Loty przez morze, haremy i nocne zdrady

Na świecie żyje około 1400 gatunków nietoperzy. W Polsce w ostatnich latach stwierdzono 26 spośród nich, z czego około 20 przebywa w naszym kraju regularnie i stale.

Nietoperze to grupa zwierząt ciepłolubnych, które w znacznie większej liczbie i różnorodności występują w krajach tropikalnych. Żywią się tam owadami, ale polują też na drobne kręgowce, ryby czy płazy. Są nektaropijne, a przy okazji rozsiewają nasiona i zapylają rośliny, również jadalne.

Jest też, okryta złą sławą, grupa gatunków krwiopijnych, choć są to zaledwie trzy gatunki, występujące jedynie w Ameryce Środkowej. Jak zaznaczył dr Janusz Hejduk z Uniwersytetu Łódzkiego, te niewielkie "wampiry" żerują głównie na zwierzętach leśnych i domowych, bardzo rzadko próbują pożywić się ludzką krwią.

W naszej szerokości geograficznej nietoperze są naszymi sprzymierzeńcami, bo jeden potrafi w ciągu nocy zjeść nawet do kilku tysięcy drobnych owadów – podkreślił naukowiec. Zastrzegł jednak, że w znaczący sposób nie są w stanie ograniczyć liczby dokuczliwych insektów, na przykład komarów, których populacja sięga miliardów osobników.

W Polsce nietoperze występują właściwie wszędzie: w lasach, w miastach, na wsi. Jak zauważył ekspert, prowadzą "podwójne życie". Gdy późną jesienią i zimą, z powodu braku owadów, ich aktywność ogranicza się do minimum, niektóre gatunki odlatują na południe, natomiast inne wyszukują sobie miejsce do hibernacji.

Do niedawna naukowcy uważali, że nietoperze zapadają w pełny sen zimowy: jesienią "wieszają się" w dogodnym miejscu i śpią do wiosny. W wyniku badań okazało się jednak, że to nieprawda, a ich sen nie jest jednorodny.

- Jest on przerywany okresami wybudzeń, średnio co dziewięć dni nietoperz musi wydalić mocz i się napić. Wtedy też kontroluje warunki, czy nie zmieniły się radykalnie i czy może tam zostać na dłużej. Jeśli uzna, że coś mu nie odpowiada, może zmienić lokum - wyjaśnił biolog. Badania naukowców prowadzone w jaskini Szachownica koło Łodzi pokazały też, że jeśli zimą w okresach ociepleń temperatura w nocy wzrośnie powyżej zera, część nietoperzy wylatuje i próbuje żerować. Często z sukcesem.

W ocenie dr. Hejduka niemożliwe jest dokładne oszacowanie liczby nietoperzy w Polsce, choć są one liczone w kontrolowanych przez naukowców większych kryjówkach. W największym znanym polskim hibernaculum w rezerwacie Nietoperek naliczono minionej zimy około 36 tys. tych ssaków.

Według eksperta, w ostatnich latach populacja nietoperzy w Polsce utrzymuje się na stabilnym poziomie i na razie nie ma powodu, żeby bić na alarm. Zagrożeń jest jednak dużo, a jednym z nich jest chemizacja rolnictwa.

Nietoperze nie żyją w parach, a ich dobór płciowy jest dość przypadkowy. Często odbywa się na zimowiskach bądź w ramach tzw. rojenia godowego - wtedy w określone miejsca zlatują się nietoperze, które dobierają sobie partnerów seksualnych.

Jest wśród nich grupa gatunków haremowych. W tym przypadku samce wybierają sobie kryjówki, bronią ich i zwabiają do nich kilka, kilkanaście partnerek, które razem z nimi przebywają tam przez kilka tygodni. W tropikach niektóre samce wydzielają intensywny zapach, który zwabia i utrzymuje samice w stadle.

Badania genetyczne pokazały jednak, że samcom nie udaje się zapanować nad "haremem". Kiedy w nocy wszystkie osobniki rozlatują się na żerowiska, dochodzi do "zdrad". - Badania genetyczne, do których zbieraliśmy materiały, wykazały, że w takich haremach efektywność samca wynosi zaledwie około 20 procent. Większość samic wymyka mu się spod kontroli - dodał dr Hejduk, który prowadził badania nietoperzy m.in. w Kostaryce.

Naukowiec przyznał, że wiedza o nietoperzach jest wciąż fragmentaryczna, ale stopniowo wzbogacana. W ostatnim czasie udało się stwierdzić, że są one dużo lepszymi lotnikami, niż sądzono. Specyficzny lot nietoperzy często traktowany był jako nieudolny, trzepotliwy, ale okazuje się, że jest to bardzo skuteczny lot manewrowy.

Według badacza, nietoperze są znacznie zwrotniejsze od ptaków, a dzięki temu, że ich kości rozpinają błony lotne, mogą one bardzo subtelnie kształtować powierzchnie nośne skrzydeł i na przykład zawracać w miejscu. - Mogą latać wolno i szybko, mogą latać nad otwartymi przestrzeniami bądź w skrajnie trudnych warunkach w dżungli, czy w zupełnych ciemnościach, na przykład w jaskini - dodał.

Przy użyciu detektorów ultrasonicznych udało się potwierdzić odbywanie przez nietoperze długodystansowych wędrówek, dochodzących nawet do trzech tysięcy kilometrów. Wykazały to między innymi detektory umieszczane na platformach wiertniczych albo farmach wiatrowych na środku Morza Północnego czy Bałtyckiego.

- To znaczy, że wbrew temu, co uważano wcześniej, nietoperze latają bardzo dobrze i są w stanie pokonywać w poprzek morza, nie korzystając z pomostów lądowych czy cieśnin, tak jak robią to choćby bociany - podsumował dr Hejduk.

Autor: anw//rzw / Źródło: PAP