Kilka rodzin żyło na wydmach, utrzymując się z tego, co zebrali i upolowali. Zostały po nich ślady

Źródło:
TVN24 Białystok
Archeolodzy mają dowody, że na Podlasiu żyli ostatni łowcy-zbieracze tej części Europy
Archeolodzy mają dowody, że na Podlasiu żyli ostatni łowcy-zbieracze tej części EuropyA.Wawrusiewicz
wideo 2/6
slideshow

Krzemienie, naczynia, a nawet ludzkie szczątki znajdowane są w pobliżu miejscowości Grądy-Woniecko (województwo podlaskie). Na tamtejszych wydmach już od pięćdziesięciu lat prowadzone są badania archeologiczne, które wiele nam mówią o społeczności subneolitycznej żyjącej na tych terenach tysiące lat temu.

- Dla mnie trochę szok, jak zapewne dla wielu z wiedzą historyczną na poziomie szkoły średniej – takie komentarze można znaleźć pod wpisami na profilu facebookowym Działu Archeologii Muzeum Podlaskiego.   

Cyklicznie publikowane są tam informacje o ostatnich łowcach-zbieraczach żyjących na rubieżach dzisiejszej Polski. Swoistym "centrum" tych społeczności były wydmy leżące w pobliżu miejscowości Grądy-Woniecko. Czyli miejscu, w którym badania archeologiczne prowadzone są już od lat 70. ubiegłego wieku.   

Wydmy kryją pozostałości po obecności łowców-zbieraczy A. Wawrusiewicz

Pod koniec epoki kamienia, wśród gęstych lasów i bagien 

 - Społeczności łowców dominowały na terenach dzisiejszego Podlasia przez wiele tysiącleci. To oni, od końca V do początków II tysiąclecia przed Chrystusem, tworzyli niepowtarzalny "klimat kulturowy" regionu, który z rzadka jedynie nawiedzany był przez nielicznych "kolonizatorów" – przedstawicieli środkowoeuropejskich ugrupowań wczesnorolniczych – mówi Adam Wawrusiewicz z Działu Archeologii Muzeum Podlaskiego.  

Pod koniec epoki kamienia wśród gęstych lasów, bagien i biebrzańskich rozlewisk żyło niewielu ludzi – kilka lub kilkanaście rodzin.  

- Czasowy, zapewne kilkutygodniowy pobyt w danym miejscu determinowany był istnieniem konkretnych okoliczności i uwarunkowań środowiskowych. Takich jak migracje zwierząt czy tarło ryb. Po ich ustaniu przenoszono się w inne, chwilowo bardziej dogodne miejsce – opowiada archeolog.  

Niewykluczone jednak, że łowcy-zbieracze budowali bardziej stabilne osady, wznosząc np. konstrukcje oparte na palach, co znane jest np. z obszarów północno-zachodniej Rosji.  

Fragmenty naczyń (2 poł. III tys. przed Chrystusem) odnalezione w trakcie badań wykopaliskowych A. Wawrusiewicz

Zdobnictwo naczyń określało daną grupę  

- Tysiące nałupanych krzemieni i fragmentów rozbitych naczyń widocznych na powierzchni wydmy w Grądach-Woniecku świadczy z pewnością o niezwykłej intensywności wykorzystania tej przestrzeni – przyznaje Adam Wawrusiewicz.  

Podkreśla, że forma i zdobnictwo odnalezionych naczyń były dla społeczności prehistorycznych swoistym identyfikatorem określającym relacje my – oni, swój – obcy.  

- Oczywistym wydaje się stwierdzenie, że naczynia wykorzystywano do gotowania potraw. Choć daleko jeszcze do "spróbowania" zupy, jaką zaserwowaliby nam łowcy, to jednak współczesna nauka (badania chromatograficzne pozostałości organicznych zachowanych w masie ceramicznej) pozwala nieco przybliżyć poszczególne jej składniki. Kwas retinowy, odnaleziony w ściankach niektórych naczyń z Grądów-Woniecka może potwierdzać wykorzystanie marchwi zwyczajnej, która w stanie dzikim jest szeroko spotykana na terenach Europy, Azji i północnej Afryki. Pochodne cholesterolu wskazują zaś, że w przetwarzano tu również mięso przeżuwaczy (np. jeleni, łosi czy sarny) – tłumaczy nasz rozmówca. 

Rekonstrukcja naczynia subneolitycznego w trakcie eksperymentów związanych z przygotowaniem potraw A. Wawrusiewicz

 Szaman zaglądał do "świata duchów"  

W ściankach jednego z garnków przetrwały też ślady dihydromorfiny – pochodnej morfiny, substancji o silnym działaniu psychoaktywnym. 

 - Aby "rozmawiać z bogami", pradawny szaman musiał wszak oderwać się od "świata żywych" i przenieść swe myśli do innej rzeczywistości, wprowadzając się stan odmiennej świadomości. Unosząc takie naczynie, wypijał jego zawartość i zaglądał do świata duchów. Szaman leczył również ciało, a śladem tych zabiegów może być digitoksyna – glikozyd roślinny o właściwościach leczniczych, która zachowała się w ściankach kolejnego naczynia – podkreśla Adam Wawrusiewicz. 

Krzemienie, ułamki naczyń i przepalone kości widoczne na powierzchni stanowiskaA. Wawrusiewicz

Historia zapisana w krzemieniach 

Najczęstszym śladem obecności ostatnich łowców-zbieraczy, jaki dziś możemy odnaleźć na nadbiebrzańskich i nadnarwiańskich wydmach, są jednak krzemienie ostrza.  

 - Osadzone na drewnianym drzewcu (czy promieniu strzały) ostrze zapewniało skuteczność polowania. Jak pokazują dotychczasowe badania, wachlarz zwierzyny był bardzo szeroki. Od największych ssaków, takich jak niedźwiedź i łoś, po drobniejsze, jak bóbr. Niewątpliwie ważnym składnikiem pożywienia były też ryby. Niestety ich szczątki w zasadzie nie zachowują się w piaszczystych osadach wydmowych – mówi archeolog. 

OGLĄDAJ TVN24 W INTERNECIE>>>

Gdy myśliwy zmienia się w wojownika 

Orężem neolitycznego łowcy był też łuk. O ile drewniane łuczyska i strzały dawno pochłonął czas, to do dziś zachowały się jednak krzemienne groty. 

- Ich różnorodność wynika zapewne z czasów powstania. Kształt mógł też zależeć od funkcji. Małe, geometryczne ostrza sprawdzały się doskonale przez tysiące lat. Pod koniec neolitu, około 4500 lat temu, w kołczanach tutejszych mieszkańców pojawiły się jednak nowe strzały uzbrojone w - obustronnie obrobione - trójkątne grociki. Czy był to tylko styl podpatrzony od obcych – wędrownych hodowców, coraz częściej zapuszczających się w nadbiebrzańskie mokradła? A może to "świat" ostatnich łowców zaczął się zmieniać – rozszerzył się wachlarz "obiektów" polowań, a myśliwy musiał przejąć nową rolę – wojownika? – zastanawia się nasz rozmówca.                             

Odkryli też szczątki ludzkie 

W niezwykle bogatej kolekcji zabytków z Grądów-Woniecka jest też wiele fragmentów przepalonych kości.    - Wśród nich były szczątki upolowanej zwierzyny, większość jednak należała do ludzi. Aby mieć pewność, że to właśnie nasi łowcy, wykonaliśmy analizy radiowęglowe. Jak się okazało, zmarłych palono, a ich szczątki rozsypano na nadnarwiańskich piaskach już w początkach IV tysiąclecia przed Chrystusem – mówi Adam Wawrusiewicz.

Google Maps

Autorka/Autor:tm/gp

Źródło: TVN24 Białystok

Źródło zdjęcia głównego: A. Wawrusiewicz

Pozostałe wiadomości

Donald Trump kończy swoją kampanię prezydencką wiecem w Michigan, który jest jednym ze stanów wahających się. Tymczasem niektóre jego wypowiedzi rodzą obawy, że w przypadku kiedy wynik wyborów okazałby się dla niego niekorzystny, może dążyć do jego podważenia. O takim scenariuszu pisze brytyjski "The Guardian".

Trump kończy kampanię i co dalej? Mówi o "bandzie nieuczciwych ludzi"

Trump kończy kampanię i co dalej? Mówi o "bandzie nieuczciwych ludzi"

Źródło:
TVN24, Fakty TVN, PAP

W poniedziałek doszło do awarii w przedsiębiorstwie chemicznym Anwil we Włocławku. Jak przekazała spółka, część pracowników została ewakuowana. "Nie ma zagrożenia dla mieszkańców miasta" - poinformowano w komunikacie zamieszczonym w mediach społecznościowych włocławskiego urzędu miasta.

Awaria w zakładach chemicznych. Ewakuowano część pracowników

Awaria w zakładach chemicznych. Ewakuowano część pracowników

Źródło:
tvn24.pl

- Antoni Macierewicz za każdym razem, jak jest u władzy, to powoduje jakiś skandal, który szkodzi Polsce - powiedział w "Faktach po Faktach" w TVN24 Radosław Sikorski, minister spraw zagranicznych. Dodał, że "trzeba przerwać ten chocholi taniec". Mówił też o wtorkowych wyborach prezydenckich w USA.

Sikorski o sprawie Macierewicza. "Trzeba przerwać ten chocholi taniec"

Sikorski o sprawie Macierewicza. "Trzeba przerwać ten chocholi taniec"

Źródło:
TVN24

Amerykańska policja podjęła szereg działań związanych z wyborami prezydenckimi. Przed budynkami rządowymi, w tym Białym Domem, pojawił się płot, a właściciele lokalnych biznesów zabezpieczają swój dobytek w obawie przed wybuchem zamieszek. Służby zapewniają jednak, że nie ma powodu do niepokoju.

Tak Waszyngton szykuje się na wybory

Tak Waszyngton szykuje się na wybory

Źródło:
PAP

O sile "zwykłych ludzi" i oddolnych inicjatyw, tempie kampanii i jej "ogromnych zaskoczeniach", specyfice walki o wyborców, ale także o motywacjach zwolenników Donalda Trumpa oraz o różnorodnej grupie republikańskich wyborców mówili w "Tak jest" reporterka "Faktów" TVN Arleta Zalewska oraz dziennikarz Radia 357 Michał Żakowski, którzy śledzą wyborczy wyścig w USA.

"Cisi wyborcy" mogą zdecydować. "Postawią krzyżyk zgodnie z własnym sumieniem"

"Cisi wyborcy" mogą zdecydować. "Postawią krzyżyk zgodnie z własnym sumieniem"

Źródło:
TVN24

Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej pracuje nam przepisami umożliwiającymi ponowne przeliczenie przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych emerytur i rent rodzinnych przyznanych w czerwcu w latach 2009-2019. Według zapowiedzi wniosek o przeliczenie świadczenia będzie można złożyć od 1 czerwca 2025 roku.

Ponowne przeliczenie stu tysięcy emerytur. Trzeba będzie złożyć wniosek

Ponowne przeliczenie stu tysięcy emerytur. Trzeba będzie złożyć wniosek

Źródło:
PAP

- W konstytucji jest jasny zapis, że wszyscy są równi wobec prawa, również Zbigniew Ziobro. Dlatego podjęliśmy decyzję o tym, że wystąpimy pierwszy raz w historii o zatrzymanie i doprowadzenie świadka przed komisję śledczą - powiedziała w "Kropce nad i" szefowa komisji do spraw Pegasusa Magdalena Sroka. Członek tego gremium Tomasz Trela ocenił, że "gdyby Zbigniew Ziobro nie miał nic na sumieniu, przyszedłby przed komisję".

"Ziobro dalej myśli, że może wszystko. Otóż, panie ministrze, tak nie jest"

"Ziobro dalej myśli, że może wszystko. Otóż, panie ministrze, tak nie jest"

Źródło:
TVN24

Magazyny energii oraz montaż mikroinstalacji wiatrowych będą objęte ulgą termomodernizacyjną - wynika z projektu rozporządzenia przygotowanego przez Ministerstwo Rozwoju i Technologii. Jednocześnie nowe przepisy wykluczą możliwość skorzystania z ulgi termomodernizacyjnej w przypadku zakupu i montażu kotłów olejowych i gazowych.

Piece na gaz wypadają z listy. Zmiany w popularnej uldze

Piece na gaz wypadają z listy. Zmiany w popularnej uldze

Źródło:
PAP, tvn24.pl

- Zmiana daty startu systemu kaucyjnego ze stycznia na październik 2025 roku to kompromisowe, realne rozwiązanie - ocenili uczestnicy poniedziałkowej dyskusji na Forum Rynku Spożywczego i Handlu. Przedstawiciel jednego z operatorów systemu zwrócił jednak uwagę, że przesunięcie terminu oznacza koszty finansowe.

Tusk podaje nowy termin. "Dostaliśmy jedenaście miesięcy"

Tusk podaje nowy termin. "Dostaliśmy jedenaście miesięcy"

Źródło:
PAP

Pod Pomiechówkiem znaleziono 17 monet. Pochodzą z XVI i XVII wieku z terenów Saksonii, Brandenburgii i Niderlandów. Ich wartość to około pół miliona złotych - oceniają znalazcy. - To jest chyba jeden z największych tego typu skarbów odkrytych do tej pory w Polsce - komentuje archeolog Piotr Duda.

Szukali rzymskiej drogi, znaleźli stare monety warte pół miliona złotych

Szukali rzymskiej drogi, znaleźli stare monety warte pół miliona złotych

Źródło:
PAP

Czy kładąc się spać w powyborczą noc, Amerykanie będą znać nazwisko swojego kolejnego prezydenta? Historia pokazuje, że jest to możliwe - tak było np. z wyborem Baracka Obamy w 2012 roku. Dużo bardziej prawdopodobne jest jednak, że na wynik będziemy musieli zaczekać. Wiele godzin, a może nawet dni. Do kiedy?

Kiedy poznamy wyniki wyborów w USA?

Kiedy poznamy wyniki wyborów w USA?

Źródło:
BBC, CNN, NBC, tvn24.pl

Pod względem kulturowym i politycznym to bardziej znaczące nawet od poparcia Beyonce i Taylor Swift dla Kamali Harris. To było na innym poziomie - tak wpływowy portal Politico komentuje poparcie udzielone kandydatce demokratów przez portorykańskiego rapera znanego jako Bad Bunny. Portal zwrócił uwagę, że gwiazdor nie ograniczył się tylko do udzielenia poparcia, ale zaangażował się z własnym przekazem w "kluczowym momencie wyścigu" prezydenckiego.

Politico: jego poparcie dla Kamali Harris ważniejsze niż Beyonce i Taylor Swift

Politico: jego poparcie dla Kamali Harris ważniejsze niż Beyonce i Taylor Swift

Źródło:
Politico, tvn24.pl

Dostawy 600-700 tysięcy ton ryżu rocznie, wypłaty w wysokości około 200 milionów dolarów, a także dostęp do technologii kosmicznych - to według południowokoreańskich mediów ofiaruje Rosja Korei Północnej w zamian za żołnierzy i sprzęt wojskowy do walki z Ukrainą. Kreml może także zaoferować reżimowi w Pjongjangu wsparcie wojskowe w razie zaostrzenia napięcia na Półwyspie Koreańskim - pisze dziennik "The Korean Herald".

Ryż za żołnierzy i sprzęt. Co zyska reżim?

Ryż za żołnierzy i sprzęt. Co zyska reżim?

Źródło:
PAP

Czterech nastolatków zostało rannych, w tym dwóch poważnie, w ataku z użyciem między innymi siekiery na pokładzie kolejki podmiejskiej - poinformowała paryska policja. Zarówno cztery ranne osoby, jak i zatrzymany niedługo później jeden z napastników, są w wieku 16-17 lat.

Atak w kolejce podmiejskiej z użyciem siekiery, kija i miecza, rannych czterech nastolatków

Atak w kolejce podmiejskiej z użyciem siekiery, kija i miecza, rannych czterech nastolatków

Źródło:
Guardian, BFMTV, Tribune de Geneve

Stacja TVN24 w październiku była najchętniej oglądanym kanałem informacyjnym w kraju z 5,83 procent udziału w widowni w grupie ogólnej (widzowie powyżej 4. roku życia) - wynika z danych Nielsen TV Audience Measurement. "Fakty" TVN były najchętniej wybieranym serwisem informacyjnym, a portal tvn24.pl najczęściej czytanym serwisem internetowym stacji telewizyjnej.

Świetne wyniki TVN24, tvn24.pl i "Faktów" TVN. Dziękujemy!

Świetne wyniki TVN24, tvn24.pl i "Faktów" TVN. Dziękujemy!

Źródło:
tvn24.pl

Prokuratura poinformowała, że śledztwo w sprawie zabójstwa Jolanty Brzeskiej zostało umorzone. Powodem jest "brak danych dostatecznie uzasadniających podejrzenie popełnienia czynu zabronionego".

Śledztwo w sprawie śmierci Jolanty Brzeskiej umorzone

Śledztwo w sprawie śmierci Jolanty Brzeskiej umorzone

Źródło:
tvn24.pl

Rząd wprowadzi bony na ubrania z drugiej ręki i dopłaty dla przedsiębiorców chcących otworzyć sklep typu second hand, a to wszystko po to, by zapobiegać zmianom klimatycznym - tak przynajmniej sądzą internauci i przypisują ową zapowiedź wiceministrze klimatu Urszuli Zielińskiej. Tylko że ta nigdy takich słów nie wypowiedziała.

Bony na zakupy w lumpeksach? Tego ministra nie zapowiadała

Bony na zakupy w lumpeksach? Tego ministra nie zapowiadała

Źródło:
Konkret24
Diagnoza, recepta i lekarstwo. Doktor Trump chce drugiej operacji

Diagnoza, recepta i lekarstwo. Doktor Trump chce drugiej operacji

Źródło:
tvn24.pl
Premium

Jak dotąd to demokraci chętniej korzystali z możliwości wczesnego głosowania, jednak w 2024 roku korzystają z niego tłumnie również wyborcy republikańscy. Analizujący dane naukowcy zastanawiają się, co oznacza to dla wyborów prezydenta USA. I jeden wniosek jest oczywisty.

Ponad 78 milionów wyborców już oddało swój głos. Analitycy wiedzą, co to oznacza dla wyborów

Ponad 78 milionów wyborców już oddało swój głos. Analitycy wiedzą, co to oznacza dla wyborów

Źródło:
NYT, Forbes, ABC News, Bipartisal Policy Center

Jolanta i Natalia Romiszewski to matka i córka, mieszkają w Pensylwanii. W nadchodzących wyborach prezydenckich Jolanta popiera kandydata republikanów Donalda Trumpa, a Natalia - demokratkę Kamalę Harris. Czy przedwyborcza polaryzacja odbija się na ich relacjach? O tym rozmawiała z nimi dziennikarka "Faktów" TVN Katarzyna Kolenda-Zaleska.

Matka głosuje na Trumpa, córka na Harris. "Jest mi smutno"

Matka głosuje na Trumpa, córka na Harris. "Jest mi smutno"

Źródło:
tvn24

Amerykański system wyborczy sprawia, że w stanach kluczowych (wahających się) rozstrzyga się przyszłość całego kraju. Jak wyglądają ostatnie sondaże i średnia sondażowa w Pensylwanii, Karolinie Północnej, Georgii, Michigan, Arizonie, Wisconsin i Nevadzie?

Kto prowadzi w stanach kluczowych? Co mówi nam średnia sondaży

Kto prowadzi w stanach kluczowych? Co mówi nam średnia sondaży

Aktualizacja:
Źródło:
tvn24.pl

Przez całą noc z 5 na 6 listopada oraz następnego dnia dziennikarze TVN i TVN24 będą na bieżąco relacjonować wydarzenia związane z wyborami prezydenckimi w Stanach Zjednoczonych. We wtorek o godzinie 23:00 w TVN24 i TVN24 GO rusza program "Czas decyzji. Ameryka wybiera".

"Czas decyzji. Ameryka wybiera". Wydanie specjalne w TVN24

"Czas decyzji. Ameryka wybiera". Wydanie specjalne w TVN24

Źródło:
tvn24.pl

Równolegle z kampanią kandydatów na prezydenta Stanów Zjednoczonych trwa ostra walka dezinformacyjna w sieci, której głównym celem już teraz jest podważenie wyniku głosowania. Stąd w mediach społecznościowych pojawią się przekazy o tym, że "maszyny do głosowania odmówiły wybrania Donalda Trumpa" czy "jeden pan głosował 29 razy". Pokazujemy, dlaczego są nieprawdziwe.

"Głosował 29 razy", "głosowałem w dwóch miejscach". Dezinformacja przed wyborami

"Głosował 29 razy", "głosowałem w dwóch miejscach". Dezinformacja przed wyborami

Źródło:
Konkret24

Wynik wyborów w Stanach Zjednoczonych będzie miał wpływ nie tylko na gospodarkę USA, ale również będzie wiązał się z konsekwencjami dla rynków całego świata - zwracają uwagę analitycy Credit Agricole.

Wynik "będzie wiązał się z globalnymi konsekwencjami". Cztery scenariusze

Wynik "będzie wiązał się z globalnymi konsekwencjami". Cztery scenariusze

Źródło:
tvn24.pl

Tomasz Jakubiak, juror popularnego programu kulinarnego "MasterChef", opowiedział w "Dzień dobry TVN" o swoim życiu z nowotworem. - To było strasznie trudne, że nie mogę zaprowadzić dziecka do przedszkola, nie mogę pójść na spacer, nie mogę pójść z kumplami na kawę - przyznał. Według jego żony Anastazji, życie jest teraz "zupełnie inne". - On na zewnątrz jest bardzo silny i wszystkim chce pokazać, że walczy - mówiła. Dodała, że mimo wszystko pojawia się "kruchość, lęk, strach".

"Już było tak, że nie byłem w stanie dojść z łazienki do sypialni". Tomasz Jakubiak o chorobie

"Już było tak, że nie byłem w stanie dojść z łazienki do sypialni". Tomasz Jakubiak o chorobie

Źródło:
Dzień Dobry TVN