Narodowy Bank Polski – za co odpowiada i jakie pełni funkcje

● Działalność NBP została zakreślona w Konstytucji RP z 1997 r., a także w ustawie o NBP z tego samego roku. ● NBP prowadzi między innymi inwestycje, na przykład kupuje złoto w charakterze rezerw. ● Rada Polityki Pieniężnej – jeden z organów NBP – ustala z kolei wysokość stóp procentowych.

Historia NBP sięga 1945 roku — wówczas zaczął funkcjonować jako bank państwowy pod nadzorem ministra skarbu. Według pierwszych założeń miał być bankiem emisyjnym, ale gospodarka nakazowo-rozdzielcza spowodowała, że zaczął finansować górnictwo i hutnictwo w Polsce. W realiach Polski Ludowej NBP stał się nie tylko monopolistą w kwestii emisji pieniądza, ale także udzielał kredytów i gromadził oszczędności. W efekcie był zależny od decyzji politycznych i administracyjnych. NBP realizował przy tym takie zadania, jak gospodarowanie rezerwami dewizowymi czy organizowanie rozliczeń bezgotówkowych.

Wraz ze zmianą systemu politycznego i gospodarczego w Polsce, a także szalejącą inflacją, przeprowadzano zmiany. NBP stał się bankiem centralnym i dopuszczono działalność banków komercyjnych, a w 1995 roku dokonano denominacji złotego. Działalność NBP unormowała następnie Konstytucja RP z 1997 roku.

Art. 227 ustawy zasadniczej wskazuje, że NBP jest centralnym bankiem państwa. Odpowiada za prawo emisji pieniądza oraz ustalanie i realizowanie polityki pieniężnej. Narodowy Bank Polski jest także organem odpowiedzialnym za wartość polskiego pieniądza. Jego kompetencje precyzuje ustawa o Narodowym Banku Polskim. Zgodnie z zapisami tych dokumentów NBP ma być niezależny od innych organów państwa.

Jego głównym zadaniem jest utrzymanie stabilnego poziomu cen. Od 2004 roku cel inflacyjny, do którego utrzymania dąży NBP, wynosi 2,5 proc. z możliwością odchylenia o jeden punkt procentowy.

NBP sprawuje też trzy funkcje:

– banku emisyjnego – ma wyłączne prawo emitowania pieniędzy, które są prawnym środkiem płatniczym w Polsce. – banku banków – reguluje działalność banków działających na terenie kraju, by zapewnić bezpieczeństwo depozytów w nich zgromadzonych i stabilność sektora bankowego – centralnego banku państwa – prowadzi rachunki bankowe rządu i centralnych instytucji państwowych.

Do tego NBP – w ramach polityki pieniężnej – dokonuje transakcji z bankami komercyjnymi. Chodzi o sprzedaż lub kupno papierów wartościowych, a także emisję własnych papierów dłużnych banku centralnego. Oferuje też bankom możliwość składania jednodniowego depozytu w banku centralnym. Bank centralny nie określa za to z góry poziomu kursu złotego do innych walut, ale ma prawo do interwencji, jeżeli uzna to za konieczne, by zrealizować cel inflacyjny.

NBP analizuje też i monitoruje system finansowy w kraju, a także współpracuje z ministerstwem finansów, Komisją Nadzoru Finansowego oraz Bankowym Funduszem Gwarancyjnym. Sprawuje także nadzór nad krajowymi systemami płatności. Organizuje działalność edukacyjną poprzez konkursy, programy stypendialne czy Centrum Pieniądza NBP.

NBP posiada również rezerwy dewizowe, które służą przede wszystkim wzmocnieniu wiarygodności finansowej kraju. Są inwestowane chociażby w rządowe papiery wartościowe krajów o wysokim ratingu. Ale NBP stawia też na złoto.

W listopadzie 2019 roku Narodowy Bank Polski poinformował, że do kraju z Banku Anglii zostało sprowadzone około 100 ton polskiego złota o wartości 18,3 miliarda złotych. Z kolei we wrześniu 2021 roku władze NBP podały, że – według stanu na koniec sierpnia – zasób złota NBP wyniósł 7,402 mln uncji, czyli 230,2 tony.

Narodowy Bank Polski posiada trzy organy: prezesa, Radę Polityki Pieniężnej i zarząd.

Prezesa NBP powołuje Sejm na wniosek prezydenta Polski na sześcioletnią kadencję (ta sama osoba nie może pełnić tej funkcji dłużej niż przez dwie kadencje). Jest on odpowiedzialny za funkcjonowanie NBP, przewodniczy Radzie Polityki Pieniężnej, zarządowi, a także reprezentuje interesy kraju w międzynarodowych instytucjach bankowych. Prezesami NBP byli między innymi Hanna Gronkiewicz-Walt, Leszek Balcerowicz, Sławomir Skrzypek, Marek Belka, a w 2016 roku został nim Adam Glapiński.

W Radzie Polityki Pieniężnej oprócz prezesa NBP (przewodniczący RPP) zasiada dziewięć osób, powoływanych w równej liczbie przez: Prezydenta RP, Sejm i Senat. Ich kadencja trwa sześć lat. RPP ustala corocznie założenia polityki pieniężnej i składa Sejmowi sprawozdanie z ich wykonania. Ustala także wysokość stóp procentowych. Rada ustala też zasady i stopy rezerwy obowiązkowej banków, zatwierdza plan finansowy NBP i przyjmuje sprawozdanie z jego działalności.

Zarząd NBP kieruje działalnością Narodowego Banku Polskiego. Przewodniczy mu prezes NBP, a w jego skład wchodzi od sześciu do ośmiu członków (są powoływani na sześć lat przez Prezydenta RP na wniosek prezesa NBP). Zarząd między innymi podejmuje uchwały w sprawie udzielania bankom upoważnień do wykonywania czynności obrotu dewizowego. Nadzoruje operacje otwartego rynku i dokonuje okresowej oceny obiegu pieniężnego. Ale również uchwala plan działalności NBP oraz prowizje i opłaty bankowe stosowane przez NBP.