleniem wątroby będą obecne przeciwciała przeciwko wirusowi, badacze wykorzystali surowicę pacjentów do identyfikacji sklonowanych fragmentów wirusowego DNA kodującego białka wirusa. Po dokładnym wyszukiwaniu znaleziono jeden klon, dający reakcję z przeciwciałami. Dalsze prace wykazały, że ten klon pochodzi z nowego wirusa RNA należącego do rodziny Flaviviridae. Został nazwany wirusem zapalenia wątroby typu C.

Trzeba jeszcze było dowieść, że odkryty wirus może być przyczyną zapalenia wątroby. Charles M. Rice, z Washington University w St. Louis i jego współpracownicy zauważyli wcześniej niescharakteryzowany region na końcu genomu wirusa zapalenia wątroby typu C, który, jak podejrzewali, może mieć znaczenie dla replikacji wirusa.

Rice zaobserwował również różnice genetyczne w izolowanych próbkach wirusa i postawił hipotezę, że niektóre z nich mogą utrudniać replikację wirusa. Dzięki inżynierii genetycznej Rice wygenerował wariant RNA wirusa zapalenia wątroby typu C, który zawierał nowo zdefiniowany region genomu wirusa i był pozbawiony inaktywujących odmian genetycznych. Po wstrzyknięciu tego RNA do wątroby szympansów wykryto wirusa we krwi i zaobserwowano zmiany patologiczne podobne do tych, które obserwowano u ludzi z przewlekłą chorobą. To ostatecznie dowiodło, że sam wirus zapalenia wątroby typu C może powodować niewyjaśnione przypadki zapalenia wątroby zależnego od transfuzji.

Zapalenie wątroby (określane z grecka hepatitis) jest najczęściej spowodowane infekcjami wirusowymi. Ważnymi przyczynami są także nadużywanie alkoholu, toksyny środowiskowe i choroby autoimmunologiczne.

Wirusowe zapalenie wątroby powoduje ponad milion zgonów rocznie na całym świecie, co czyni je globalnym problemem zdrowotnym na skalę porównywalną z zakażeniem wirusem HIV i gruźlicą. W latach 40. XX wieku stało się jasne, że istnieją dwa główne typy zakaźnego zapalenia wątroby: typ A i typ B. Wirusowe zapalenie wątroby typu A przenoszone jest przez zanieczyszczoną wodę lub żywność. To choroba o ostrym przebiegu, która zwykle nie pozostawia następstw. Znacznie większe zagrożenie stanowi typ B, przenoszony przez krew i płyny ustrojowe. Może bowiem prowadzić do przewlekłej choroby, w przebiegu której często rozwija się marskość i rak wątroby. W dodatku przebieg HCV jest podstępny – przez wiele lat może przebiegać bezobjawowo, zanim pojawią się poważne komplikacje - marskość i rak wątrobowokomórkowy. W latach 60. XX wieku Baruch Blumberg zidentyfikował wirusa zapalenia wątroby typu B, co doprowadziło do opracowania testów diagnostycznych oraz skutecznej szczepionki. Za to odkrycie Blumberg otrzymał w roku 1976 Nagrodę Nobla w dziedzinie fizjologii lub medycyny.

Zgodnie z najbardziej aktualnymi danymi Światowej Organizacji Zdrowia wirus zapalenia wątroby typu C (HCV) był w 2016 r. przyczyną ok. 400 tys. zgonów ludzi na świecie. Przewlekła infekcja tym wirusem powoduje groźne dla zdrowia i życia powikłania, takie jak marskość wątroby oraz rak wątrobowokomórkowy.

Dzięki odkryciu tegorocznych laureatów Nagrody Nobla dostępne są obecnie bardzo czułe testy badające krew na obecność wirusa. Dzięki nim udało się niemal zupełnie wyeliminować poprzetoczeniowe zapalenia wątroby w wielu częściach świata. Odkrycie umożliwiło również szybki rozwój leków przeciwwirusowych, skierowanych przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu C. Po raz pierwszy w historii chorobę można teraz wyleczyć, co daje nadzieję na wyeliminowanie wirusa zapalenia wątroby typu C ze światowej populacji. Aby to się udało, potrzebna będzie międzynarodowa współpraca dotycząca badań krwi i łatwiejszy dostęp do nowoczesnych leków antywirusowych na całym świecie.

W tym roku Fundacja Noblowska podwyższyła o 1 mln koron (95 tys. euro) do 10 mln koron (950 tys. euro) wartość nagrody pieniężnej w każdej z sześciu dziedzin. Wzrost uzasadniono poprawą stanu finansów fundacji oraz chęcią utrzymania prestiżu Nagrody Nobla, której wartość "powinna podążać za rzeczywistym wzrostem płac w społeczeństwie".

W 2011 roku z powodu skutków światowego kryzysu, w tym spadków na giełdach, wartość Nagrody Nobla została obniżona z 10 mln do 8 mln koron, a fundacja poczyniła oszczędności związane ze swoją działalnością. W 2017 roku na skutek ustabilizowania finansów zwiększono wielkość Nagrody Nobla z 8 mln koron do 9 mln.

Nagrody Nobla 2020: kiedy będą przyznawane? W jakich dziedzinach?