Naukowcy z Uniwersytetu Cambridge przebadali cztery tysiące osób, a wyniki ich badań zostały opublikowane pod koniec listopada w prestiżowym magazynie "Nature Comunications". Po przeanalizowaniu mózgów zmapowanych za pomocą rezonansu magnetycznego stwierdzili, że istnieją "punkty zwrotne", w których nasze mózgi się zmieniają. Przypadają one kolejno na 9., 32., 66. i 83. rok życia.
Inaczej mówiąc, zidentyfikowano pięć głównych faz rozwoju ludzkiego mózgu, oddzielonych czterema "rekonfiguracjami", czyli momentami, kiedy w mózgu zachodzą widoczne zmiany wpływające na inteligencję, osobowość, pamięć czy regulowanie emocji.
Mózg zmienia się cztery razy
Z badania wynika, że pierwsza faza, dziecięca, przypada od urodzenia do 9. roku życia. Zachodzi wówczas intensywny rozwój mózgu, rozpoczyna się wiele procesów konsolidacji połączeń neuronowych oraz następuje szybki wzrost istoty szarej, odpowiedzialnej m. in. za pamięć, przetwarzanie emocji, kontrolę ruchów ciała, i białej, odpowiedzialnej za m. in. inteligencję czy procesy uczenia się.
Wpływa to jednak na wydajność naszego mózgu - informacje potrzebują w tej fazie więcej czasu, by dotrzeć z jednej struktury do drugiej.
- Wiemy, że na bardzo wczesnym etapie życia mózg tworzy więcej połączeń niż potrzebuje, a następnie je usuwa - komentuje dla "Washington Post" Alexa Mousley, współtwórczyni badania na Uniwersytecie Cambridge. - Nie jest jasne, czy to właśnie dzieje się tutaj (czy nadmiar połączeń negatywnie wpływa na wydajność), ale potencjalnie to właśnie ma miejsce - ocenia, wyjaśniając, że spadek wydajności dziecięcego mózgu może być związany właśnie z priorytetem szybkiego przyswajania nowej wiedzy.
Dorosłość dopiero po trzydziestce
Od 9. roku życia mózg wchodzi w fazę drugą - dojrzewania. "Przełącza się na nowe tory i zaczyna się przeprogramowywać, aby stać się bardziej wydajnym" - opisuje nowy priorytet mózgu w tej fazie "Washington Post". Jak zauważa psycholog Katie Insel z Northwestern University, badanie to uzupełnia zbiór prac sugerujących, że choć powszechnie "uważa się 18 lub 21-latków za dorosłych", to ich mózgi wciąż nie są w pełni rozwinięte. Etap zwiększania swojej wydajności kontynuują one bowiem aż do wczesnych lat trzydziestych.
- Nagle mózg zwiększa wydajność połączeń, stają się one krótsze, dzięki czemu informacje szybciej docierają z jednego miejsca do drugiego - komentuje autorka badania. Te zmiany sprzyjają rozwojowi umiejętności takich jak planowanie i podejmowanie decyzji, wpływają też na poprawę sprawności poznawczej, czyli np. pamięci roboczej. Naukowcy podkreślają, że tak długotrwałe rozwijanie się ludzkiego mózgu w tej fazie odróżnia nas od zwierząt i prawdopodobnie umożliwia stworzenie bardziej skomplikowanych połączeń w mózgach.
Kolejnym "punktem zwrotnym" jest mniej więcej 32. rok życia, w którym mózg wchodzi w fazę dorosłości - najdłuższą, bo trwającą aż trzy dekady. - Wydaje się, że to okres względnej stabilności - komentuje dla "WaPo" Alexa Mousley. W tej fazie zmiany w topologii mózgu są mniej dramatyczne niż na poprzednich etapach, następuje stabilizacja pod względem naszej inteligencji, zachowania czy osobowości. Jak zaznacza autorka badania, połączenia między obszarami mózgu stopniowo tracą jednak wydajność w tym przedziale wiekowym.
- Nie jest jasne, co dokładnie napędza tę zmianę, ale wejście w czwartą dekadę życia wiąże się z wieloma różnymi, istotnymi zmianami w stylu życia, na przykład z posiadaniem dzieci, ustatkowaniem się, więc może to odgrywać rolę - komenuje Mosley dla "New Scientist".
Starzenie się mózgu
Kolejna faza rozwoju mózgu zaczyna się zwykle w wieku 66 lat i nazwano ją wczesnym starzeniem. Faza ta charakteryzuje się przyspieszeniem zanikania połączeń neuronalnych. Jest to prawdopodobnie związane z degeneracją istoty białej, komentuje Mousley. W tej fazie połączenia między neuronami w tym samym obszarze mózgu wydają się być bardziej stabilne niż między neuronami w różnych obszarach.
Co to oznacza? Pewnym regionom mózgu łatwiej jest komunikować się ze sobą w małych, zwartych grupach, ale trudniej w obrębie całego systemu - co, jak zaznacza Mousley, wiąże się z występowaniem w tej fazie demencji czy nadciśnienia. Jednak jest też pozytywna informacja: osoby po sześćdziesiątce lepiej radzą sobie z regulacją emocji i są mądrzejsze - na co zwraca uwagę Katie Insel.
Ostatni "punkt zwrotny" dla naszego mózgu następuje około 83. roku życia i rozpoczyna fazę nazwaną "późnym starzeniem". Następuje wówczas ostatnia "rekonfiguracja", a niektóre obszary w mózgu stają się istotniejsze niż reszta, postępuje spadek połączeń neuronalnych. Słabną też połączenia pomiędzy poszczególnymi obszarami mózgu. Ta faza została jednak najsłabiej opisana w badaniach.
Etapy rozwoju mózgu
Jak komentuje "WaPo" słowo "rozwój" często kojarzy się z dzieciństwem lub okresem dojrzewania, ale nowe badania wskazują, że w przypadku mózgu dochodzi do tego przez całe życie. - Patrząc wstecz, wielu z nas czuje, że nasze życie charakteryzowało się różnymi fazami. Okazuje się, że mózgi również przechodzą przez te fazy - podsumowuje w rozmowie z "Guardianem" prof. Duncan Astle, główny autor badania.
Autorka/Autor: zeb // mm
Źródło: Washington Post, The Guardian, tvn24.pl, New Scientist
Źródło zdjęcia głównego: Shutterstock