System kaucyjny. Wszystko, co trzeba wiedzieć

O systemie kaucyjnym mówi się od dawna, bo przepisy, które go wprowadzają, zostały pierwszy raz przyjęte w 2023 roku. Początkowo miał on zacząć obowiązywać od 1 stycznia 2025 roku, ale ze względu na jego skalę podjęto decyzję o opóźnieniu wprowadzenia go w życie.

Termin 1 października 2025 jest już jednak niezmienny i zbliża się wielkimi krokami. I chociaż, jak wspomnieliśmy, o systemie mówi się od dawna, to w związku z nim pojawiają się wciąż liczne pytania. Oto co trzeba o nim wiedzieć.

System kaucyjny to mechanizm, w ramach którego konsumenci przy zakupie towarów w opakowaniach objętych systemem ponoszą dodatkową opłatę (kaucję), która w momencie oddania opakowania w punkcie zbiórki jest im zwracana.

Ten mechanizm ma w założeniu wspierać recykling i ponowne wykorzystanie opakowań. System tworzyć będą przedsiębiorcy wprowadzający do obrotu napoje w opakowaniach (producenci, importerzy, właściciele marek) oraz sklepy, w których oferowane są produkty w opakowaniach na napoje objęte systemem kaucyjnym. Przedsiębiorcy, wprowadzający napoje w opakowaniach objętych systemem, zobowiązani zostaną do umieszczania na tych opakowaniach oznakowania określającego przynależność do systemu i wysokość kaucji.

Od 1 października pojawi się na logo na etykiecie, które jasno wskaże, czy opakowanie jest objęte systemem kaucyjnym.

Za opakowania bez oznakowania nie będzie można otrzymać zwrotu kaucji. Na rynku będą produkty, które zostały wprowadzone przed przystąpieniem przedsiębiorców do systemu kaucyjnego. Nie będą więc miały właściwego oznakowania. Za te produkty nie będzie pobierana kaucja oraz nie będzie możliwe otrzymanie zwrotu kaucji. 

Wysokość kaucji ma wynieść:

Nie. Założenie systemu kaucyjnego jest takie, że ma on być bezparagonowy. Czyli opakowania można oddać bez dowodu zakupu i to nie tylko w tym miejscu, gdzie go dokonaliśmy.

Duże sklepy, o powierzchni handlowej powyżej 200 mkw., będą musiały odbierać puste opakowania i oddawać klientom kaucję. Natomiast mniejsze sklepy będą pobierać kaucję, ale przystąpienie do systemu odbioru opakowań w ich przypadku będzie dobrowolne. 

System kaucyjny będzie dotyczył nie tylko sklepów spożywczych, ale też np. drogerii, aptek, sklepów sportowych i innych punktów sprzedających napoje w opakowaniach objętych kaucją. Aptekarze się na to nieco oburzali, ale jak wskazała niedawno wiceministra klimatu Anita Sowińska, istnieje sensowne rozwiązanie.

- Oczywiście takich aptek nie jest dużo w Polsce i najczęściej one są jednak usytuowane w galeriach handlowych. Zatem ten obowiązek można jak najbardziej wykonać dzięki podpisaniu umowy i postawieniu automatu do odbioru takich pustych opakowań, np. na parkingu w galerii. To można wykonać, dlatego żadna apteka nie będzie zbierała pustych butelek - powiedziała wiceminister klimatu.

Punktami zbiórki opakowań ze znakiem kaucji będą:

Oddając butelki do automatu, będziemy musieli pamiętać o kilku rzeczach. Po pierwsze, opakowanie powinno być nienaruszone i niezgniecione. Automat do odbioru musi mieć możliwość sprawdzenia przyjmowanej butelki poprzez zeskanowanie kodu kreskowego i porównanie go z wagą i kształtem opakowania. Jest to zabezpieczenie przed próbą oszustwa. Maszyny będą przyjmować butelki zarówno z zakręconym, jak i niezakręconym korkiem.

Obowiązek przystąpienia do systemu kaucyjnego nie spodobał się niektórym sieciom handlowym. Rossmann i Leroy Merlin zadeklarowały już, że od 1 października wycofują ze sprzedaży w swoich sklepach niektóre napoje.

- W sklepach Leroy Merlin Polska sprzedajemy napoje w butelkach, jednak stanowią one niewielki element naszej oferty, wprowadzony po to, żeby umożliwić klientom odświeżenie, zwłaszcza w cieplejsze dni. Jednak nasze markety są wyposażone w systemy klimatyzacji, a także oferujemy bezpłatną wodę w baniakach na terenie hali sprzedaży, tak więc dalsza sprzedaż wody butelkowanej nie będzie już potrzebna z punktu widzenia pierwotnego celu - wyjaśnił niedawno decyzję sieci w komentarzu dla tvn24.pl Jacek Hutyra, dyrektor ds. zrównoważonego rozwoju / ESG w Leroy Merlin.

Agata Nowakowska, rzeczniczka sieci drogerii Rossmann, stwierdziła w komentarzu dla naszej redakcji, że "Rossmann jest drogerią, produkty objęte systemem kaucyjnym stanowią margines naszego asortymentu. Nie planujemy ich sprzedaży po wejściu w życie nowych przepisów, bo nie jesteśmy w stanie wdrożyć systemu kaucyjnego".

System kaucyjny ma zachęcić Polaków do większego dbania o środowisko. Jak wskazało ministerstwo klimatu, każde opakowanie z oznaczeniem będzie warte 50 groszy lub nawet 1 zł. Oczywiście oddawać nie musimy, ale nieoddawanie będzie oznaczać, że dosłownie wyrzucimy pieniądze.

"W konsekwencji skorzystamy na tym wszyscy. Zmniejszy się ilość odpadów opakowaniowych, wyrzucanych gdzie popadnie i bez zastanowienia" - argumentuje resort klimatu.

Jak dodaje, wprowadzenie systemu kaucyjnego przyczyni się do zmniejszenia zaśmiecenia środowiska odpadami opakowaniowymi, zwiększenia osiąganego poziomu recyklingu odpadów opakowaniowych oraz zmniejszenia zużycia surowców pierwotnych. Dodatkowo wyrobi w społeczeństwie pozytywne nawyki dotyczące segregowania odpadów i będzie to kolejny krok w kierunku przejścia na gospodarkę o obiegu zamkniętym.

Operatorzy to firmy, które w każdej gminie organizować będą punkty zbiórki opakowań objętych systemem kaucyjnym. Od momentu uruchomieniu systemu kaucyjnego operatorów będzie pięciu, a docelowo w planach dalej siedmiu:

Branża handlowa alarmuje, że startujący niedługo system kaucyjny nie jest gotowy do wdrożenia w obecnym kształcie. Tłumaczy, że jego uruchomienie bez wyjaśnienia wielu istniejących nieścisłości może przynieść rozczarowanie wszystkim uczestnikom - w tym konsumentom, producentom i handlowi.

Polska Organizacja Handlu i Dystrybucji wystosowała w tej sprawie apel do premiera Donalda Tuska, w którym zadano konkretne pytania dotyczące poprawnej interpretacji i realizacji ustawy. Organizacja liczy na rzeczową odpowiedź legislatorów, która pozwoli na możliwie bezproblemową działalność systemu w interesie klientów, środowiska i biznesu.

System kaucyjny działa obecnie w kilkunastu europejskich krajach. Są to: Islandia, Irlandia, Dania, Holandia, Niemcy, Norwegia, Szwecja, Finlandia, Estonia, Łotwa, Litwa, Słowacja, Węgry, Malta, Chorwacja i Rumunia.