Latające kleszcze - czym są, jak wyglądają?

„Latające kleszcze” to potoczne określenie strzyżaka sarniego lub jeleniego (Lipoptena cervi).

Strzyżaki bytują w lasach Europy Północnej i żywią się krwią saren, jeleni i łosi. Mogą boleśnie pogryźć człowieka.

Ugryzienia „latających kleszczy” mogą spowodować przewlekłe zapalenie skóry, jednak same strzyżaki nie przenoszą boreliozy.

„Latające kleszcze” to owady z rodziny narzępikowatych, rzędu muchówek – kleszcz ze skrzydełkami wcale kleszczem nie jest. Jego poprawna nazwa to strzyżak sarni, strzyżak jelenica (Lipoptena cervi). W mowie potocznej jednak strzyżak funkcjonuje jako „kleszcz latający”.

O „latających kleszczach” zrobiło się głośno kilka lat temu, kiedy to Lasy Państwowe zamieściły na Facebooku zdjęcie strzyżaka sarniego z komentarzem: „Małe toto, szybkie i twarde. Normalnie ściśnięcie między palcami często jest niewystarczające. Bąble po ich ugryzieniach często bardzo długo się goją”.

Miłośnicy leśnych spacerów i grzybobrania wystraszyli się kolejnego zagrożenia. Czy słusznie? Niezupełnie, strzyżaki jelenie są uciążliwe, a ślady po ich ukąszeniu mogą boleć, swędzieć, nawet wywołać silną reakcję alergiczną, ale „latający kleszcz” nie roznosi boreliozy ani innych groźnych chorób. „Latające kleszcze” są jednak uciążliwe dla ludzi, a ich ugryzienia mogą powodować dotkliwe zapalenie skóry.

Strzyżak sarni, czyli „latający kleszcz”, jest brązowy, ma od pięciu do sześciu milimetrów długości, szeroką głowę z małymi oczami, trzy pary odnóży i skrzydła dochodzące do sześciu milimetrów. Jego pancerzyk jest pokryty ciemną szczeciną. Po znalezieniu żywiciela strzyżak mocno przyczepia się do skóry i odrzuca skrzydła. To dlatego bywa nazywany też wszą jelenią – bez skrzydeł żywi się krwią żywiciela jak wesz. „Kleszcza ze skrzydłami” trudno wyjąć, a jego tułów jest twardy i niełatwo go rozgnieść. Stąd właśnie określenie latające kleszcze.

„Latające kleszcze” żerują w lasach i na ich obrzeżach. To ich naturalne środowisko. Strzyżaki bytują w lasach na obszarach o umiarkowanym klimacie – w Europie Północnej, części Azji – ponieważ żywią się krwią saren, jeleni i łosi. To w futrze tych zwierząt strzyżaki się rozmnażają. „Latające kleszcze” są jajożyworodne: jajo dojrzewa wewnątrz samicy, która następnie rodzi 20–30 larw. Strzyżaki nie mogą jednak rozmnażać się na ludziach, dlatego też po ugryzieniu odczepiają się od człowieka.

W Polsce oprócz strzyżaka jelenicy (Lipoptena cervi) można spotkać też inny rodzaj „latającego kleszcza”. To Lipoptena fortisetosa – muchówka syberyjska. Oba „latające kleszcze” są do siebie bardzo podobne i nie sposób ich odróżnić gołym okiem. Strzyżak jelenica występuje na całym terenie naszego kraju i jest aktywny od sierpnia do pierwszych mrozów, natomiast strzyżak syberyjski spotykany jest głównie na Mazurach i w Małopolsce. O tym, że powiększa swój obszar żerowania, mogą świadczyć informacje o jego obecności stwierdzonej także w województwie lubuskim. Ta muchówka jest aktywna dłużej od sarniej, bo od końca maja do końca listopada.

Bezpośrednio po pogryzieniu przez strzyżaki możesz nawet nie wiedzieć, że właśnie padłeś ofiarą „latającego kleszcza”. Ukąszenie jest zazwyczaj bezbolesne, a w jego miejscu na początku widnieje jedynie niewielki ślad. Po pewnym czasie – od sześciu do 24 godzin – możesz jednak zauważyć na ciele grudkę i odczuwać dotkliwy świąd oraz nasilający się, piekący ból. Potem grudek może pojawić się więcej – od 20 do 50. Ślady po ugryzieniu „latających kleszczy” mają od kilku milimetrów do dwóch centymetrów średnicy i znajdują się najczęściej na głowie, szyi i górnej części pleców.

Jeśli wystąpi reakcja alergiczna, zapalenie skóry może utrzymywać się przez kilka tygodni, czasami nawet do roku. Zdarza się też, że pojawiają się pęcherze wypełnione surowicą, przekształcające się następnie w niewielkie nadżerki. Po jakimś czasie infekcja skórna może się odnowić w postaci dokuczliwych, swędzących rumieni, które nie znikają przez kolejnych kilka miesięcy.

Strzyżaki są szczególnie aktywne jesienią, kiedy poszukują żywiciela. Nic więc dziwnego, że grzybiarze tak bardzo nie lubią „latających kleszczy”. Z badań przeprowadzonych przez naukowców z Finlandii wynika, że strzyżaki chętniej obsiadają ludzi ubranych w ciemną i czerwoną odzież. Najczęściej atakują górną część ciała i raczej jego boki, a nie przód. Podobnie do kleszczy, one także lubią ciepłe miejsca na ciele swojego żywiciela. Wchodzą pod ubranie i do uszu, wplątują się we włosy i brody.

Nie ma żadnych środków chemicznych odstraszających strzyżaki. Wybierając się do lasu, wkładaj jasne ubrania z długimi rękawami i długimi nogawkami oraz nakrycie głowy. Ochroni cię to, chociaż częściowo, nie tylko przed „latającymi kleszczami”, ale i przed rzeczywiście groźnymi prawdziwymi pajęczakami.

Ugryzienia „latających kleszczy” nie są przyjemne, zwłaszcza przez to, jak długo odczuwa się ich dokuczliwe skutki. Jednak w przeciwieństwie do kleszcza, który może roznosić boreliozę i wiele innych niebezpiecznych dla ludzi i zwierząt chorób, strzyżak to owad, który gryzie, ale brak dowodów, żeby przenosił na ludzi choroby odkleszczowe.

Wiadomo jednak, że strzyżaki sarnie są nosicielami patogenów, m.in. Bartonella schoenbuchensis, Borrelia burgdorferi i Anaplasma phagocytophilum. Mogą powodować poważne problemy zdrowotne u człowieka w postaci przewlekłego zapalenia skóry i alergicznego zapalenia błony śluzowej nosa i spojówek. W odróżnieniu od kleszcza strzyżak od razu po ukąszeniu człowieka odczepia się z jego skóry.

Różnice między strzyżakami dobrze obrazuje infografika Lasów Państwowych. Przede wszystkim:

- strzyżaki są owadami, a kleszcze pajęczakami,

- kleszcze nie mają skrzydeł, nie fruwają,

- kleszcze mogą przenosić groźne choroby, jednak to objawy po ugryzieniu przez „latającego kleszcza” są dotkliwsze.

Autor: ks/mro / Źródło: Lasy Państwowe, Polskie Parki Narodowe