NIK krytycznie o finansowaniu zadań publicznych poza budżetem

W czwartek w Sejmie trwa debata nad sprawozdaniem z wykonania budżetu w 2023 r. oraz z wykonania polityki pieniężnej w 2023 r.

- W 2023 r. budżet był realizowany w trudnych warunkach, co było związane ze stagflacją w Polsce i ze spowolnieniem u głównych partnerów handlowych – powiedział w Sejmie przewodniczący Komisji Finansów Publicznych Janusz Cichoń (Koalicja Obywatelska), który przedstawiał opinię KFP w sprawie wykonania budżetu w 2023 r.

Podkreślił, że w 2023 r. nasz kraj odnotował głębszy od oczekiwanego spadek tempa wzrostu gospodarczego - do poziomu 0,2 proc. Mówił także o błędach prognostycznych, jakie zostały popełnione przy konstrukcji budżetu.

- Prognoza okazała się zbyt optymistyczna zarówno w odniesieniu do sfery realnej, jak i inflacji, a także ze względu na zbyt optymistyczne prognozy co do tempa wzrostu PKB – dodał i przypomniał, że w pierwotnym przedłożeniu wzrost PKB w 2023 r. planowano na 1,9 proc., a potem, w nowelizacji, wpisano wzrost rzędu 0,9 proc., co i tak okazało się wyższe od osiągniętego rezultatu.

Przewodniczący KFP powiedział, że komisja rekomenduje przyjęcie absolutorium przez Sejm z wykonania budżetu państwa za rok 2023, ale też zwraca uwagę na istotne nieprawidłowości w jego wykonaniu, wskazane przez Najwyższą Izbę Kontroli i przedstawione w opiniach komisji sejmowych.

- Opinie pozytywne o wykonaniu budżetu wydało 12 komisji oraz 3 połączone komisje w 3 przypadkach, 8 komisji zawarło także negatywne opinie w swoich sprawozdaniach, a 3 komisje wydały opinie w pełni negatywne – powiedział poseł Cichoń.

Opinię NIK do wykonania budżetu przedstawił prezes Marian Banaś. - NIK sformułowała ocenę opisową – mimo tego, że ustawa budżetowa, jak i sprawozdanie z wykonania budżetu państwa nie obejmowały wszystkich operacji wpływających na sytuację finansów publicznych, to budżet państwa, budżet środków europejskich i plany finansowe instytucji publicznych zostały wykonane zgodnie z ustawą budżetową - powiedział szef NIK.

Z informacji dostępnych na stronie NIK wynika, że w swoich ocenach stosuje ona trzystopniową skalę ocen: pozytywna, pozytywna mimo stwierdzonych nieprawidłowości, negatywna. Jeżeli sformułowanie oceny ogólnej według proponowanej skali byłoby nadmiernie utrudnione albo taka ocena nie dawałaby prawdziwego obrazu funkcjonowania kontrolowanej jednostki w zakresie objętym kontrolą, stosuje się ocenę opisową bądź uzupełnia ocenę ogólną o objaśnienie.

Prezes Banaś podkreślił, że w roku 2023 duża część operacji związanych z finansowaniem zadań publicznych była prowadzona poza budżetem i wskazał m.in. na Bank Gospodarstwa Krajowego. Dodał, że fundusze zarządzane przez BGK sfinansowały zadania publiczne o wartości 130 mld zł, co stanowiło 20 proc. budżetu państwa. Podkreślił negatywną opinię NIK na temat takich działań, które obniżają rangę ustawy budżetowej jako głównego planu finansowego państwa.

- Udział ocen pozytywnych w stosunku do poprzedniego roku zmniejszył się znacząco, o 9,8 punktu procentowego, i wyniósł 60,9 proc. Jeszcze większe pogorszenie ocen wykonania budżetu państwa nastąpiło w stosunku do 2020 r., gdyż udział ocen pozytywnych w łącznej liczbie ocen zmniejszył się w tym czasie aż o 17,4 punktu procentowego – powiedział Banaś.

Banaś mówił także o dokonanej przez Izbę ocenie realizacji polityki pieniężnej w 2023 r. Zauważył, że tutaj także została wystawiona ocena opisowa (trzeci rok z rzędu). Wskazał na wyższą inflację – w 2024 r. średniorocznie wynosiła ona 11,4 proc. – od celu Rady Polityki Pieniężnej, wynoszącego 2,5 proc. +/- 1 pkt. proc. Jego zdaniem dokonane we wrześniu i październiku ub.r. obniżki stóp procentowych o łącznie 1 pkt. proc. "nie były spójne z polityką komunikacyjną prowadzoną przez RPP". Według szefa Izby obniżki te nie zostały odpowiednio uzasadnione.

Z kolei wiceprezes Narodowego Banku Polskiego Marta Kightley prezentowała w czwartek sprawozdanie z wykonania polityki pieniężnej w ub.r. Przypomniała, że celem polityki pieniężnej jest dążenie do stabilności cen, "co bywa wyzwaniem w obliczu ogromnych szoków zewnętrznych". - Polska gospodarka wyszła z nich obronną ręką, inflacja została ograniczona i od lutego br. jest zgodna z celem RPP, co pokazuje skuteczność NBP w walce z inflacją – powiedziała.

Marta Kightely przypomniała, że RPP w latach 2021-22 podnosiła stopy procentowe w reakcji na wzrost inflacji, a następnie utrzymywała je niezmienione przez dużą część roku 2023. Tymczasem inflacja zaczęła spadać, odnotowywano spadek konsumpcji, utrzymywała się słaba koniunktura gospodarcza.

- W obliczu spadającej inflacji, słabszej koniunktury oraz wzrostu stóp realnych RPP dostosowała poziom stóp, obniżając je łącznie o 1 pkt. proc. – wyjaśniła Kightley.

Podkreśliła, że spadek inflacji od najwyższego poziomu o 16 pkt. proc. potwierdza, że decyzje RPP w ostatnich latach były "słuszne". Zaznaczyła, że walka z inflacją nie spowodowała wzrostu bezrobocia. Wskazała także, że realne PKB Polski od pandemii wzrosło o 11 proc., podczas gdy wiele krajów UE zanotowało znacznie mniejszy wzrost lub stagnację w tym okresie.

Przypomniała także, że RPP spodziewa się wzrostu inflacji w okolice 5 proc. do końca tego roku oraz dalszego wzrostu w I kw. 2025 r., co będzie wynikało z odmrożenia cen prądu zarówno w lipcu br., jak i na początku roku przyszłego.

W ubiegłym roku dochody budżetu państwa wyniosły 574 mld zł. Były o 4,6 proc. niższe niż zaplanowane w znowelizowanej ustawie budżetowej na rok 2023. W porównaniu do 2022 r. wzrosły nominalnie o 13,7 proc., a realnie o 2,1 proc. Głównym źródłem dochodów budżetu państwa w 2023 r. były dochody podatkowe, które wyniosły blisko 506,9 mld zł i stanowiły 14,9 proc. PKB. W porównaniu z 2022 r. wzrosły głównie dochody z PIT, VAT i podatku akcyzowego.

Wydatki budżetu państwa wyniosły 659,6 mld zł. Były niższe od zaplanowanych w znowelizowanej ustawie budżetowej na 2023 r. o 4,9 proc. W porównaniu z 2022 r. zrealizowane wydatki były wyższe o 142,2 mld zł. Nominalnie były wyższe o 27,5 proc., realnie natomiast o 14,4 proc.

Deficyt budżetu państwa wyniósł 85,6 mld zł. Jego wykonanie było niższe o 6,9 proc. od wielkości zaplanowanej w znowelizowanej ustawie budżetowej na 2023 r. Deficyt sektora instytucji rządowych i samorządowych (general government) według ESA2010 wyniósł w 2023 r. 173,8 mld zł, tj. 5,1 proc. PKB i w stosunku do 2022 r. wzrósł o ok. 67,9 mld zł tj. 1,7 pkt proc. w ujęciu rocznym.

Zgodnie ze sprawozdaniem z działalności Narodowego Banku Polskiego w 2023 roku odnotował on stratę 20,8 mld zł. Głównym elementem wyniku finansowego NBP były ujemny wynik z różnic kursowych w kwocie -31 mld zł, w tym -2,7 mld zł ze zrealizowanych różnic kursowych oraz -28,2 mld zł z tytułu kosztów niezrealizowanych z wyceny kursowej na 31 grudnia 2023 r. (w celu pokrycia tych kosztów rozwiązano całkowicie rezerwę kursową w kwocie 15,1 mld zł). Na stratę NBP wpłynęły też ujemny wynik z tytułu prowadzonej polityki pieniężnej w kwocie -20,6 mld zł oraz dodatni wynik z zarządzania rezerwami walutowymi (w walucie instrumentu) w kwocie 18,9 mld zł. Koszty działania i amortyzacji w NBP wyniosły 1,8 mld zł.