Użycie broni chemicznej było kluczowym czynnikiem, który pozwolił prezydentowi Syrii Baszarowi el-Asadowi przechylić na swoją stronę szalę zwycięstwa w wojnie domowej w tym kraju - wynika z przedstawionego w poniedziałek śledztwa dziennikarskiego BBC.
Według autorów od 2013 roku w Syrii doszło do co najmniej 106 przypadków zastosowania broni chemicznej.
Śledztwo przeprowadzone przez autorów programu BBC Panorama oraz arabskojęzycznej sekcji BBC obejmuje okres od września 2013 roku, gdy Asad podpisał konwencję o zakazie rozprzestrzeniania broni chemicznej i zgodził się zniszczyć zapasy broni chemicznej.
Ataki chemiczne pomimo podpisania konwencji
Syria ratyfikowała konwencję w miesiąc po ataku chemicznym na przedmieściach Damaszku, w którym zginęło kilkaset osób. Zachód oskarżył o ten atak reżim Asada i zagroził użyciem siły, ale odstąpił od tego, gdy będąca kluczowym sojusznikiem syryjskiego prezydenta Rosja skłoniła go do podpisania konwencji.
Pomimo zniszczenia przez Organizację ds. Zakazu Broni Chemicznej (OPCW) i ONZ 1300 ton materiałów chemicznych (czyli wszystko, co władze Syrii zadeklarowały) ataki chemiczne w tym kraju wciąż trwały. Asad stale jednak zaprzeczał, by jego siły były za nie odpowiedzialne.
BBC Panorama i BBC Arabic przebadały doniesienia o 164 domniemanych przypadkach użycia broni chemicznej i po odrzuceniu tych, gdzie nie było wystarczających dowodów lub oparte były tylko na jednym źródle, stwierdziły że w 106 są wystarczające dowody, by mieć pewność zastosowania tego typu broni.
Ataki na bastiony opozycji
W 2014 roku miało miejsce 30 przypadków użycia broni chemicznej, w 2015 roku – 28, w 2016 roku – 23, w 2017 roku – 17, a w pierwszych czterech miesiącach bieżącego roku – osiem. Do największej liczby ataków chemicznych (27) doszło w znajdującej się w północno-zachodniej części kraju prowincji Idlib, a następnie w sąsiadujących z nią prowincjach Hama (25) i Aleppo (22).
Jak podkreśla BBC, wszystkie te obszary były w którymś momencie wojny bastionami opozycji. Najtragiczniejsze w skutkach było zastosowanie broni chemicznej w miejscowości Chan Szejchun w prowincji Idlib 4 kwietnia 2017 roku, gdy według służb medycznych sił opozycyjnych zginęło ponad 80 osób.
Ofiary śmiertelne pojawiły się w efekcie 55 ze 106 ataków bronią chemiczną, choć dokładnej liczby nie da się w wiarygodny sposób zweryfikować.
Misja OPCW i ONZ
To właśnie atak w Chan Szejchun skłonił prezydenta USA Donalda Trumpa do wydania rozkazu nalotu na bazę lotniczą, z której, jak się przypuszcza, dokonano nalotu na tę miejscowość. Asad przekonywał wówczas, że dowody na odpowiedzialność jego oddziałów były sfabrykowane.
Na odpowiedzialność reżimu wskazuje też raport wspólnej misji badawczej OPCW i ONZ. Według jej członków użyty w Chan Szejchun sarin należał do syryjskiego rządu. Jak podkreślają inspektorzy OPCW, ich możliwości działania są ograniczone informacjami przekazanymi przez syryjskie władze. - Wszystko, o czym wiedzieliśmy, zostało zniszczone bądź wywiezione (z Syrii). Wszystko, co mogliśmy zrobić, to zweryfikować tę broń, o której zostaliśmy poinformowani – powiedział Julian Tangaere, były szef misji OPCW w Syrii.
Raport wspólnej misji OPCW i ONZ stwierdzał, że za dwa ataki odpowiedzialna była organizacja terrorystyczna Państwo Islamskie. Według BBC ta sama grupa przeprowadziła prawdopodobnie jeszcze trzy ataki. Asad i Rosja zarzucali syryjskiej opozycji używanie broni chemicznej, ale ani OPCW i ONZ, ani BBC nie znalazły na to dowodów.
W niemal połowie z przeprowadzonych ataków chemicznych ładunki chemiczne zrzucono z samolotów, ale w ponad jednej trzeciej przypadków sposobu rozpylenia gazów bojowych nie udało się ustalić. Z kolei najczęściej stosowaną substancją był chlor – użyto go w 79 na 106 przypadków. W kilku (m.in. w Chan Szejchun) zastosowano znacznie bardziej śmiercionośny sarin bądź pokrewne substancje, a sporadycznie także gaz musztardowy.
"Broń chemiczna - tania i wygodna dla reżimu"
Śledztwo BBC wskazuje, że ataki nie były przeprowadzane w sposób przypadkowy, lecz zazwyczaj zbiegały się z ofensywami sił rządowych na danym terenie. Taka kumulacja ataków miała miejsce w prowincjach Hama i Idlib w 2014 roku, Idlib – w 2015 roku, w mieście Aleppo pod koniec 2016 roku i we Wschodniej Gucie na początku 2018 roku.
- Broń chemiczna jest używana, gdy tylko reżim chce wysłać lokalnej populacji mocny przekaz, że jej obecność jest niepożądana. Broń chemiczna jest nie tylko ostateczną karą, zaszczepiając w ludziach strach, jest także tania i wygodna dla reżimu w czasie, kiedy jego militarne możliwości uległy zmniejszeniu wskutek konfliktu – powiedziała Lina Chatib, szefowa programu Bliskiego Wschodu i Afryki Północnej w londyńskim think tanku Chatham House.
Taka strategia była zastosowana również w Aleppo, o które przez kilka lat toczyły się walki. Tereny kontrolowane przez opozycję były najpierw intensywnie ostrzeliwane z broni konwencjonalnej, po czym następowała seria ataków chemicznych, które spowodowały zdobycie miasta przez siły rządowe i ucieczkę z niego dziesiątek tysięcy ludzi.
Według danych BBC wszystkie 11 ataków w Aleppo miało miejsce na terenach kontrolowanych w danym czasie przez opozycję i zostały przeprowadzone z powietrza. Taką samą strategię zastosowano na początku 2018 roku w stosunku do ostatniego bastionu opozycji – Wschodniej Guty pod Damaszkiem.
Autor: asty/adso/kwoj / Źródło: PAP
Źródło zdjęcia głównego: ENEX