Trójkąt Weimarski – jak powstała organizacja zrzeszająca Polskę, Niemcy i Francję

● Trójkąt Weimarski został powołany w dniach 28–29 sierpnia 1991 roku. W skład organizacji wchodzą Polska, Niemcy i Francja. ● Główne cele to współpraca gospodarczo-polityczno-wojskowa. Chodziło też o wsparcie Polski w dążeniach do wejścia do Unii Europejskiej i NATO. ● W 2006 roku nastąpiło ochłodzenie relacji w ramach Trójkąta Weimarskiego. Lech Kaczyński nie wziął udziału w obchodach 15-lecia istnienia organizacji. ● Kolejny kryzys miał miejsce w 2016 roku, gdy nie odbył się szczyt Trójkąta, w którym udział mieli wziąć kanclerz Niemiec oraz prezydenci Polski i Francji. ● Obecnie Trójkąt Weimarski służy przede wszystkim wymianie poglądów m.in. w kwestiach klimatycznych, społecznych i kulturalnych.

Pomysł utworzenia Trójkąta Weimarskiego narodził się po zmianach społeczno-gospodarczo-politycznych w 1989 roku i przejściu Polski na ustrój demokratyczny. Powstanie organizacji poprzedziło podpisanie dwustronnych porozumień: 9 kwietnia 1991 r. – Traktatu przyjaźni i solidarności pomiędzy Polską a Francją, a 17 czerwca 1991 r. – Traktatu o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy pomiędzy Polska a Niemcami.

Te porozumienia, a także późniejsze zawiązanie Trójkąta Weimarskiego, miały przynieść korzyści wszystkim trzem państwom. Był to też sygnał gotowości do przezwyciężania podziałów w Europie między państwami dawnego bloku zachodniego i wschodniego. Dzięki porozumieniu z mocniejszymi gospodarczo i politycznie partnerami Polska miała szansę bardziej otworzyć się na Zachód i wzmocnić swoją pozycję na arenie międzynarodowej w roli lidera Europy Środkowo-Wschodniej. Niemcy (po połączeniu RFN i NRD) mogły sprawniej kontrolować sytuację na swojej wschodniej granicy i nawiązywać kontakty z przechodzącymi transformację krajami Europy Środkowo-Wschodniej. Francja z kolei planowała bardziej aktywnie uczestniczyć w integrowaniu państw byłego bloku wschodniego z Zachodem.

Pełna nazwa Trójkąta Weimarskiego to Komitet Wspierania Współpracy Francusko-Niemiecko-Polskiej. Trójkąt powstał w 1991 roku w niemieckim mieście Weimar – w dniach 28 i 29 sierpnia odbyło się tam pierwsze spotkanie jego członków. Organizację do życia powołali ministrowie spraw zagranicznych Polski (Krzysztof Skubiszewski), Niemiec (Hans-Dietrich Genscher) oraz Francji (Roland Dumas).

Działalność Komitetu skupia się przede wszystkim wokół szczytów odbywających się przeważnie na terenie krajów, które należą do Trójkąta Weimarskiego. Organizowane są nieregularnie na różnych poziomach.

Najpierw przyjęto formułę spotkań pomiędzy ministrami spraw zagranicznych (najczęstsza forma). Pierwsze spotkanie na poziomie głów państw odbyło się 21 września 1993 roku w Gdańsku. Szczyty są organizowane również pomiędzy ministrami do spraw europejskich i przewodniczącymi parlamentów.

Utworzenie organizacji miało od początku przede wszystkim na celu rozwinięcie współpracy gospodarczo-politycznej pomiędzy jej członkami. 3 marca 1994 zapoczątkowana została trójstronna współpraca wojskowa w ramach Trójkąta Weimarskiego podczas spotkania ministrów obrony w Paryżu.

Pierwotnymi celami było też zbliżenie Polski do struktur europejskich oraz euroatlantyckich. Te zostały osiągnięte, gdy 12 marca 1999 roku Polska wstąpiła w szeregi Sojuszu Północnoatlantyckiego – NATO, a 1 maja 2004 roku do Unii Europejskiej.

Obecnie Trójkąt Weimarski służy przede wszystkim wymianie poglądów i konsultacjom pomiędzy trzema państwami członkowskimi, a także wypracowywaniu stanowisk w sprawach dotyczących polityki europejskiej i bezpieczeństwa. Rozmowy członków organizacji dotyczą między innymi kwestii klimatycznych czy rozszerzenia Unii Europejskiej.

Współpraca weimarska skupia się też na sprawach społecznych, kulturalnych, a także wymianie młodzieży. Tworzone są partnerstwa pomiędzy regionami krajów – zarówno dwustronne, jak i trójstronne, które nazywane są „małymi Trójkątami Weimarskimi”. Przykładem jest współpraca pomiędzy województwem śląskim, francuskim regionem Nord Pas-de-Calais i niemieckim krajem związkowym Nadrenia-Północna Westfalia.

Innym elementem porozumienia było ustanowienie w 2006 roku Nagrody im. Adama Mickiewicza. To wyróżnienie za wkład w rozwój współpracy francusko-niemiecko-polskiej. Jej laureatami ze strony polskiej byli między innymi Krzysztof Skubiszewski (w 2006 roku), Władysław Bartoszewski (w 2008) czy Instytutu Adama Mickiewicza (w 2011 roku). 

W 2006 roku nastąpiło ochłodzenie relacji w ramach Trójkąta Weimarskiego. Lech Kaczyński nie wziął udziału w obchodach 15-lecia istnienia organizacji. Byli ministrowie spraw zagranicznych stwierdzili w liście, że to odwoływanie spotkania bez istotnej przyczyny, z kolei otoczenie prezydenta tłumaczyło, że chodziło o niedyspozycję zdrowotną głowy państwa.

Szczyt ostatecznie odbył się 5 grudnia 2006 roku w Mettlach, gdzie omawiano rolę niemieckiej prezydencji w Unii Europejskiej i relacje na linii Unia Europejska – Rosja. Na kolejne spotkanie na tym szczeblu trzeba było czekać około pięciu lat.

Jedno z bardziej znaczących spotkań w ramach Trójkąta Weimarskiego odbyło się w lutym 2011 roku w Warszawie. Wzięli w nim udział: kanclerz Niemiec Angela Merkel oraz prezydenci Polski i Francji: Bronisław Komorowski i Nicolas Sarkozy. Zostało zorganizowane w 20-lecie powstania Trójkąta Weimarskiego, ale przede wszystkim poprzedzało prezydencję Polski w Radzie Unii Europejskiej (rozpoczęła się 1 lipca 2011 roku i trwała pół roku). Rozmowy głów państw wchodzących w skład Trójkąta Weimarskiego dotyczyły polityki obronności Unii Europejskiej, współpracy z Rosja, strefy euro, a także szkolenia dyplomatów oraz współpracy instytutów naukowych oraz telewizji.

Z kolei w pierwszej połowie 2013 roku działała Weimarska Grupa Bojowa, którą tworzyło około dwóch tysięcy żołnierzy z kontyngentów sił państw Trójkąta Weimarskiego. Działała w ramach Europejskich Sił Szybkiego Reagowania. Jeszcze w 2013 roku przywódcy Trójkąta Weimarskiego zebrali się w Warszawie przy okazji spotkania w formacie: Grupa Wyszehradzka plus Trójkąt Weimarski.

Rok 2014 przyniósł ożywienie w działaniach Trójkąta. Ministrowie spraw zagranicznych spotkali się w lutym na Ukrainie, gdy na Majdanie w Kijowie trwały protesty. Celem działań ministrów było znalezienie polubownego rozwiązania pomiędzy ukraińskim rządem a opozycją.

Kolejny kryzys relacji w ramach Trójkąta Weimarskiego nadszedł w 2016 roku. Jak mówiła w 2017 roku w Sejmie wiceszefowa MSZ Joanna Wronecka, po okresie intensywnej współpracy związanej z jubileuszem 25-lecia powołania Trójkąta Weimarskiego w 2016 r., w ostatnim kwartale ubiegłego roku doszło do "nagłego spadku aktywności".

Chodziło przede wszystkim o pogarszające się stosunki na linii Polska–Francja. Powodem było wycofanie się Polski z realizacji kontraktu na dostawy francuskich helikopterów typu Caracal dla polskiego wojska.

Nie odbył się zaplanowany na 4 listopada 2016 r. szczyt Trójkąta, w którym udział mieli wziąć kanclerz Niemiec oraz prezydenci Polski i Francji. Odwołane zostały także konsultacje ministrów ds. europejskich, które miały odbyć się w grudniu 2016 r. w Berlinie

Sytuacja jeszcze się pogorszyła, gdy prezydent Francji Emmanuel Macron ocenił w 2017 roku, że Polska stawia się "na marginesie" Europy w "wielu kwestiach". Wówczas pojawiły się głosy, że Trójkąt Weimarski nie istnieje.

Z kolei w październiku 2020 roku odbyło się spotkanie szefów dyplomacji państw Trójkąta Weimarskiego w Paryżu, polską stronę reprezentował Zbigniew Rau. Wśród tematów rozmów pojawiły się kwestie współpracy na rzecz pokoju, demokracji i praw człowieka, a także polityka Kremla, konflikt w Górskim Karabachu i sytuacja na Białorusi.

Szef niemieckiej dyplomacji Heiko Mass akcentował aktywność Trójkąta Weimarskiego. „Ci, którzy pogrzebali Trójkąt Weimarski, mają dowód, że Trójkąt jest nadal żywy i może być bardzo użyteczny”, powiedział Maas.

Podczas spotkań przedstawicieli państw członkowskich wystawiane są flagi wszystkich trzech krajów. Na konferencjach prasowych prezentowane bywa także symbolicznie logo Trójkąta Weimarskiego – trzy trójkąty w barwach Polski, Niemiec i Francji, które znajdują się jeden obok drugiego i są skierowane do siebie wierzchołkami.