10 zaleceń ekspertów marszałka ws. Trybunału. Ustawa PiS nie wszystkie je spełnia

Zespół powołał marszałek Sejmu w następstwie wydania przez Komisję Wenecką opinii, w której wezwała polski parlament do znalezienia rozwiązania sporu wokół TK.

Treść raportu została we wtorek opublikowana na stronie internetowej Sejmu. Dokument, który składa się z ponad 80 stron, jest podzielony na trzy części: analizę opinii Komisji Weneckiej, analizę konfliktu polityczno-prawnego wokół Trybunału oraz propozycje dla władzy ustawodawczej, zawarte w 10 tezach będących rekomendacjami jak uregulować przepisy dotyczące Trybunału Konstytucyjnego.

ZOBACZ TREŚĆ NOWEJ USTAWY O TK AUTORSTWA PIS

CZYTAJ RAPORT ZESPOŁU EKSPERTÓW DS. PROBLEMATYKI TK

Zdaniem zespołu ekspertów zakres przedmiotowy ustawowej regulacji odnoszącej się do Trybunału Konstytucyjnego powinien zawierać się w ścisłych granicach konstytucyjnej delegacji do jej wydania. Przepisy Konstytucji RP powinny możliwie szczegółowo odnosić się do zagadnień dotyczących ustroju Trybunału Konstytucyjnego.

W opinii autorów raportu prace TK powinny określać co najmniej trzy akty normatywne, tzn.: Konstytucja RP, ustawa ("ale istotnie zawężona jedynie do organizacji i trybu pracy" - zaznacza raport) oraz regulamin Sejmu (zwłaszcza w odniesieniu do uregulowania procedury wyboru sędziów Trybunału).

Nowa ustawa o TK jest więc zaledwie jednym z trzech filarów, na których opierać powinien się Trybunał.

"Zespół rekomenduje rozwiązanie ustawowe polegające na wprowadzeniu wymogu zgłoszenia kandydata na stanowisko sędziego Trybunału Konstytucyjnego przez co najmniej 15 posłów. W pierwszej kolejności sędziów TK powinien wybierać Sejm kwalifikowaną większością 3/5 głosów. Natomiast w drugiej kolejności (gdyby żaden z kandydatów nie osiągnął kwalifikowanej większości) Sejm wybierałby sędziego TK zwykłą większością spośród dwóch kandydatów, którzy uzyskali największą liczbę głosów w pierwszym głosowaniu." - czytamy w raporcie.

Nowa ustawa o TK autorstwa PiS spełnia ten postulat częściowo. Zakłada, że kandydatów na stanowisko sędziego Trybunału przedstawia co najmniej 50 posłów lub Prezydium Sejmu. Natomiast mówi o wyborze bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby posłów.

W raporcie podkreślono kwestię apolityczności sędziów. Jak napisali eksperci, częściowo ustanawia ją konstytucja, jednak dodatkowo należy uściślić niezależność polityczną na poziomie ustawowym. Wskazane byłoby także - wskazuje raport - stworzenie w TK kodeksu etycznego.

"Rekomendowaną gwarancją powinien być nie tylko zakaz zaangażowania w działalność publiczną niedającą się pogodzić z zasadami niezależności organizacyjnej Trybunału i niezawisłości jego sędziów, ale również zakaz przynależności do partii politycznych (oraz kandydowania w wyborach o charakterze politycznym) kandydatów na sędziów, w okresie pięciu lat przed dniem wyboru." - czytamy w raporcie.

W tej kwestii ustawa przewiduje, iż nowo wybrany sędzia powinien złożyć ślubowanie, w którym zobowiązuje się do wypełniania swoich obowiązków sędziowskich bezstronnie, jednak bezpośredniego zakazu przynależności do partii politycznych - nie ma.

"W polskiej tradycji ustrojowej i prawnej ślubowanie pełni istotną i szczególną rolę jako znak lojalności i forma zapewnienia o dotrzymaniu zaciąganych zobowiązań. Uzasadnia to utrzymanie regulacji zobowiązującej do złożenia ślubowania przez sędziego Trybunału Konstytucyjnego. Odmowa złożenia ślubowania powinna być równoznaczna ze zrzeczeniem się stanowiska sędziego TK." - uważają eksperci.

Nowa ustawa o TK zawiera taki zapis. Artykuł 6, ustęp 6 głosi: "Odmowa złożenia ślubowania jest równoznaczna ze zrzeczeniem się stanowiska sędziego Trybunału."

Eksperci uważają, że odbieranie ślubowania sędziów przez prezydenta w tej chwili nie ma jedynie znaczenia ceremonialnego i prezydent mógł przyjęcia takiego ślubowania odmówić. Sugeruje zmianę, zgodnie z którą osoba wybrana na sędziego stawałaby się nim już w chwili wyboru przez Sejm. Zgodnie z przyjętą ostatnio ustawą jest inaczej. Sędzią staje się dopiero z chwilą ślubowania.

Zdaniem członków Zespołu Ekspertów ds. Problematyki TK powoływanie prezesa i wiceprezesa Trybunału przez prezydenta RP powinno odbywać się spośród co najmniej trzech kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne na okres trzech lat, z zaznaczeniem, że okres ten nie może być dłuższy niż kadencja sędziego TK.

Tutaj ustawa częściowo odpowiada na zalecenia ekspertów. Rzeczywiście prezydent powołuje prezesa (i wiceprezesa) spośród trzech kandydatów wybranych przez Zgromadzenie Ogólne, ale bez uwzględnienia 3-letniej kadencji szefa TK.

Zespół ekspertów zaleca, by Trybunał w określonych sprawach orzekał w pełnym składzie, a w innych - w pomniejszonym. W najważniejszych sprawach TK miałby oceniać w pełnym składzie, co najmniej 11 sędziów.

Dodatkowo w raporcie podkreślono, że w przypadku orzekania o zgodności ustawy o TK z konstytucją wyrok powinien zapadać w pełnym składzie większością 2/3 konstytucyjnej liczby sędziów.

Art. 26 ustawy dzieli składy orzekające na: skład pełny, skład pięcioosobowy i skład trzyosobowy. Ustęp 1, punkt E zaznacza, że Trybunał orzeka w pełnym składzie w sprawie zgodności ustawy o TK z konstytucją. Nie zostaje jednak spełniona rekomendacja zespołu ekspertów, by w tej sprawie wyrok zapadał w składzie 2/3 konstytucyjnej liczby sędziów.

"Wnioski kierowane do TK powinny być rozpoznawane przez składy orzekające według kolejności ich wpływu. Jednocześnie powinno się umożliwić stosowanie wyszczególnionych w ustawie wyjątków od zasady sekwencyjności. Zespół uważa za właściwe pełne wdrożenie zaleceń Komisji Weneckiej zawartych w punkcie 91 Opinii Komisji Weneckiej poprzez zwiększenie przejrzystości istniejącego systemu rozdziału spraw i ich przepływu w Trybunale oraz wprowadzenia rozsądnych terminów ich rozstrzygania." - rekomenduje zespół.

Ustawa zachowuje zasadę kolejności wpływu z uwzględnieniem wyjątków. Art. 38, ustęp 3 mówi, że terminy rozpraw, na których rozpoznawane są wnioski do TK, wyznaczane są według kolejności wpływu spraw do Trybunału. Ustęp 4 z kolei wskazuje, że kolejność wpływu wniosków nie dotyczy określonych spraw, m.in.: wniosków w sprawie zgodności ustaw przed ich podpisaniem i umów międzynarodowych przed ich ratyfikacją 
z Konstytucją, wniosków w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy budżetowej albo ustawy o prowizorium budżetowym przed ich 
podpisaniem, wniosków w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy o Trybunale Konstytucyjnym.

W opinii ekspertów konieczne jest rozszerzenie podstawy stosowania skargi konstytucyjnej na ostateczne rozstrzygnięcia zarówno w postępowaniu administracyjnym jak i sądowym, a także - ewentualnie - zaniechania władzy wykonawczej. Raport podkreśla, że w przypadku tak daleko idącej reformy niezbędna jest zmiana konstytucji, dlatego do czasu uchwalenia jej obowiązywały przepisy z ustawy o TK z 1997 r.

Jest to więc zalecenie, którego nie można zrealizować w obecnej ustawie o TK.

"Ustanowienie przejrzystych, a zarazem logicznych i funkcjonalnych zasad postępowania dyscyplinarnego wobec sędziów TK (zarówno orzekających, jak i w stanie spoczynku) jest koniecznym wymogiem demokratycznego państwa prawnego, w którym organy władzy publicznej i ich funkcjonariusze działają na podstawie i w granicach prawa(...). Mechanizm pociągania sędziów do odpowiedzialności dyscyplinarnej powinien w pierwszym rzędzie gwarantować autentyczną niezależność TK i niezawisłość jego sędziów." - czytamy w raporcie.

Ustawa zawiera przepisy dotyczące postępowania dyscyplinarnego względem sędziów TK. Zawarte są one w artykułach 8 - 12. Dodatkowo art. 7, ustęp 8 zaznacza, że w zakresie nieuregulowanym w ustawie do praw i obowiązków oraz odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziów Trybunału stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące praw i obowiązków oraz odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziów Sądu Najwyższego.

Zespół powstał w następstwie wydania przez Komisję Wenecką opinii, w której wezwała polski parlament do znalezienia rozwiązania sporu wokół TK. O opinię w sprawie noweli ustawy o TK autorstwa PiS zwrócił się do KW pod koniec grudnia ub.r. szef MSZ Witold Waszczykowski. W marcu premier Beata Szydło przekazała opinię KW do parlamentu, by tam wszystkie siły polityczne wypracowały na jej podstawie rozwiązanie kompromisowe, a marszałek Sejmu powołał w tej sprawie zespół ekspertów.

Eksperci wchodzący w skład zespołu to, obok prof. Majchrowskiego: prof. UJK dr hab. Arkadiusz Adamczyk, dr Wojciech Arndt, prof. dr hab. Bogusław Banaszak, prof. dr hab. Adam Bosiacki, prof. dr hab. Andrzej Bryk, prof. UEK dr hab. Paweł Czubik, prof. dr hab. Andrzej Dziadzio, prof. dr hab. Jolanta Jabłońska-Bonca, prof. dr hab. Anna Łabno, prof. UWr dr hab. Maciej Marszał, sędzia SN w st. spocz. Bogusław Nizieński, prof. dr hab. Bogdan Szlachta, prof. UKSW dr hab. Bogumił Szmulik, prof. UW dr hab. Jarosław Szymanek.

Autor: mw/tr / Źródło: tvn24