"W pierwszej kolejności musimy myśleć o klimacie"

Powódź dotknęła południowo-zachodnich i południowych regionów Polski. Stany alarmowe są przekroczone na kilkudziesięciu rzekach. Według doktor habilitowanej Iwony Wagner z Katedry UNESCO Ekohydrologii i Ekologii Stosowanej na Wydziale Biologii i Ochrony Środowiska Uniwersytetu Łódzkiego, powódź na południu kraju oraz panująca na pozostałym terenie susza powinny skłonić nas do zdecydowanej zmiany sposobu myślenia o wodzie, środowisku i zarządzaniu krajobrazem. - W pierwszej kolejności musimy myśleć o klimacie, zacząć redukować emisję dwutlenku węgla, bo klimat już się zmienia i z każdym miesiącem i rokiem będzie coraz gorzej. Po drugie - krajobraz. Bardzo poważnie trzeba podejść do tego, że środowisko to nie jest ozdobnik dodany do naszego życia, tylko błękitno-zielona infrastruktura, która pełni bardzo ważną funkcję - również w regulowaniu powodzi i suszy. Dopiero na trzecim miejscu powinno być tworzenie zbiorników przeciwpowodziowych - powiedziała ekspertka.

>>> CZYTAJ: Fala wezbraniowa na Odrze. Najnowsza prognoza IMGW

Jak zauważyła Wagner, zbiorniki przeciwpowodziowe są ważne na obszarach górskich i podgórskich, bo tam woda spływa bardzo szybko i dynamicznie, dlatego trudno ją okiełznać w istniejącym krajobrazie.

- Najlepiej sprawdzają się suche zbiorniki, bo mówiąc opisowo, to nie może być wanna pełna wody, do której już nic nie dolejemy. To muszą być puste obszary, w których woda musi się gromadzić - zaznaczyła ekspertka. W opinii badaczki zbiorniki tego typu nie funkcjonują dobrze na terenach nizinnych; tam doktor szukałaby raczej możliwości uwolnienia dolin z zabudowy i wyznaczania obszarów, gdzie woda może się wylać w sposób naturalny. Według ekspertki to byłoby mniej kosztowne, a bardziej skuteczne, ponieważ dolina rzeczna jest właśnie od tego, aby była zalana i ma bardzo dużą pojemność, a więc sprawdziłaby się w zapobieganiu powodziom. Jej zdaniem takie rozwiązania powinno się stosować nie tylko na odcinkach dużych rzek, ale również na ich małych dopływach. Wskazane jest poszukiwanie szerszych fragmentów niezabudowanych dolin i ich bezwzględna ochrona przed zabudową. - Dolina rzeczna to teren przepływu wody, jeżeli instaluje się tam jakąkolwiek infrastrukturę, to należy się liczyć z tym, że woda tam przypłynie, bo to czysta fizyka - wyjaśniła.

Dla hydrologów powodzie, a dokładniej mówiąc - wezbrania rzek, są zjawiskiem normalnym. Jeśli chodzi o obecną powódź to zaskakujący jest przede wszystkim termin jej wystąpienia, bo wrzesień i październik były do tej pory miesiącami suchymi i słonecznymi. Duże powodzie zdarzały się w Polsce raczej w czerwcu, lipcu, czasem w maju. - To jest zaskakujące i na pewno duży w tym udział zmian klimatu. I my wiemy o tym od dawna, bo mówił o tym Pierwszy Raport IPCC, czyli Międzyrządowego Zespołu do spraw Zmian Klimatu przy ONZ, który opublikowano w 1997 roku. Oczywiście, wtedy mało ludzi traktowało go poważnie, ale już ostatni raport IPCC z przełomu 2021 i 2022 roku bardzo wyraźnie ostrzegał, że wchodzimy w czerwoną strefę, w której będą działy się rzeczy, jakich wcześniej nie było. Mamy do czynienia z naprawdę dużym zagrożeniem występowania różnych i złożonych zjawisk kryzysowych, co z pewnością jest częścią oddziaływania zmienionego klimatu. Ale nie tylko - zaznaczyła dr Wagner. Czynnikiem, o który - w opinii hydrolożki - należy zadbać w szczególny sposób jest krajobraz. Ekspertka zwróciła między innymi uwagę na tereny leśne na obszarach górskich, które są intensywnie użytkowane gospodarczo.

- Mamy wycinanie drzew, zrywki, drogi zrywkowe, którymi w momencie opadu woda płynie jak po rynnie do niższych obszarów. Mamy duże tereny zabudowy i pola uprawne. To wszystko są składowe naszego krajobrazu i nie jest tak, że nie powinno ich być. Ważna jest proporcja między wszystkimi składowymi - wyjaśniła.

Według niej odpowiednio ukształtowany krajobraz mógłby stać się naszym najlepszym zabezpieczeniem przed powodziami czy suszami. Jak tłumaczyła Wagner, opady, które spadają na teren zlewni, czyli obszaru, z którego potem podpowierzchniowo lub powierzchniowo dostaje się do wód. Mogą one spłynąć albo szybko - jeśli krajobraz jest mocno zmieniony, albo wsiąkać wolno, zatrzymując się na liściach, pniach drzew, ściółce oraz w glebie, która dzięki nawodnieniu jest organiczna, a także w mokradłach, będących bardzo pojemnymi naturalnymi zbiornikami. - Takie drobne zabiegi jak zadrzewienia śródpolne czy oczka wodne na polach uprawnych, nieregularność ukształtowania terenu, mała retencja naturalna, to wszystko są elementy, które powodują, że woda z opadów nie odpłynie daleko, lecz zatrzyma się mniej więcej tam, gdzie spadła. To oczywiście zależy też od nachylenia. Na przykład na terenach górskich będziemy nad tym panować w mniejszym stopniu. Im więcej wody zatrzymamy w zlewni, tym mniej dopłynie do koryta rzecznego. A to z kolei określa skalę walki, jaką musimy podjąć na dole, budując zbiorniki retencyjne, które są drogie, wymagają utrzymania i odpowiedniego sterowania, a przede wszystkim zabierają przestrzeń i degradują krajobraz - podkreśliła. Powodzie trudno przewidzieć, jednak - według prognoz hydrologów - ilość wody w środowisku będzie wzrastać i - jak zauważyła hydrolożka - to nie jest dla nas zła prognoza; gorzej że będzie ona skumulowana w bardzo intensywnych opadach. Powinniśmy zatem wdrożyć takie zmiany, które pomogą nam utrzymać wodę w momencie, gdy ona się pojawia i wykorzystywać ją w okresach suszy. - Patrząc na ogromne masy wody, które teraz przewalają się na terenach powodziowych, mam w głowie, że każdy litr to jakaś utracona złotówka, bo woda jest czymś, czego za chwilę będzie nam brakować. Musimy znaleźć rozwiązanie, które obroni nas przed powodzią, ale zatrzyma wodę w środowisku, bo ona jest tam potrzebna - wyjaśniła.