Danuta Siedzikówna "Inka" została zamordowana 75 lat temu

Danuta Siedzikówna urodziła się 3 września 1928 roku w Guszczewinie koło Narewki, na skraju Puszczy Białowieskiej. Wychowała się w rodzinie o tradycjach patriotycznych. Ojciec Wacław Siedzik jako student Politechniki w Petersburgu został w 1913 roku zesłany na Sybir za uczestnictwo w polskiej organizacji niepodległościowej.

W lutym 1940 roku Siedzik, podobnie jak wielu innych leśniczych, został deportowany przez NKWD w głąb Związku Sowieckiego. Pracował niewolniczo w kopalni złota koło Nowosybirska. Po podpisaniu 30 lipca 1941 roku układu Sikorski-Majski wstąpił do armii tworzonej przez gen. Władysława Andersa, ale zmarł w 1943 roku i został pochowany został na cmentarzu polskim w Teheranie.

Danuta z matką i siostrą zostały wyrzucone z leśniczówki. Osiedliły się w Narewce. Matka Eugenia, już pod niemiecką okupacją, zaangażowała się w działalność w Armii Krajowej. W listopadzie 1942 roku została aresztowana przez Gestapo, a we wrześniu 1943 roku, po ciężkim śledztwie, Niemcy zamordowali ją w lesie pod Białymstokiem.

DANUTA SIEDZIKÓWNA, "INKA". KIM BYŁA?

Po śmierci matki, w grudniu 1943 roku 15-letnia Danuta razem z siostrą Wiesławą złożyła przysięgę AK i odbyła szkolenie sanitarne jako "Inka". Po wkroczeniu na Podlasie Armii Czerwonej w 1944 roku podjęła pracę kancelistki w nadleśnictwie Hajnówka. W czerwcu 1945 roku wraz z innymi pracownikami nadleśnictwa została aresztowana przez grupę NKWD-UB za współpracę z antykomunistycznym podziemiem. Z konwoju uwolnił ją patrol wileńskiej AK Stanisława Wołoncieja "Konusa", podkomendnego dowódcy V Wileńskiej Brygady Armii Krajowej mjr. Zygmunta Szendzielarza "Łupaszki".

W oddziale Konusa, a potem w szwadronach por. Jana Mazura "Piasta" i por. Mariana Plucińskiego "Mścisława", Inka pełniła funkcję sanitariuszki. Przez krótki czas jej przełożonym był por. Leon Beynar "Nowina", zastępca mjr. Łupaszki, czyli znany później wybitny historyk Paweł Jasienica. 7 września 1945 roku Łupaszka wydał rozkaz rozformowania swojego zgrupowania.

Na przełomie 1945 i 1946 roku, zaopatrzona w dokumenty na nazwisko Danuta Obuchowicz, Siedzikówna podjęła pracę w nadleśnictwie Miłomłyn w powiecie Ostróda. Dla uwiarygodnienia swojej nowej tożsamości twierdziła, że została wywieziona do Prus Wschodnich, skąd wróciła po zajęciu ich przez Armię Czerwoną.

Siedzikówna wiosną 1946 roku nawiązała kontakt z ppor. Zdzisławem Badochą "Żelaznym", dowódcą jednego ze szwadronów Łupaszki. Do lipca 1946 roku służyła w jego szwadronie jako łączniczka i sanitariuszka, uczestnicząc w akcjach przeciwko NKWD i UB. W tym czasie kształtowała się koncepcja działania podziemia antykomunistycznego na Pomorzu, wedle której wsparcie dla oddziałów mieli zapewnić mieszkający w tym regionie żołnierze pochodzący z Kresów, a poprzez porty możliwa była komunikacja ze środowiskami emigracyjnymi. Żołnierzom podziemia miały też sprzyjać także nastroje miejscowej ludności, traktowanej przez sowietów i komunistów jako kolaboranci Niemców. W październiku 1946 roku na Pomorze dotarł mjr Szendzielarz. Dowodził oddziałem liczącym od 40 do 60 żołnierzy.

Inka nigdy nie posługiwała się bronią, chociaż miała niemiecki pistolet. W maju i czerwcu brała udział w kilku atakach na posterunki milicji i UB. Pod koniec czerwca szwadron Żelaznego zaatakował pociąg z Gdyni do Katowic i rozstrzelał pięciu oficerów sowieckich. Była to ostatnia akcja, w której Inka wzięła udział. 28 czerwca w starciu z grupą milicjantów zginął Żelazny, ale pozostali żołnierze szwadronu nie wiedzieli o jego śmierci.

W lipcu 1946 roku Inka została wysłana do Gdańska, Malborka i Olsztyna. Celem jej misji było zdobycie zaopatrzenia medycznego dla szwadronu oraz próba ustalenia losów Badochy. W Gdańsku Siedzikówna zatrzymała się w mieszkaniu pochodzących z Wilna sióstr Mikołajewskich. Dom był obserwowany przez funkcjonariuszy bezpieki, ponieważ jego adres zdradziła aresztowana w kwietniu 1946 roku łączniczka Łupaszki.

20 lipca 1946 roku Siedzikówna została zatrzymana w Gdańsku przez funkcjonariuszy UB i osadzona w więzieniu w Gdańsku. Początkowo funkcjonariusze nie wiedzieli, że zatrzymaną jest Inka - w pierwszych dokumentach ze śledztwa figuruje Ina Zaleska - nazwisko z fałszywych dokumentów.

Akt oskarżenia wobec Inki sporządził oficer Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Gdańsku Andrzej Stawicki. Znalazły się w nim zarzuty udziału w związku zbrojnym, mającym na celu obalenie siłą władzy ludowej oraz mordowania milicjantów i żołnierzy Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego. Ince zarzucono m.in. nakłanianie do rozstrzelania dwóch funkcjonariuszy UB podczas akcji szwadronu Żelaznego w Tulicach pod Sztumem. Mimo tortur nie przyznała się do stawianych jej zarzutów.

Przed Wojskowym Sądem Rejonowym w Gdańsku odmówiono Ince możliwości zapoznania się z aktem oskarżenia. Wszyscy świadkowie składali obciążające Inkę zeznania, choć obrońca próbował argumentować, że Inka została zmuszona do udziału w walce prowadzonej przez oddział. Proces trwał około dwóch godzin. 3 sierpnia 1946 roku Siedzikówna skazana została na podwójną karę śmierci za przynależność do organizacji, która "miała na celu usunięcie przemocą ustanowionych organów władzy zwierzchniej narodu i zmianę przemocą demokratycznego ustroju państwa polskiego". Dodano, że Inka "dopuszczała się wielokrotnie zamachów na funkcjonariuszy UB i MO, SOK i żołnierzy Armii Czerwonej, członków organizacji politycznej".

W przesłanym siostrom grypsie z więzienia Siedzikówna napisała: "Powiedzcie mojej babci, że zachowałam się jak trzeba". Zdanie to - według badaczy - należy tłumaczyć nie tylko przebiegiem śledztwa, lecz także odmową podpisania prośby o ułaskawienie. Prośbę taką do prezydenta Krajowej Rady Narodowej Bolesława Bieruta skierował za nią jej obrońca. Bierut nie skorzystał z prawa łaski.

Danuta Siedzikówna zginęła 28 sierpnia 1946 roku o godz. 6.15 od strzału w głowę oddanego przez dowódcę plutonu egzekucyjnego - wcześniej żaden z jego żołnierzy nie trafił Inki, choć strzelali z odległości trzech kroków. Na chwilę przed śmiercią Inka i rozstrzelany z nią Feliks Selmanowicz "Zagończyk" krzyknęli: "Niech żyje Polska!". Inka zdążyła dodać: "Niech żyje Łupaszko!".

W 1991 roku Sąd Wojewódzki w Gdańsku uznał wyrok z 1946 roku za nieważny. Uznano, że Inka działała na rzecz niepodległości państwa polskiego. W 2014 roku zespół IPN podczas prac na Cmentarzu Garnizonowym w Gdańsku, pod kierownictwem prof. Krzysztofa Szwagrzyka, odnalazł i ekshumował szczątki młodej kobiety z przestrzeloną czaszką. 1 marca 2015 roku, w Narodowym Dniu Pamięci Żołnierzy Wyklętych, IPN ogłosił, że badania genetyczne potwierdziły, iż są to szczątki Danuty Siedzikówny.

Potwierdzono też, że szczątki pochowanego w pobliżu mężczyzny należą do Feliksa Selmanowicza. 28 sierpnia 2016 roku na Cmentarzu Garnizonowym w Gdańsku odbył się uroczysty pogrzeb Siedzikówny i Selmanowicza. - Zagończyk został pośmiertnie awansowany na stopień podpułkownika, zaś Inka na stopień podporucznika.

Oskarżycielem w procesie Inki był prokurator Wacław Krzyżanowski, który dla 17-letniej wówczas dziewczyny zażądał kary śmierci. Krzyżanowski w III RP był oskarżany przez Instytut Pamięci Narodowej o udział w przestępstwach komunistycznych, jednak dwukrotnie został uniewinniony przez sąd. Zmarł w 2014 roku i został pochowany z wojskowymi honorami na cmentarzu w Koszalinie, a skandal wywołany tym wydarzeniem doprowadził do dymisji dowódcy i komendanta miejscowego garnizonu.