Strach przed zakażeniem koronawirusem SARS-CoV-2 powoduje, że ludzie z zawałem serca czy udarem mózgu zwlekają do ostatniej chwili z wizytą w szpitalu. Pozostają w domach, gdy zwykle spieszyliby się na pogotowie ratunkowe.
Pandemia COVID-19 spowodowała, że chorzy na serce boją się placówek medycznych. Jednak brak szybkiej interwencji lekarzy i odpowiedniego leczenia w przypadku udaru mózgu czy zawału serca powoduje trwałe uszkodzenia lub śmierć. Przykładem może być 43-letni mieszkaniec Nowego Jorku Bishnu Virachan, który w ostatniej chwili zgłosił się na pogotowie ratunkowe i uniknął śmierci.
Strach przed koronawirusem
Na początku kwietnia Bishnu Virachan poczuł ból w sercu. Wystraszył się, ale nie zgłosił się na pogotowie ratunkowe z obawy przed zakażeniem koronawirusem.
- Co mogę zrobić? Wszędzie jest koronawirus - twierdził. Po kilku dniach ból w klatce piersiowej tak się nasilił, że nowojorczyk zgłosił się do szpitala Mount Sinai na Manhattanie. Okazało się, że ma niedrożną lewą - główną - tętnicę wieńcową i gdyby nie trafił do szpitala, umarłby.
Zdaniem amerykańskich lekarzy na pogotowie ratunkowe trafia o około połowę mniej niż zwykle pacjentów, a oddziały sercowo-naczyniowe w wielu miejskich ośrodkach medycznych są prawie puste. Niektórzy eksperci obawiają się, że więcej osób umiera z powodu nieleczonych nagłych wypadków niż z powodu koronawirusa.
Z opracowania kardiologów opublikowanego w czasopiśmie medycznym "Journal of the American College of Cardiology" wynika, że w dziewięciu dużych ośrodkach medycznych w USA od 1 marca liczba pacjentów z zawałami serca zmniejszyła się o 38 procent.
Puste oddziały kardiologiczne
W ostatnim dniach w klinice w Cleveland w stanie Ohio na 24-łóżkowym oddziale intensywnej opieki kardiologicznej przebywało tylko siedmiu pacjentów. Zazwyczaj oddział ten jest pełny.
- Gdzie są pacjenci? - pytał doktor Steven Nissen, tamtejszy kardiolog. - To nie jest normalne - dodał.
Jednym z pacjentów na oddziale był mieszkaniec Cleveland. Według doktora Nissena mężczyzna odczuwał ból w klatce piersiowej podczas robienia pompek, ale obawiał się, że jeśli pójdzie do szpitala, zarazi się koronawirusem. Pozostał w domu przez tydzień, z dnia na dzień słabł, miał zadyszkę i problemy z oddychaniem przy najmniejszym wysiłku. W końcu 16 kwietnia poszedł do kliniki w Cleveland. To, co mogło być łatwo wyleczonym atakiem serca, przerodziło się w zagrażającą życiu katastrofę.
- Poddany był zagrażającej życiu operacji i spędził prawie tydzień na oddziale intensywnej terapii podłączony pod respirator - mówił kardiolog.
Spadek pacjentów z zawałem serca
Doktor Valentin Fuster, kardiolog, redaktor czasopisma "Journal of American College of Cardiology", powiedział, że otrzymuje wiele prac z całego świata na temat gwałtownego spadku liczby pacjentów z zawałem serca, ale nie jest w stanie wszystkich opublikować.
Doktor spekulował, że być może zmiana trybu życia - zdrowsze jedzenie, ćwiczenia, mniej stresu - powodują, że do szpitali trafia mniej chorych. Jednak zdaniem innych lekarzy zmiana trybu życia nie daje tak spektakularnych i natychmiastowych efektów.
Naukowcy z Austrii (Bernhard Metzler, Peter Siostrzonek, Ronald K Binder, Axel Bauer, Sebastian Johannes Reinstadler) oszacowali, że w marcu 110 obywateli zmarło na nieleczone zawały serca, w porównaniu z 86 osobami, które zmarły na COVID-19. Swoje obliczenia oparli na gwałtownym spadku liczby pacjentów zgłaszających się do szpitali oraz na spodziewanej liczbie zawałów serca i śmiertelności z powodu nieleczonych zawałów serca.
Podobne obserwacje poczynili lekarze ze szpitala w mieście Jaipur w Indiach. Tam również zmniejszyła się liczba pacjentów z zawałami serca.
- Bardzo się martwię, że tworzymy problem, który będzie miał długofalowe konsekwencje dla zdrowia społeczeństwa - powiedział doktor Richard Chazal, dyrektor medyczny instytutu Heart and Vascular Institute przy szpitalu Lee Health w mieście Fort Myers na Florydzie, były dyrektor American College of Cardiology.
Pandemia nie "uleczyła" chorych kardiologicznych
- Mimo uzasadnionego lęku przed koronawirusem nie bagatelizujmy groźnych objawów chorób serca - apeluje Wojskowy Instytut Medyczny (WIM) w Warszawie. Niezależnie od pandemii choroby układu sercowo-naczyniowego, w tym choroba niedokrwienna, nadal pozostają pierwszą przyczyną zgonów w Polsce - zauważa Instytut. WIM w wydanym we wtorek komunikacie potwierdza, że pacjenci z chorobami serca stanowią grupę zwiększonego ryzyka objawowego przebiegu zakażenia koronawirusem i są zagrożeni ciężkim przebiegiem choroby COVID-19. Mimo to choroby układu sercowo-naczyniowego, w tym przede wszystkim choroba niedokrwienna serca, są obecnie i najpewniej nadal pozostaną pierwszą przyczyną zgonów w Polsce - zaznacza placówka.
Cytowany w komunikacie dyrektor Wojskowego Instytutu Medycznego generał dywizji profesor Grzegorz Gielerak zauważa, że od czasu rozpoczęcia epidemii COVID-19 obserwowana jest w Polsce niepokojąca tendencja zmniejszenia liczby pacjentów zgłaszających się do szpitala z zawałem serca i zaostrzeniem innych chorób kardiologicznych.
- Pandemia COVID-19 nie "uleczyła" chorych kardiologicznych! Obawiamy się, że pozostają oni w domu zbyt długo, mimo istotnych dolegliwości. Najpewniej odczuwają lęk przez zakażeniem koronawirusem w czasie hospitalizacji. Jest on na pewno zrozumiały, ale niestety może mieć groźne konsekwencje -zaznacza Gielerak.
Kierownik Kliniki Kardiologii i Chorób Wewnętrznych Wojskowego Instytutu Medycznego pułkownik doktor habilitowany Paweł Krzesiński podkreśla, że pacjenci kardiologiczni, nawet w dobie epidemii, nie mogą być pozbawieni dostępu do nowoczesnych terapii.
- Zaniechanie lub opóźnienie zgłoszenia się do szpitala z objawami zawału serca, zaostrzenia niewydolności serca lub groźnej arytmii może skończyć się tragicznie. Pacjenci z potwierdzonym wcześniej zakażeniem koronawirusem powinni być transportowani do szpitala jednoimiennego, jeżeli tylko ośrodek ten jest w stanie udzielić im należnej pomocy. Niemniej, nadal większość pacjentów kardiologicznych nie ma objawów COVID-19 i może być ratowana w każdym ośrodku z całodobowym dyżurem hemodynamicznym, takim jaki jest zapewniony w Wojskowym Instytucie Medycznym - przekonuje Krzesiński.
Spadek zabiegów kardiologicznych
Liczba zabiegów kardiologii interwencyjnej w czasie epidemii SARS-CoV-2 spadła o kilkadziesiąt procent. Część chorych prawdopodobnie nie wzywa karetki z obawy przed zakażeniem koronawirusem - zauważają eksperci. Zawał to śmiertelna choroba, nie wolno czekać z wezwaniem pomocy. Ośrodki kardiologiczne są dobrze przygotowane - zapewniają. - Liczba nagłych incydentów sercowo-naczyniowych nie spadła nagle w warunkach epidemii, ale właśnie w trakcie epidemii obserwujemy niepokojący spadek liczby zgłaszających się po pomoc pacjentów - mówi prezes Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego profesor Adam Witkowski.
Z ankiety przeprowadzonej w dziesięciu polskich ośrodkach wynika, że liczba zabiegów kardiologii interwencyjnej stosowanych w ostrym zawale serca (STEMI i NSTEMI), zaledwie w ciągu ostatniego miesiąca spadła o 25 procent.
- To sytuacja groźna dla zdrowia i życia chorych. Apelujemy, by z objawami ostrych incydentów kardiologicznych niezwłocznie zgłaszać się po pomoc. Niezależnie od tego, czy podejrzewacie państwo u siebie zakażenie koronawirusem, czy też nie. Szpitale dyżurują, są przygotowane na każdy wariant, pomoc zostanie udzielona - zapewnia prezes PTK pełniący obowiązki kierownika Kliniki Kardiologii i Angiologii Interwencyjnej Narodowego Instytutu Kardiologii w Warszawie.
W Polsce co roku dochodzi do około 40 tysięcy zawałów mięśnia sercowego i 30 tysięcy przypadków tak zwanej niestabilnej choroby wieńcowej leczonej zabiegowo w trybie pilnym. Śmiertelność w przypadku nieleczonego ostrego zawału serca (z uniesieniem odcinka ST - STEMI) wynosi około 40 proc., a w przypadku zawału leczonego za pomocą procedur pierwotnej angioplastyki wieńcowej – 3,5-5 proc., czyli aż ośmiokrotnie mniej.
"Zawał jest priorytetem"
W karetkach pogotowia, szpitalnych oddziałach ratunkowych, oddziałach kardiologii i pracowniach hemodynamicznych obecnie jest bezpiecznie. Zapewnia o tym profesor Stanisław Bartuś, kierownik Oddziału Klinicznego Kardiologii oraz Interwencji Sercowo-Naczyniowych Szpitala Uniwersyteckiego w Krakowie, przewodniczący Asocjacji Interwencji Sercowo-Naczyniowych Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego.
- Jesteśmy dobrze przygotowani do przyjęcia każdego pacjenta i odpowiednio zabezpieczeni, zarówno przed zakażeniem personelu, jak i pacjentów - dodaje.
Eksperci zwracają uwagę, że w placówkach, w których leczy się osoby z zawałem serca, wdrożono procedury chroniące przed wzajemnym zakażaniem się oczekujących na badania i terapie pacjentów.
- Pacjent, który ma zawał serca i zadzwoni na pogotowie, zostanie zabrany przez zespół karetki i przewieziony do szpitala. Zawał jest priorytetem, dlatego pacjent od razu zostanie zawieziony do pracowni hemodynamicznej w celu zastosowania pilnego leczenia interwencyjnego. Dla bezpieczeństwa pacjentów i personelu wszyscy chorzy są traktowani jako potencjalnie zakaźni, a od pacjenta z podejrzeniem infekcji SARS-CoV-2 pobierany jest natychmiast wymaz do badań pod kątem zakażenia koronawirusem. Trwa to dosłownie 10 sekund - wyjaśnia profesor Bartuś.
Twierdzi, że do czasu uzyskania wyniku testu pacjent przebywa w specjalnym pomieszczeniu, pełniącym funkcję czasowej kwarantanny. Na badanie przy użyciu metody PCR trzeba poczekać 3-4 godziny, choć oczywiście zdarza się, że w niektórych szpitalach trwać to może dłużej. Najważniejsza procedura, angioplastyka, będzie jednak dawno już przeprowadzona, a to jest najważniejsze.
- Dopiero po uzyskaniu ujemnego wyniku testu chory może zostać przeniesiony na oddział, gdzie znajdują się pacjenci bez infekcji. W przypadku potwierdzenia zakażenia, chory trafi na inny oddział, odpowiednio zabezpieczony i przygotowany do leczenia pacjentów z SARS-CoV-2. Liczymy na to, że już wkrótce będziemy mogli stosować jeszcze szybsze, wiarygodne testy u wszystkich przyjmowanych pacjentów - wyjaśnia specjalista.
Eksperci zwracają uwagę, że im szybciej od wystąpienia pierwszych objawów pacjent zgłosi się po pomoc, tym rokowania są lepsze. Jeśli ból w klatce piersiowej nie mija po około 15-20 minutach, trzeba pilnie wezwać pomoc.
- Jeśli pojawia się ból w klatce piersiowej trwający dłużej niż 20-30 minut, zawsze trzeba podejrzewać zawał serca i należy zadzwonić po pomoc medyczną - podkreśla Bartuś.
Uszkodzenia serca
Według wytycznych Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego, w przypadku szybko podjętej interwencji, czyli w ciągu dwóch godzin od pierwszego kontaktu pacjenta z personelem medycznym, prawdopodobieństwo, że serce w wyniku zawału zostanie trwale uszkodzone, jest bardzo niewielkie.
- Z dumą możemy powiedzieć, że w Polsce zwykle udzielamy pacjentom pomocy w znacznie krótszym czasie. Nasza sieć kardiologii inwazyjnej, która zajmuje się leczeniem pilnych incydentów sercowo-naczyniowych, liczy 158 pracowni, działających w trybie 24 godzin na dobę przez siedem dni w tygodniu. Niezależnie od tego, czy akurat wypadają święta czy sylwester, na miejscu zawsze czuwa wykwalifikowany personel gotowy udzielić pomocy chorym z zawałem serca - mówi profesor Bartuś.
Prezes Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego profesor Witkowski ostrzega, że w ostrym zawale serca, ostrej zatorowości płucnej czy tętniaku rozwarstwiającym aorty wszelka zwłoka z wezwaniem pomocy i podjęciem leczenia grozi ciężkimi powikłaniami, a nawet zgonem. Ryzyko wystąpienia groźnych powikłań jest w przypadku nagłych incydentów sercowo-naczyniowych znacznie większe niż w przypadku zakażenia koronawirusem.
Do objawów, które powinny skłonić do wezwania pilnej pomocy medycznej, należą: silny ból w klatce piersiowej, zwłaszcza promieniujący do ręki lub żuchwy, nasilenie cech niewydolności serca: silna duszność, uczucie braku powietrza, narastające obrzęki kończyn dolnych, wyjątkowo nasilone kołatania serca, utraty przytomności, omdlenia.
Nawet, jeśli silny ból w klatce piersiowej wystąpi pierwszy raz w życiu, nie wolno go bagatelizować. Trzeba pilnie wezwać karetkę lub z pomocą bliskich przyjechać do szpitala – przekonują kardiolodzy. Pilne leczenie w zawale serca jest istotne nie tylko ze względu na większą szansę na przeżycie, lecz także późniejszą jakość życia pacjenta.
Trzeba pamiętać, że jeśli nawet pacjent przeżyje nieleczony zawał serca, ostry incydent wieńcowy doprowadza zwykle do dużego uszkodzenia mięśnia sercowego. Oznacza to gorszą kurczliwość serca, co prowadzi do rozwinięcia niewydolności serca - schorzenia znacząco pogarszającego jakość życia pacjenta, trudnego w leczeniu i obarczonego dużą śmiertelnością.
Pacjent z niewydolnością serca może skarżyć się między innymi na duszności, obrzęki płuc czy obrzęki kończyn dolnych. Jak podkreślają eksperci, często chory nie jest w stanie normalnie funkcjonować zawodowo i społecznie, jest regularnie hospitalizowany, przechodzi na rentę. To oznacza wykluczenie, ale także znaczące koszty - na poziomie budżetu gospodarstwa domowego, ale także systemu ochrony zdrowia i szerzej - gospodarki państwa.
Pacjentom, którzy otrzymają pilną pomoc w zawale serca, kardiolodzy rekomendują późniejsze regularne konsultacje kontrolne. W warunkach epidemii realizowane w ramach teleporadni i telerehabilitacji domowej.
Autor: anw/map / Źródło: New York Times, PAP