Zapomniana republika ZSRR, kandydat na "drugi Afganistan"


Tadżykistan to najmniej znana i najbardziej egzotyczna republika byłego ZSRR, nieduży górzysty kraj wciśnięty między Afganistan a Chiny. Historia ostatnich dwóch dekad tej najbiedniejszej poradzieckiej republiki naznaczyła wojna - najpierw krwawa, potem polityczna - skorumpowanej postkomunistycznej nomenklatury z islamistami szukającymi oparcia wśród talibów i Al-Kaidy.

UPADEK ZSRR. 20. ROCZNICA - czytaj raport specjalny

Najbiedniejszy kraj poradziecki w ponad 90 proc. zajmują góry. Większość populacji to pokrewni, a często nawet utożsamiani z Persami Tadżycy, etnicznie i kulturowo bliżsi Afganistanowi i Iranowi, aniżeli turkojęzycznym pozostałym poradzieckim republikom centralnoazjatyckim.

 
Tadżycki żołnierz podczas manewrów sił OUBZ (mil.ru) 

Tadżykistan jest państwem najbardziej w regionie narażonym na islamizację. W latach 90. został spustoszony wojną między postkomunistyczną nomenklaturą a islamistami. Ten konflikt nigdy nie został do końca zażegnany i w ostatnim czasie znów odżywa. Do tego trzeba dodać niestabilny Afganistan, z którym Tadżykistan ma ok. 1,3 tys. km słabo strzeżonej górskiej granicy.

Wojna domowa i Rahmon

Tadżykistan ogłosił niepodległość dopiero 9 września 1991 i niemal od razu pogrążył się w wojnie domowej. Islamiści walczyli z komunistami, na to nakładały się konflikty klanowe. W wojnę mieszały się Rosja i Iran, wspierając różne frakcje. Niemuzułmańscy mieszkańcy republiki, zwłaszcza Rosjanie i Żydzi, uciekli z obawy przed pogromami i pogłębiającą się biedą. Wyniszczająca wojna domowa trwała aż pięć lat (1992-97). Zginęło ok. 150 tys. ludzi. Ok. 1,2 mln straciło dach nad głową.

 
Armia rządowa pokonała islamską opozycję w wojnie domowej w latach 90. (mil.ru) 

W 1994 r. pełnię władzy przejął były komunistyczny aparatczyk Emomali Rahmonow. Trzy lata później zawarł porozumienie pokojowe ze Zjednoczoną Opozycją Tadżycką – UTO (koalicja opozycyjnych islamskich ugrupowań walczących z reżimem Rahmonowa w latach 1992-1997).

W 1999 r. Rahmonow znowu wygrał wybory prezydenckie – z 98 proc. poparcia. W 2006 r. ponownie - ale już "tylko" z 78 proc. Prezydent zaprowadził niemal dyktatorskie rządy. Korupcja, cenzura mediów, zwalczanie opozycji są na porządku dziennym. W 2007 r. Rahmonow zmienił nazwisko – usunął końcówkę "-ow", typowo rosyjską naleciałość w muzułmańskich republikach radzieckich.

"Demokracja" po tadżycku

 
Emomali Rahmon, prezydent Tadżykistanu (president.tj) 

Oficjalnie Tadżykistan jest republiką, z wybieranymi prezydentem i parlamentem. System jest de facto jednopartyjny, z prezydencką Partią Ludowo-Demokratyczną wygrywającą wszystkie kolejne wybory – ostatnie w 2010.

Władze już dawno nie przejmują się warunkami pokoju z 1997 r. Bezwględnie dążą do marginalizacji opozycji, którą najpierw pozbawiono stanowisk w administracji, wyparto z parlamentu, a teraz jej działaczy wsadza się do aresztu.

 
Nieukończona jeszcze zapora wodna Rogun (president.tj) 

Rząd ogranicza możliwości studiowania na zagranicznych uczelniach religijnych. Stara się przeciwstawić rosnącym wpływom radykalnego islamu, promując tradycyjny islam. Uproszczono procedurę rejestracji meczetów i domów modlitwy, co przyniosło tylko eksplozję budowy świątyń. Jeden meczet przypada na 2 000 mieszkańców – w tej dziedzinie Tadżykistan zdecydowanie przoduje w całej Azji Centralnej.

Autorytarne zapędy prezydenta Rahmona i represje wobec jego byłych przeciwników w wojnie domowej napędzają zwolenników radykalnym islamistom. o co nietrudno w zrujnowanym wojną i najbiedniejszym (średnia płaca – 80 dolarów) kraju regionu.

 
Żołnierze z rosyjskiej 201. Bazy (mil.ru) 

Islamiści kontratakują

W ostatnich latach odradzają się wpływy islamistów, politycznie na ich czele stoi Partia Islamskiego Odrodzenia.

W 2010 na władze padł blady strach. W sierpniu i wrześniu doszło do krwawych zasadzek na armię, pierwszego zamachu samobójczego i spektakularnej ucieczki kilkudziesięciu islamskich rebeliantów z więzienia. Do kolejnej masakry doszło w październiku, gdy zginęło 30 żołnierzy.

Tradycyjnie, już od czasów wojny domowej, bastionem islamistów w Tadżykistanie jest położona na wschodzie Dolina Rasztu.

Wśród działających w Tadżykistanie islamistów są członkowie al-Kaidy i Islamskiego Ruchu Uzbekistanu (IMU). Ta druga powstała w 1998 r. i jest jedną z najgroźniejszych organizacji islamistycznych w Azji Centralnej, powiązaną z al-Kaidą i talibami. Ze swych baz w Tadżykistanie w latach 1999 i 2000 dokonała ataków na Uzbekistan i Kirgistan, potem jej bojownicy przenieśli się do Talibanu, a potem na pogranicze pakistańskie.

 
W walce z islamistami Rahmon może liczyć na Rosjan (mil.ru) 

Widmo odnowienia na dużą skalę konfliktu rządu z islamistami to poważny powód do zmartwień dla Zachodu, który zmaga się z talibami w sąsiednim Afganistanie.

Afgański ból głowy

Rebelianci mogą przerwać szlaki dostaw zaopatrzenia dla sił koalicji i pokrzyżować plany uczynienia graniczących od północy z Afganistanem republik zapleczem dla doraźnych operacji przeciwko talibom.

Tadżykistan to także główny szlak przerzutu narkotyków z Afganistanu do Rosji i dalej, do Europy. To niepokoi zwłaszcza Moskwę, choć generalnie problemy Rahmona z islamistami są jej na rękę. Bo Duszanbe w tej walce jest skazane na szukanie pomocy rosyjskiej, tak jak w czasie wojny domowej w latach 90.

Na terytorium Tadżykistanu od wciąż stacjonują wojska rosyjskie (201. Baza). Przez wiele lat rosyjscy pogranicznicy patrolowali granicę tadżycko-afgańską.

Jednak dziś polityka zagraniczna Rahmona nie jest już zorientowana wyłącznie na Rosję, choć jest tak wciąż pod względem gospodarczym (wiele tysięcy Tadżyków wyjechało do Rosji za pracą).

 
Rosja wciąż pozostaje głównym sojusznikiem Duszanbe (president.tj) 

Po interwencji Zachodu w sąsiednim Afganistanie, Tadżykistan stał się jednym ze środkowoazjatyckich ogniw zaplecza dla operacji ISAF. Na lotnisku w Duszanbe stacjonują żołnierze francuscy jako wsparcie transportu powietrznego ISAF.

Jednocześnie Rahmon utrzymuje przyjazne relacje z Iranem. Duszanbe popiera przyjęcie Irańczyków do Szangajskiej Organizacji Współpracy. Teheran pomaga ekonomicznie Tadżykom.

Nowy "opiekun"?

W ostatnim czasie coraz ważniejszym graczem w tym regionie stają się jednak Chiny. Dla Tadżykistanu stały się ważnym partnerem handlowym. W latach 2007-2010 wymiana handlowa tych dwóch krajów wzrosła aż 8 razy.

Na początku 2011 r. parlament Tadżykistanu oddał Chinom ok. 1000 km kwadratowych terytorium na pograniczu w górach Pamiru (ok. 1% powierzchni kraju). Choć Duszanbe oddało tylko niewielką część spornego (od XIX w.) terytorium, to jest to akurat rejon bogaty w złoto i ma zasoby innych minerałów: uranu, niklu i rtęci.

Współpraca tadżycko-chińska wykracza już poza sprawy ekonomiczne. W styczniu 2011 minister obrony Tadżykistanu z grupą wojskowych jeździł do Pekinu. W kwietniu chińskie Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego podpisało umowę z tadżyckim MSW o dostarczeniu chińskiego wyposażenia dla policji tadżyckiej. Na początku maja 2011 Chiny, Kirgistan i Tadżykistan przeprowadziły wspólne ćwiczenia antyterrorystyczne w Xinjiangu.

Widać wyraźnie, że Tadżykistan, podobnie jak inne republiki środkowoazjatyckie, ciąży ku bliższym Chinom - kosztem Rosji, tradycyjnego głównego sojusznika. Wycofanie się sił międzynarodowych z Afganistanu może jedynie wzmocnić takie tendencje.

Grzegorz Kuczyński

------------------

REPUBLIKA TADŻYKISTANU

Ogłoszenie niepodległości: 9 września 1991

Stolica: Duszanbe

Powierzchnia: 143 100 km kw.

Ludność: ok. 7,63 mln

Podział etniczny: Tadżycy 79,9 proc., Uzbecy 15,3 proc., inni 4,8 proc.

Języki: tadżycki (oficjalny), rosyjski

Głowa państwa: prezydent Emomali Rahmon (od 1992)

Źródło: tvn24.pl