Niezwykły zabytek w sercu Puszczy Białowieskiej. XIX-wieczna Brama Carska przejdzie remont

Pałac wzniesiony został w latach 1889-94 na polecenie cara Aleksandra III, który do Puszczy Białowieskiej przyjeżdżał na polowania. "Projektantem rezydencji i nadzorującym budowę był hrabia Mikołaj de Rochefort - architekt o ugruntowanej pozycji w środowisku Petersburga; znany jako twórca obiektów przemysłowych. Historia obeszła się z nim tak, jak z jego największym dziełem: został zapomniany" – czytamy na profilu facebookowym Białowieskiego Parku Narodowego.

OGLĄDAJ TVN24 W INTERNECIE

Dziś nie każdy wie, że ta myśliwska rezydencja w ogóle istniała. Po trosze przypominają jednak o tym nazwy pobliskich miejsc: Park Pałacowy i dworzec kolejowy Białowieża-Pałac. Budynek miał dwie kondygnacje i podpiwniczenie. Posiadał też pomieszczenia mieszkalne na strychu oraz wieże od wschodu i zachodu. Był przykładem architektury myśliwskiej, która rozpowszechniła się w Europie w II połowie XIX wieku.

"W eklektyczny sposób łączyły się tu motywy rosyjskie, szwajcarskie oraz elementy renesansowego zamku. Przyjęte rozwiązania techniczne charakterystyczne są dla stylu ceglanego, nazywanego inaczej koszarowym lub fabrycznym. Był to styl szeroko rozpowszechniony w architekturze rosyjskiej lat 70.-90. XIX wieku. Najpopularniejszymi materiałami budowlanymi były: cegła, kamień (ciosy granitowe, piaskowiec), drewno i żelazo, które były głównym środkiem budowania formy" – czytamy na Facebooku Białowieskiego Parku Narodowego.

Pałac został zniszczony pod koniec II wojny światowej. Rozebrano go w listopadzie 1961 roku. Zachowała się tylko niewielka część, dokładnie jedna trzydziesta. Czyli brama wraz z przyłączonymi do niej trzema aneksami. W latach 50. ubiegłego wieku została udostępniona na siedzibę koła przewodników PTTK w Białowieży.

Podczas I wojny światowej dwa aneksy na parterze wykorzystywane były jako stacja telegraficzna, a później - jako przechowalnia sprzętu i noclegownia. Po II wojnie światowej funkcjonowała tu m.in. biblioteka Zakładu Badania Ssaków, skład rowerów, magazyny czy też punkt informacji turystycznej. Obecnie jeden z aneksów jest dzierżawiony. Działa tu sklep z pamiątkami. Trzeci aneks zlokalizowany jest zaś nad bramą. Pod koniec lat 90. tych mieściło się tu biuro kustosza Muzeum Przyrodniczo-Leśnego, a później posterunek straży parku.

Brama Carska od 2004 roku znajduje się w rejestrze zabytków. Po wielu latach starań zarząd województwa podlaskiego przyznał ponad 379,5 tys. zł (w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego) dotacji na remont. Park wyłoży zaś ponad 284,5 tys. zł jako środki własne.

- To bardzo dobra informacja. Takie obiekty trzeba chronić – cieszy się historyk prof. Adam Dobroński. – Oczywiście, że car był satrapą i ciemiężycielem, ale niektóre jego decyzje okazały się korzystne. Dzięki temu, że powstał tu pałac, do Białowieży poprowadzona została linia kolejowa. Puszcza natomiast stała się niejako puszczą carską.

Historyk obawia się, że gdyby las trafił (jak zresztą wiele dóbr odbieranych chociażby po powstaniu styczniowym - przyp. red.) w ręce jakiegoś nagrodzonego generała, to pewnie znaczne jego połacie zostałyby wycięte.  - Skoro jednak car postawił tu rezydencję, puszcza musiała być zachowana – podkreśla historyk.

Zaznacza, że fakt, z czyjego polecenia rozpoczęto budowę, miał też wpływ na architekturę. - Starano się wznieść coś majestatycznego, oryginalnego. Dzięki czemu do dziś możemy podziwiać XIX-wieczny kunszt. Jeśli chodzi o cały pałac - niestety tylko na zdjęciach, a jeśli chodzi o bramę – na szczęście również "na żywo" – mówi prof. Dobroński. W bryle bramy wnikliwe oko wypatrzeć też może detale dawnego kowalstwa artystycznego. Pracownicy BPN udostępnili zdjęcia, na których widać, jak obiekt ten wyglądał około sto lat temu.